عسلویه در قابی تازه

مهفام سلیمان‌بیگی: ناترازی گاز ایران امسال به حدود ۳۰۰ میلیون مترمکعب در روز رسیده است. براساس برنامه ششم توسعه بنا بود تزریق گاز سبک به شبکه انتقال سراسری به یک‌میلیاردو ۲۵۰ میلیون مترمکعب برسد؛ اما حداکثر تولید گاز در‌حال‌حاضر تنها حدود ۸۵۰ میلیون مترمکعب است. این داده‌هایی است که شرکت ملی گاز منتشر کرده و از فقر سرمایه‌گذاری در صنایع بالادستی نفت و گاز گفته است. کمبود سرمایه‌ای که جواد اوجی، وزیر نفت، آن را تا ۲۵۰ میلیارد دلار برآورد می‌کند. حالا دولت ماه‌هاست برای افتتاح فاز ۱۱ پارس جنوبی تبلیغات گسترده راه انداخته و این تبلیغات حتی به بیلبورد‌های شهری رسیده است و دیروز ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهوری، برای افتتاح این پروژه راهی عسلویه شد؛ اما متخصصان انرژی می‌گویند که این تبلیغات پرهیاهو برای هیچ است؛ چراکه تمام کاری که انجام شده این است که سکویی را از جایی باز کرده‌اند و به فاز ۱۱ پارس جنوبی آورده‌اند تا از چاه‌های قدیمی و مستهلکی که دیگر صرفه اقتصادی ندارند، روزانه حداکثر ۱۵ تا ۲۰ میلیون مترمکعب گاز استخراج کنند؛ رقمی که فقط حدود یک‌پانزدهم کسری گاز ایران را پوشش می‌دهد.

 سیاست وصله  و  پینه؟

روز دوشنبه ششم شهریور، افتتاح فاز 11 میدان پارس جنوبی بعد از روزها تبلیغات، با حضور رئیس‌جمهور انجام گرفت. همان فازی که قرار بود زمانی توتال فرانسه و بعد هم سی‌ان‌پی‌سی چین آن را به تولید برسانند؛ ولی با شدت‌گرفتن تحریم‌ها هر دو کنار کشیدند. حالا دولت سیزدهم می‌گوید که با وجود تحریم‌ها و فقط با تکیه بر توان داخلی فاز 11 را تکمیل و آماده تولید کرده است.

طبق گفته رسانه‌‌های حامی دولت نیمه دی‌ماه سال ۱۴۰۰ گروه پتروپارس از ابلاغ رسمی دو قرارداد مهم برای تسریع در توسعه فاز ۱۱ خبر داده و اعلام کرده که این قراردادها مربوط به اجرای خط لوله دریایی، همچنین انتقال، اصلاح و نصب سکوی تولیدی است.

جالب اینکه این رسانه‌ها اقدام دولت سیزدهم را «ابتکار راهگشا» توصیف کرده‌اند و نوشته‌اند که خلأ ناشی از ساخت سکو را که معمولا سه سال به طول می‌انجامد، جبران کرده تا تولید از این میدان هرچه زودتر نهایی شود.

این در حالی است که 15 اردیبهشت سال 1399 و پیش از روی کار آمدن دولت سیزدهم، رسول فلاح‌نژاد، مدیر مهندسی و ساختمان شرکت نفت و گاز پارس، در گفت‌وگویی با تسنیم از انتقال سکوی فاز 12 به فاز 11 خبر داده بود.

استدلال انتقال سکوی فاز ۱۲ به فاز ۱۱ این است که با جابه‌جایی سکوی فاز 12، فقط روزانه پنج میلیون مترمکعب گاز که در این موقعیت تولید می‌شده، از دست رفته و فاز 11 هم تا امروز ثمره‌ای نداشته است.

هاشم اورعی، رئیس اتحادیه انجمن‌های علمی انرژی ایران، تبلیغات افتتاح فاز 11 پارس جنوبی را اغراق‌آمیز توصیف می‌کند و به «شرق» می‌گوید: «امروز در جهان تکنولوژی‌ای که بخواهد به روش اقتصادی و با راندمان بالا میادین گازی را توسعه دهد، در اختیار نهایتا هفت تا هشت شرکت در جهان است و طبیعتا هیچ‌کدام از این شرکت‌ها هم ایرانی نیستند، هیچ‌کدام هم امروز با ما بنا به دلایل تحریمی کار نمی‌کنند، چه با واسطه و چه بی‌واسطه و حتی چینی‌ها. در نتیجه ممکن نیست فرض کنیم که ایران در این مسئله به نوعی به تکنولوژی روز دنیا مسلط شده است».

همچنین به گفته اورعی اگر بخواهیم فازی را با شرایط روز دنیا جلو ببریم، سرمایه‌گذاری بسیار سنگینی می‌خواهد که با توجه به شرایط تحریم‌ها از توان دولت خارج است. به گفته این کارشناس «این اعداد و ارقام را خود آقای اوجی بارها اعلام کرده است؛ درباره گاز به طور خاص 80 میلیارد دلار و درباره نفت و گاز مجموعا رقم 250 میلیارد دلار نیاز است. این ارقام کاملا خارج از توان اقتصادی دولت است. ایران حتی گاز فلری را که در حال هدر‌رفتن است و با تنها پنج میلیارد دلار جمع‌آوری می‌شود هم نمی‌تواند سامان دهد. این در حالی است که جمع‌آوری این گاز در یک سال اول هزینه انجام‌شده را جبران می‌کند و سال‌های بعدی تماما برای کشور سود می‌آورد؛ اما وقتی ما حتی توان تهیه پنج میلیارد دلار را نداشتیم؛ یعنی دو آیتم سرمایه و فناوری را که پیش‌شرط توسعه کامل یک میدان گازی است، نداریم؛ بنابراین حدس قوی من این است، کاری انجام شده که با بقیه جاها انجام می‌شود؛ سیاست وصله و پینه است؛ یعنی امکانات و تجهیزات را از جایی به جای دیگری منتقل می‌کنند».

نکته دیگری که این متخصص انرژی به آن اشاره می‌کند، این است که آیا راه‌اندازی فاز ۱۱ پارس جنوبی از نظر اقتصادی صرفه کافی دارد؟

اورعی تأکید می‌کند که «میادین پارس جنوبی قدیمی است و تقریبا همه فازهایش در نیمه دوم عمر خود هستند و اگر وضعیت از نظر سیاست خارجی عادی بود و تحت تحریم نبود، به احتمال زیاد ارزیابی کشور‌های صاحب فناوری از وضعیت پارس جنوبی این بود که در این چاه‌ها را ببندند و چاه جدید بزنند؛ چون هر‌چه عمر چاه‌‌های گازی بالا برود، هزینه نگه‌داشتن فشار و حفظ تولیدشان بالا می‌رود و در جایی از نقطه سر‌به‌سر می‌گذرد و دیگر اصلا اقتصادی نیست. در‌حال‌حاضر چاه‌‌های پارس جنوبی به‌زودی از حیز انتفاع خارج می‌شوند و این‌همه تبلیغات برای راه‌اندازی بخش کوچکی از آن معنا ندارد. ضمن اینکه بهتر است دولت به جای افزایش تولید، آن‌هم در شرایطی که صادرات به‌سختی پیش می‌رود، فکری به حال کنترل مصرف کند».

آمار  تولید در مقایسه با  قرار‌داد  توتال بسیار  کوچک  است

رضا پدیدار، رئیس سابق کمیسیون انرژی اتاق تهران و نایب‌رئیس فعلی کمیسیون پول و سرمایه اتاق تهران هم با اشاره به داده‌های تولید در پارس جنوبی معتقد است کاری که امروز در فاز 11 پارس جنوبی انجام شده، اتفاق چندان جدیدی نیست؛ بلکه کار کوچک و روتینی انجام شده که در مقام مقایسه با توانایی بالقوه فاز 11 طبق قراردادی که با توتال فرانسه و سپس شرکت ملی نفت چین بسته شده بود، بسیار اندک است.

او می‌گوید: «فاز 11 پس از کنار‌رفتن توتال و چنینی‌ها از طریق توسعه شرکت ملی نفت به دست گرفته شد و نسبت به سازه‌‌های دریایی برای بخشی از حفاری‌هایی که صورت گرفته بود، اقدام کردند. طبیعتا انتظارات بر مبنای آنچه توتال قرار بود محقق کند، برآورده نشد و امروز مقامات رقم تولیدی را 14.5 تا 18.5 و 10 تا 20 میلیون مترمکعب اعلام می‌کنند. من بشخصه نمی‌دانم کدام‌یک از این آمارها صحیح است؛ اما اگر میانگین را 14.5 میلیون متر مکعب بگیریم، شاید به واقعیت نزدیک‌تر باشد؛ اما اینکه چقدر سرمایه‌گذاری شده، چقدر زمان برده و... را کسی نمی‌داند».

حالا افتتاح فاز ۱۱ پارس جنوبی در شرایطی رخ داده است که بنا به گفته کارشناسان در این فاز عملا پالایشگاه و تجهیزاتی برای شیرین‌سازی گاز وجود ندارد. با این حساب برای تزریق گاز به خطوط لوله باید ابتدا گاز برای شیرین‌سازی به جای دیگری منتقل شود و این یعنی عملا هیچ اتفاق خاصی نیفتاده است. این کارشناسان می‌گویند که بخش اصلی این کار احداث سکو بود که دولت در سه سال گذشته به انتقال سکو از فاز 12 به فاز 11 بسنده کرده و مابقی کار حفاری‌هایی بوده که در روال عادی صورت می‌گرفته است.

هرچند به گفته این کارشناسان، دولت به دلیل تحریم و نبود امکان جذب سرمایه و دانش فنی راه دیگری پیش‌رو نداشته است و البته برآورد متخصصان این است که با این اقدام حداکثر 15 تا 20 میلیون مترمکعب به ظرفیت روزانه تولید گاز افزوده می‌شود که عدد درخور‌توجهی نیست‌.