نشست سالانه زیر سایه «بی‌اعتنایی» رهبران جهان

نشست دو‌هفته‌ای امسال مجمع عمومی سازمان ملل از روز گذشته در شرایطی آغاز شد که چالش‌های پیش‌رو، متغیرتر و حلشان دشوارتر از همیشه باشد، جنگ روسیه و اوکراین، سیل مرگ‌بار در لیبی، کودتاهای متعدد در قاره آفریقا، شکاف در بودجه اقتصادی شمال و جنوب جهان، بحران خشونت‌بار در هاییتی و تغییرات اقلیمی تنها بخشی از چالش‌هایی هستند که در مجمع عمومی امسال سازمان ملل درباره آنها بحث خواهد شد؛ اما بسیار بعید است که حتی درباره یکی از این چالش‌ها توافقی قابل اجرا حاصل شود.

احتمالا یکی از عواملی که اثرگذاری مجمع عمومی امسال سازمان ملل را تضعیف می‌کند این موضوع است که از میان رهبران پنج عضو دائم شورای امنیت، فقط جو بایدن در مجمع عمومی امسال شرکت می‌کند. امانوئل مکرون در فرانسه مانده است تا میزبان چارلز، پادشاه بریتانیا باشد و درباره وضعیت وخیم نیجر و سودان صحبت کنند. ریشی سوناک، نخست‌وزیر بریتانیا هم تصمیم گرفته است در مجمع عمومی امسال شرکت نکند و ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، اکنون در صورت سفر و همچنین در معرض خطر دستگیری به دلیل اتهام جنایت جنگی در اوکراین قرار دارد. شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهوری چین هم که طبق معمول شرکت نمی‌کند. این برای نخستین‌بار است که تنها یک رهبر از پنج رهبر کشورهای دارای حق وتو در شورای امنیت سازمان در نشست امسال حضور دارد؛ موضوعی که ناخرسندی تعداد قابل‌توجهی از دیپلمات‌های کشورهای در‌حال‌توسعه را به دنبال داشته است. به باور آنها، این نحوه حضور رهبران قدرت‌ها حکایت از آن دارد که بازیگران کلیدی در جهان به خواست آنها برای اجرای طرح‌هایی که به میلیاردها دلار بودجه نیاز دارند، اعتنایی نمی‌کنند. آنتونیو گوترش، دبیر‌کل سازمان ملل، هفته گذشته با اشاره به غیبت سران برخی کشورهای قدرتمند، تصریح کرد: «مهم این است که آیا دولت‌های آنها خود را در برابر اهداف و موضوع‌هایی که در طول هفته در مجمع مطرح می‌شود، متعهد می‌دانند یا خیر». ریچارد گوان، مدیر گروه بحران بین‌المللی سازمان ملل هم به طعنه گفته است که برخی رهبران اروپایی د‌رحال‌حاضر برای شرکت در مجمع عمومی سرمایه سیاسی چندانی ندارند و از این جهت ترجیح می‌دهند از داخل کشورشان امور را دنبال کنند. گوان وضعیت کنونی سازمان ملل را «ناامیدکننده» خواند و گفت: «در مقایسه با یک سال پیش، به لبه پرتگاه دیپلماسی سازمان ملل نزدیک‌تر شده‌ایم». او تنش‌های بزرگ قدرت‌ها را عامل مهمی در این زمینه می‌داند. با وجود این، رهبران ۱۴۰ کشور و دولت جهان قرار است شرکت کنند. ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهوری اوکراین، برای اولین بار به‌صورت حضوری در نشست امسال شرکت می‌کند. پیش‌تر او از طریق ویدئویی شرکت می‌کرد. پیش‌بینی می‌شود که زلنسکی پنجشنبه هفته جاری در واشنگتن با بایدن گفت‌و‌گو کند. زلنسکی امروز در مجمع عمومی سازمان ملل سخنرانی می‌کند و فردا در جلسه ویژه شورای امنیت درباره اوکراین حضور خواهد داشت. او در مکانی که گفته می‌شود به اصول منشور سازمان ملل، یعنی احترام به حاکمیت و تمامیت ارضی دیگر کشورها پایبند است، با سرگی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، روبه‌رو خواهد شد، البته اگر لاوروف در این جلسه شرکت کند. احتمالا مناقشه‌های جهانی بین قدرت‌های بزرگ به فرصت هرگونه بهبود روابط و پیشرفت در مسائل آسیب می‌زند. دیده‌بان حقوق بشر از کشورها خواسته است سرگرم سیاست نشوند و «در رویدادهای این هفته، حقوق بشر را در رأس و مرکز قرار دهند». علاوه بر این، آنتونیو گوترش، دبیر‌کل سازمان ملل متحد، جلسه‌های خصوصی جداگانه با مقام‌های ارشد روسیه، اوکراین و ترکیه خواهد داشت. سازمان ملل مایل است روسیه به توافق صادرات غلات از طریق دریای سیاه بازگردد‌ اما مقام‌های روسیه و اوکراین در نیویورک با یکدیگر دیدار نخواهند کرد. یکی از محورهای بحث و گفت‌و‌گوها «اهداف توسعه پایدار» خواهد بود: ۱۷ هدف متفاوت که سال‌ها پیش تعیین شدند تا وضعیت فقر، آموزش و سلامت در جهان را بهبود ببخشند. یکی از دیپلمات‌ها در سازمان ملل به سی‌ان‌ان گفت که فقط ۱۵ درصد بودجه لازم برای تحقق این اهداف موجود است. هر سال، مجمع عمومی سازمان ملل شماری از سلبریتی‌ها را نیز دعوت می‌کند. برای مثال در سال ۲۰۲۱، گروه پاپ کره‌ای بی‌تی‌اس در سالن مجمع برنامه اجرا کردند. امسال پیش‌بینی می‌شود راجر فدرر، تنیس‌باز مشهور، حضور داشته باشد و شاهزاده ویلیام و همسرش کاترین هم با دبیر‌کل سازمان ملل متحد ملاقات کنند.

چالش‌های پیش‌رو

گردهمایی این هفته رهبران جهان در سازمان ملل متحد در نیویورک در‌حالی برگزار می‌شود که به باور بسیاری از تحلیلگران و دیپلمات‌ها، جهان در وضعیتی دوقطبی قرار گرفته است. آنها از نشست امسال به‌عنوان پرتنش‌ترین نشست از زمان جنگ سرد تاکنون یاد می‌کنند. ادامه جنگ در اوکراین که در پی تهاجم روسیه در فوریه ۲۰۲۲ آغاز شد، وارونگی روابط قدرت‌های بزرگ را به همراه داشت. پیامدهای همه‌گیری کرونا، بالارفتن قیمت‌ مواد غذایی، وخیم‌ترشدن آثار تغییرات اقلیمی، تشدید درگیری‌های در مناطق مختلف و ناکامی جهانی در مقابله با فقر، گرسنگی و نابرابری جنسیتی از جمله مسائلی‌اند که جهان با آنها روبه‌رو است و دبیر‌کل سازمان ملل متحد نیز بارها درباره آنها هشدار داده است. برای کشورهای در‌حال‌توسعه، اولویت اصلی، نشست سازمان ملل است که از روز گذشته آغاز شده و در آن تدابیر رهبران جهان برای رسیدن به ۱۷ هدف جهانی توسعه پایدار تا سال ۲۰۳۰ ارائه خواهد شد. اهدافی که به نظر می‌رسد تا اینجای کار، از آنچه انتظار می‌رفت، جا مانده‌‌اند.

این اهداف علاوه بر پایان‌دادن به فقر شدید و گرسنگی، به تضمین آموزش متوسطه برای تمام کودکان، دستیابی به برابری جنسیتی و اقدام فوری برای مبارزه با تغییرات اقلیمی توجه دارند. به باور بسیاری از تحلیلگران و براساس گزارش‌های موجود، گمان می‌رود تا مهلت پیش‌‌رو، هیچ‌یک از این اهداف برآورده نخواهند شد.

در‌حالی‌که هدف سازمان ملل گردآوردن کشورها برای «تقویت صلح و امنیت» جهانی است، به نظر می‌رسد به دلیل اختلاف بین غرب، روسیه و چین و همین‌طور تحولات جدید سیاسی که چندقطبی‌شدن کشورها را به همراه داشته، دستیابی به این هدف دشوارتر شده است.

گوترش که امروز سخنرانی خواهد کرد، می‌گوید امروز جهان به ما هشدار می‌دهد که وقت «قیافه‌گرفتن» و رفتن در لاک «بی‌تفاوتی و بلاتکلیفی» نیست بلکه «زمان آن است تا برای ارائه راه‌حل‌های واقعی و عملی گرد هم آییم؛ اکنون زمان سازش برای فردایی بهتر است».

دبیر‌کل سازمان ملل پیش‌تر گفته بود‌ نهادهای سازمان ملل متحد از جمله شورای امنیت، بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول انعکاس‌دهنده روابط قدرت در سال ۱۹۴۵ هستند؛ نهادهایی که به باور او و بسیاری از تحلیلگران، منسوخ شده‌اند و با واقعیت دنیای امروز سازگار نیستند. ازاین‌‌رو این تغییرات در نهادها برای دنیای امروز «ضروری» است تا عادلانه‌تر و منصفانه‌تر عمل کنند.