کج‌سلیقگی شهرداری در مدیریت پارک‌های جنگلی شهری

لیلا مرگن: کج‌سلیقگی شهرداری در مدیریت درختان پارک‌های جنگلی، کار را به جایی رسانده که امروز متولیان امر ناگزیرند برای ساماندهی پارک‌های شهری، با قطع گسترده درختان قدیمی، گونه‌های سازگار با شرایط آب و هوایی تهران را جایگزین کنند. اقدامی که اگر از سه دهه قبل به مرحله اجرا گذاشته می‌شد و عملیات پرورشی و بهداشتی در جنگل‌های شهری به‌درستی اجرا می‌شد، شاید امروز مجبور نبودیم به‌صورت وسیع درختان در معرض دید شهروندان را قطع کنیم تا زمینه نگرانی در جامعه فراهم شود. معاون امور جنگل سازمان منابع‌طبیعی و آبخیزداری از قطع پنج هزار درخت در سرخه‌حصار بر اساس طرح‌های تعریف‌شده خبر می‌دهد. به گفته او به دلیل رسیدن درختان پارک‌های جنگلی تهران به سن دیرزیستی (سنی که نخستین علائم پوسیدگی در درختان ظاهر می‌شود) ناگزیریم طرح قطع و جایگزینی درختان را علاوه بر سرخه‌حصار در چیتگر، لویزان و خجیر نیز اجرائی کنیم.

فیلم منتشرشده در فضای مجازی و انتقال درختان پارک ملی سرخه‌حصار به‌عنوان یک پارک قدیمی با اسب و قاطر نگرانی‌هایی را در افکار عمومی ایجاد کرده است. مردم نمی‌دانند که دلیل قطع این درختان چیست و این تصور وجود دارد که شهرداری به‌صورت مخفیانه با قطع درختان به نوعی به دنبال درآمدزایی برای خود است. اما ماجرا چیست؟ گویا کج‌سلیقگی و تعلل شهرداری در اجرای طرح‌های مدیریت جنگل‌های شهری کار را به جایی رسانده است که امروز هیچ راهی جز قطع یکپارچه درختان برای تصمیم‌سازان باقی نمانده است. هادی کیادلیری رئیس دانشکده منابع‌طبیعی و محیط زیست علوم و تحقیقات در این رابطه به «شرق» می‌گوید: درختان سوزنی‌برگ به‌ویژه کاج تهران زیاد مناسب برای کشت در پارک‌های جنگلی این کلان‌شهر نیست. کاج تهران گونه‌ای است که به آب نیاز دارد و کاشت این گونه به‌صورت خالص اشتباه است.

او با اشاره به ایجاد کوبیدگی خاک در زون تفرجگاهی پارک‌های جنگلی شهری این عامل را دلیلی می‌داند که کاج‌های کشت‌شده در پارک‌های جنگلی تهران نسبت به موطن اصلی خود زودتر به سن پیری برسند. به گفته کیادلیری بر اساس مطالعات انجام‌شده، سن دیرزیستی درختان کاج تهران در پایتخت 30 تا 35 سال است و این درختان در اکثر پارک‌های جنگلی تهران دچار شپشک‌ها و سوسک‌های پوست‌خوار شده‌اند. رئیس دانشکده منابع‌طبیعی و محیط زیست علوم و تحقیقات حمله این آفات را نشان‌دهنده نامناسب‌بودن گونه کشت‌شده در پارک‎‌های جنگلی تهران می‌داند. او اضافه می‌کند: باید در پارک‌های جنگلی تهران عملیات پرورشی انجام می‌گرفت که از فشار رقابتی روی درختان کاسته شود تا عمر بیشتری داشته باشند اما هیچ‌یک از این کارها انجام نشد.

به اعتقاد کیادلیری حمله پوست‌خوارها به درختان سوزنی‌برگ برگشت‌ناپذیر بوده و چاره‌ای جز قطع این درختان وجود ندارد اما برای برداشت آنها دستورالعمل وجود دارد و درختان چنین محیط‌هایی باید به‌صورت تدریجی برداشت شوند. او می‌گوید: اگرچه به لحاظ فنی و کارشناسی برداشت این درختان درست است اما در اجرا اشکال داریم. پارکی که در معرض دید عموم است در شرایطی که همه مردم دلایل فنی قطع درختان را نمی‌دانند، نباید به یکباره به‌صورت سنگین درختان آن برداشت شود، زیرا این روند قطعا اثرات منفی بر افکار عمومی خواهد داشت و سؤالات زیادی ایجاد می‌کند. رئیس دانشکده منابع‌طبیعی و محیط زیست تأکید می‌کند: اکوسیستم را هم یکباره نمی‌توان خالی کرد و باید تدریجا گونه را جایگزین کرده و با گونه‌های مناسب آنجا آمیخته کرد. وقتی به یکباره تعداد زیادی درخت قطع می‌شود، پذیرش از طرف مردم سخت‌تر است. می‌توان به جامعه آگاهی داد و دلایل قطع درختان را بیان کرد اما اگر دستورالعمل رعایت می‌شد، شرایط بهتری داشتیم.

 رهاشدن عرصه جنگل‌های شهر تهران

نقی شعبانیان، معاون امور جنگل سازمان منابع‌ طبیعی و آبخیزداری نیز در گفت‌وگو با «شرق» قطع درختان سرخه‌حصار را قانونی اعلام می‌کند. او با اشاره به عمر 50ساله درختان این پارک ملی، تک‌کشتی (کشت کاج تهران به‌عنوان تنها گونه پارک) را که با توجه به علم آن زمان رخ داده، مهم‌ترین اشتباه و عامل بروز مشکل برای امروز سرخه‌حصار معرفی می‌کند. شعبانیان می‌گوید: اشتباه دیگر این بود که در همان دهه 40 و 50 که جنگل‌کاری انجام شد، باید عملیات پرورشی و بهداشتی در جنگل‌کاری‌ها پیگیری می‌شد اما متأسفانه عرصه‌ها به امان خدا رها شد و سن درختان افزایش یافت. به دلایل مختلف نیز این درختان نسبت به قبل آسیب‌پذیرتر شدند. به گفته او رسیدن درختان به سن دیرزیستی آنها را مستعد انواع آفات و بیماری‌ها کرده است. 80 درصد درختان زون‌های تفرجی در معرض خشکی هستند. شرایط اقلیمی و میزان و کیفیت آبیاری باعث شده است که سرعت رسیدن درختان به سن دیرزیستی افزایش یابد. آلودگی هوا درختان را آسیب‌پذیر کرده و حتما باید جنگل از حالت تک‌کشتی خارج شود. معاون امور جنگل سازمان منابع ‌طبیعی و آبخیزداری ادامه می‌دهد: در طرح‌های اولیه سرخه‌حصار خروج از حالت تک‌کشتی پیش‌بینی شده اما نمی‌دانم چرا اجرا نشده است.

او به پیگیری‌های دادستان تهران و شورای حقوق حفظ بیت‌المال درباره خشک‌شدن درختان سرخه‌حصار در سطح وسیع اشاره کرده و توضیح می‌دهد: با بررسی‌هایی که داشتیم از نظر کارشناسی و فنی به این نتیجه رسیدیم که باید وارد این جنگل‌ها بشویم و در قالب یک طرح و برنامه مشخص، درختانی که هیچ امیدی به آنها نیست را قطع کنیم‌ اما قطع نباید به یکباره انجام شود. شعبانیان می‌گوید: طرحی برای سرخه‌حصار تهیه شده است و طی 10 سال، 50 درصد درختان این جنگل قطع خواهد شد. گونه‌های مناسب جایگزین درختان قطع‌شده می‌شوند. او ادامه می‌دهد: پنج هزار درخت در سرخه‌حصار قطع می‌شود و به‌جز این پارک در خجیر، چیتگر و لویزان هم به دلیل مشکلات مشابه سرخه‌حصار دخالت خواهیم کرد و درختان آن را جایگزین می‌کنیم. به گفته شعبانیان در تمام تصمیم‌سازی‌ها سازمان محیط زیست و مراکز تحقیقاتی هم حضور داشته‌اند. هدف از برداشت درختان جلوگیری از گسترش بیشتر آفت است، ضمن آنکه به دلیل مستعدبودن سوزنی‌برگان به آتش‌سوزی، قصد داریم جلوی آتش‌سوزی در این مناطق را بگیریم. درختان خشک برای گردشگران خطر ایجاد می‌کنند به همین خاطر باید ساماندهی شوند. او بیان می‌کند: در فاز اول اجرای طرح سرخه‌حصار که ممکن است یک یا دو سال طول بکشد، سه هزار درخت نشانه‌گذاری شده است که باید برداشت شود و بقیه درختان در فاز بعد برداشت می‌شود.

معاون امور جنگل سازمان منابع‌طبیعی درباره دلایل استفاده از قاطر و اسب برای حمل چوب نیز می‌گوید: هدف مخفی‌کاری نیست بلکه تلاش کردیم صدمه به عرصه به حداقل برسد. این روزها هزینه حمل با اسب و قاطر برای ما بسیار بیشتر از ماشین‌آلات سنگین است.

 مزایده فروش درختان انجام شده است

رضا بیانی، مدیرکل منابع طبیعی تهران نیز در گفت‌وگو با «شرق» درباره دلایل قطع درختان سرخه‌حصار بیان می‌کند: محدوده این پارک بیش از 547 هکتار است و سطح آلوده به بیماری، حدود 10 هکتار برآورد شده است. او تعداد درختان بیمار نشانه‌گذاری‌شده در مرحله اول را سه هزار اصله اعلام کرده و می‌گوید: اکثر این درختان به سن دیرزیستی رسیده‌‎اند. مجوز قطع برای آنها از سوی دفتر جنگل‌داری و منابع جنگلی سازمان منابع ‌طبیعی و آبخیزداری صادر شده است. به گفته بیانی برای قطع این درختان مجوز شورای حفظ حقوق بیت‌المال هم گرفته شده و مزایده فروش چوب درختان قطع‌شده برگزار شده است. او یادآور می‌شود: پس از قطع درختان باید گونه‌های بومی شامل داغداغان، ارغوان و... بر اساس طرح ارائه‌شده در سرخه‌حصار کشت شود. مدیر‌کل منابع‌طبیعی استان تهران از انجام مزایده فروش 205 اصله درخت در پارک چیتگر خبر داده و می‌گوید: مساحت این پارک 873 هکتار است. در مرحله اول 800 درخت برای قطع نشانه‌گذاری شده است. در مرحله دوم نیز حدود هفت هزار و 200 اصله نشانه‌‌گذاری می‌شود. به گفته او، تاکنون برای چهار هزار و 25 اصله درخت (دو هزار و 545 اصله هیزمی و هزار و 480 اصله صنعتی) در مجموع 642 مترمکعب چوب مزایده برگزار شده است و قیمت مزایده برای هر ماشین با حجم 10 مترمکعب 120 میلیون تومان بوده است.

بیانی می‌گوید: با توجه به تجدید حجم درختان، احتمال کاهش رقم پیش‌بینی‌شده برای حجم درختان برداشت‌شده وجود دارد.