وقتی زلزله نمایشی نبود

 امیرعلی موسوی-خبرنگار و مسئول آژانس خبری-تحلیلی «خبر خوی»: زلزله 5 و 6 دهم ریشتری 13 مهرماه، زلزله 5 و 4 دهم ریشتری 28 مردادماه و زلزله 5 و 9 دهم ریشتری 8 بهمن‌ماه سال گذشته، جزو وقایع تلخ و هولناک برای مردم شهرستان خوی بود که تا آخرین لحظه از عمرشان آن را فراموش نخواهند کرد. شهرستان خوی در شمال غرب کشور در طول سال 1401 آماج زمین‌لرزه‌های بزرگ و کوچک قرار گرفت که تعداد این زمین‌لرزه‌ها درمجموع به بیش از 600 مورد می‌رسد. گستردگی زلزله خوی بسیار وسیع بود، به حدی که کمتر نقطه‌ای را در این شهرستان پهناور استان آذربایجان غربی می‌توان یافت که آسیب و خسارتی ندیده باشد. قریب به 70 درصد از مردم شهر خوی بعد از زلزله اخیر خانه و اموالشان را رها کردند و به شهرها و شهرستان‌های همجوار پناه بردند.

آنچه ما در اینجا به نقد آن می‌پردازیم، مدیریت بحران در زمان وقوع حوادث غیرمترقبه همچون زلزله است و اینکه آمار و ارقام ارائه‌شده با واقعیات موجود تفاوت فاحش داشته و یکی از دلایل ناکامی‌ها و ناکارآمدی‌ها در بحث مدیریت بحران و امر نوسازی و بازسازی‌ها، همین نکات معمولی در آمارها و برآوردها است. امید آن می‌رود این موضوعات مورد بازبینی قرار گرفته و در راستای حل‌وفصل آنها از سوی مسئولین ذی‌ربط تلاش شود.

اگر بخواهیم چند نمونه‌ از تلخی‌های این زلزله را نام ببریم باید به این موارد اشاره کرد؛ ناکارآمدی و بی‌برنامگی مشهود دولت و ستاد مدیریت بحران در لحظات اولیه و در جریان اقدامات امداد و نجات و توزیع چادر و لوازم گرمایشی و سایر اقلام ضروری هویدا بود. به نحوی که با وجود برگزاری مانورهای زلزله در سالیان گذشته و صرف بودجه و زمان و نیروی انسانی برای این منظور، عملا در مواقع بحرانی دیدیم که زلزله واقعی با زلزله‌های نمایشی زمین تا آسمان تفاوت دارد و این همه صرف هزینه عملا توفیقاتی به دنبال نداشته است.

یکی از نکات بسیار تلخ، دستپاچگی در اعلام آمار و ارقام خسارت زلزله بود. برای مثال در چند روز ابتدایی زلزله مخربِ هشتم بهمن‌ماه در شهرستان پهناور خوی با حدود 400 هزار نفر جمعیت، آماری مبنی بر دو هزار و 120 واحد تخریبی و 11 هزار و صد واحد نیاز به تعمیر اعلام شد. این در حالی است که تا به امروز یعنی 27 مردادماه 1402 و پس از گذشت حدود هفت ماه از این زلزله، کماکان تعداد قابل توجهی از شهروندان خویی در انتظار مأموران ارزیاب بنیاد مسکن انقلاب اسلامی هستند تا میزان خسارت منزلشان را برآورد کرده و برای تعمیر آن اقدام کنند.

باتوجه به ارائه آمار غیردقیق و دور از واقعیت مقامات مسئول شهرستانی و استانی به هیئت دولت، میزان بودجه تخصیصی برای بازسازی مناطق زلزله‌زده نسبت به واقعیات موجود بسیار اندک بوده و این یکی از دلایلِ عدم بازدید مأموران ارزیاب بنیاد مسکن انقلاب اسلامی از منازل شهروندان خویی بود که بارها برای ارزیابی میزان خسارت ثبت‌نام کردند و درخواست داشتند، اما فرجی حاصل نشد و این بلاتکلیفی‌ها کام بسیاری از مردم زلزله‌زده را تلخ کرد. عدم ارزیابی و کمک به تعمیرات اماکن تجاری زلزله‌زده و خسارت‌دیده، با وجود اعلام صریح مدیرکل بنیاد مسکن آذربایجان غربی که مستحق حمایت‌های دولت در بازسازی هستند. از به‌تصویرکشیدن تصاویر دردناک آوارشدن اماکن مختلف بر روی شهروندان یا اموال و احشام آنان صرف‌نظر می‌کنم.

البته دور از انصاف است اگر نگوییم مجموعه دولت، دستگاه‌های اجرایی و خدمات‌رسان ارگان‌های نظامی و انتظامی و امدادی تمام تلاش خود را در راستای رسیدگی به آلام و مشکلات مردم بسیج کردند و در میدان حضور داشتند.

عالی‌ترین مقامات کشوری و لشکری در برخی مناطق زلزله‌زده شهرستان خوی حضور یافتند و با مردم ابراز همدردی کردند و هرکدام وعده‌های امیدوارکننده‌ای دادند و رفتند.

جلسات شبانه‌روزی که با حضور مقامات مختلف کشوری، استانی و شهرستانی برگزار شد، ستاد معین بنیاد مسکن انقلاب اسلامی با مشارکت چهار استان کشور (آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی، اردبیل و زنجان) در شهرستان خوی مستقر شدند و در راستای بازسازی مناطق زلزله‌زده تلاش کردند.

امروز پس از گذشت بیش از 10 ماه از زلزله 13 مهرماه و باوجود گذشت حدود هفت ماه از زلزله هشتم بهمن‌ماه، بسیاری از مردم زلزله‌زده شهرستان خوی همچنان در انتظار دریافت تسهیلات بانکی برای انجام تعمیرات منازل خود هستند. این در حالی است که فصل کار به‌سرعت در حال سپری‌شدن است و پس از فرارسیدن پاییز و فصل سرما، عملا مجالی برای انجام تعمیرات و بازسازی منازل و اماکن آسیب‌دیده، نخواهد بود.

باتوجه به مصوبات اعلامی هیئت دولت قرار بود حدود 30 میلیون تومان کمک بلاعوض و 40 میلیون تومان نیز تسهیلات قرض‌الحسنه برای هر واحد به منظور تعمیرات اختصاص داده شود، اما در عمل مجموعه دولت، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی و بانک‌های عامل در این زمینه به تعهدات خود عمل نکرده‌اند. حتی تا به امروز برخی از منازل آسیب‌‌دیده بنا به اظهارات شهروندان خویی، مورد ارزیابی خسارت از سوی مأموران بنیاد مسکن انقلاب اسلامی قرار نگرفته‌اند. حال روند تعمیرات آن واحدها کِی و چگونه انجام خواهد شد، سؤال بزرگی است که تاکنون بی‌پاسخ مانده است؟

البته از جلوه‌های شیرین و به‌یادماندنی و بسیار امیدبخش در جریان زلزله شهرستان خوی هم باید به چند نکته اشاره کنیم؛ سیل گسترده کمک‌های مردمی از نقاط مختلف کشور، کمک‌های بی‌نهایت ارزشمند از خوراک و مواد غذایی گرفته تا پوشاک و دارو و لوازم بهداشتی و... حضور گروه‌های جهادی چون بسیج سازندگی، حضور نیروهای مختلف نظامی و انتظامی و همچنین اشخاص مشهور و به عبارتی سلبریتی‌ها که در کنار مردم کار می‌کردند و منشأ امید و قوت قلب بودند. اینها از زیبایی‌های شرایط غم‌بار و وضعیت بحرانی زلزله در شهرستان خوی بود.

همگان بدانند؛ مردمان این سرزمین قدردان تلاش‌های همه‌ عزیزان بوده و هستند و هیچ‌گاه فراموش نخواهند شد.

در مجموع این‌گونه نتیجه‌گیری می‌کنم؛ باوجود تلاش‌های انجام‌شده، به نظر می‌رسد در صورت تکرار حوادث مشابه، باز هم شاهد ناهماهنگی، بی‌برنامگی و بی‌تدبیری و بی‌نظمی‌های تأسف‌بار در مدیریت بحران و ستاد بازسازی مناطق زلزله‌زده خواهیم بود.