آوار زلزله بر سر ملتی فراموش‌شده

منیژه مؤذن: آنها که این روزها در هرات، در شمال غرب افغانستان شاهد آنچه بر مردم زلزله‌زده می‌گذرد، هستند، می‌گویند آنچه می‌بینند، از تصور و بیان خارج است. به کلمه در‌نمی‌آید آنچه بر این مردم می‌رود؛ مردمی که سال‌ها جنگ و ویرانی چیزی از حداقل‌های زندگی هم برای‌شان باقی نگذاشته و با بازگشت دوباره طالبان حمایت‌های بین‌المللی را هم از دست داده‌اند، روز 14 مهر با زلزله‌ای 6.2 ریشتری آنچه را که مانده بود هم از دست دادند.

میزان ویرانی به حدی است که در بسیاری مناطق حتی امکان امدادرسانی نیست. در بسیاری روستاها تقریبا کسی زنده نمانده که امدادگرانی را که می‌رسند، راهنمایی کند تا بدانند کجا خانه بوده و کجا خانواده‌ای.

به گفته یکی از ساکنان هرات، در سمت زنده‌جان که یکی از ولسوالی‌های هرات است «قریه‌جات بسیار زیادی است که کلا ویران شده است. ما قریه‌جاتی را مشاهده کردیم که از 320 خانواده فقط یکی که ارباب آن منطقه است، زنده مانده است. باقی همه زیر آوار رفته است. متأسفانه امکانات در افغانستان کلا کم است و از کشورهای همسایه هم تا حالا کمکی نرسیده است. از کشورهای دیگر هم کمکی نرسیده است. کلا نیروی مردمی فقط حضور دارد. تمام مردم هرات بسیج شده‌اند به سمت ولسوالی‌ها، به سمت زلزله‌زدگان. در بسیاری از قریه‌جات وضعیت به گونه‌ای که مثلا اگر 400 یا 300 خانه وجود داشته، به طور کلی ویران شده است و افرادی که آنجا زندگی می‌کردند، همه کشته شده‌اند؛ یعنی شاید یک یا دو نفر زنده مانده باشند. جاهایی برای کمک رفتیم و وقتی آنجا رسیدیم، کسی نبوده که خانه‌ها را به ما نشان دهد و بگوید اینجا چه کسی زندگی می‌کرده. وضعیت اصلا قابل درک نیست».

پس از زلزله روز شنبه، افغانستان درحال‌حاضر در چنگال یک بحران انسانی است. با خروج گسترده کمک‌های خارجی پس از بازگشت طالبان به قدرت در سال 2021 که تأثیر شدیدی بر سیستم مراقبت‌های بهداشتی این کشور داشته، دسترسی به کمک‌های بین‌المللی تقریبا از دست رفته است. این گروه همچنین پس از ممنوعیت کار زنان در سازمان ملل و سازمان‌های غیردولتی، روابط دوستانه‌ای با سازمان‌های امداد بین‌المللی ندارد. با حضور کم‌رنگ امدادرسان‌های بین‌المللی روند آواربرداری و کمک به آسیب‌دیدگان کُند و در برخی مناطق غیرممکن است.

یکی از مقامات طالبان اعلام کرد که روز دوشنبه برای اولین‌بار پس از زمین‌لرزه به برخی از روستاها رسیده‌اند. روز یکشنبه طالبان تعداد کشته‌شدگان زلزله هرات را دوهزارو 445 نفر اعلام کردند؛ اما در پایان روز دوشنبه این عدد براساس گزارش برخی رسانه‌ها به سه هزار نفر رسید.

قدوس خطیبی، استاد دانشگاه و فعال مدنی که در منطقه حضور دارد، شرایط زلزله‌زدگان را بسیار وخیم توصیف می‌کند.

«مردمی که در زلزله آسیب دیده بودند، اسکان داده نشده بودند. دیروز (یکشنبه) که منطقه را از نزدیک دیدیم، هیچ اسکان موقتی برای آسیب‌دیدگان برپا نشده بود، مگر چند خیمه که داشتند برپا می‌کردند. امکاناتی هم برای‌شان فراهم نکرده بودند. با توجه به اینکه زندگی آنها کاملا ویران شده است، فقط بسته‌های غذایی و آب آشامیدنی دیروز (یکشنبه) به دست مردم رسید. غیر‌ازاین امکانات دیگری از طرف نهادهای حکومتی یا بین‌المللی نرسیده است».

به گفته پزشکان ظرفیت برخی شفاخانه‌ها پر شده است. ون‌های پر از اجساد هر دقیقه به شفاخانه‌ها می‌رسند و سردخانه‌ها دیگر جا ندارند.

دکتر برات معین، رئیس شفاخانه حوزوی در ولایت هرات، درباره شرایط این شفاخانه در مصاحبه با «شرق» می‌گوید: «تعداد فوتی‌های ما که به شفاخانه حوزوی آورده شدند، بیش از هزار نفر بودند و فی‌الحال 600 نفر زخمی تحت درمان قرار دارند و هزارو 500 نفر هم به صورت سرپایی مداوا شدند و تیم‌های ما تقریبا 54 تیم به منطقه رفتند و آنها هم مشغول به خدمت هستند. در‌حال‌حاضر وضعیت دارو خوب است و وجود دارد؛ اما اگر این حادثه به صورت طولانی‌مدت ادامه پیدا کند، برای دوا و دارو کمبود احساس می‌شود». برات معین می‌گوید که نیاز به ارسال دارو از مناطق و کشورهای دیگر وجود دارد.

قدوس خطیبی درباره شرایط کلی بیمارستان‌ها می‌گوید: «پزشکان هرات همیشه در روزهای بد در کنار مردمان خود بودند و تجربه حضور چنین بیمارانی با این وسعت را داشتند و وقتی که این وضعیت اعلام شد، بیمارستان‌ها لبیک گفتند و آنچه را که در توان داشتند، انجام دادند. احتمال اینکه ما با کمبود دارو مواجه باشیم، هست؛ چون اخباری مبنی بر کمبود دارو از دوستان پزشک شنیدیم؛ اما از نظر خدمات پزشکی پزشکان ما سنگ تمام گذاشتند».

او در ادامه می‌گوید «تا به حال کمک بین‌المللی به دست مردم نرسیده. اصلا کسی کمکی نکرده که به دست مردم رسیده باشد. ما هیچ کمکی ندیدیم، جز اینکه سازمان ملل و صلیب سرخ چند خیمه برده بودند و چند دکتر و پرستار خودم آنجا دیدم؛ اما متأسفانه یک پزشک خانم یا پرستار خانم که نیاز اساسی بود، در منطقه نبود. چیزی که من دیروز دیدم، این بود. اگر امروز (دوشنبه) برده باشند، من اطلاعی ندارم. جامعه جهانی هیچ کمکی تا به حال به مردم افغانستان نکرده است و به مردم بیچاره هم هر آنچه رسیده، از سوی مردم بوده است». افغانستان به‌ویژه در رشته‌کوه هندوکش بارها تحت تأثیر زمین‌لرزه‌ها قرار گرفته اما طالبان که دو سال پیش کشور را تصرف کردند، تجربه کافی در رسیدگی به بلایای طبیعی ندارند.

کمیته بین‌المللی نجات هشدار داده است که کمبود تجهیزات نجات می‌تواند باعث افزایش تلفات در مناطق زلزله‌زده شود. سازمان ملل نیز می‌گوید که روستاییان همچنان از بیل و دست خالی برای جست‌وجوی بیش از 500 مفقود‌شده استفاده می‌کنند. به گفته خطیبی میزان خسارات و ویرانی زلزله بسیار زیاد و بیش از آنچه  تا به حال اعلام شده، است.

«در یک منطقه حداقل 10 روستا کاملا ویران شده است. زیربنای آن کاملا ویران شده است. هیچ‌چیزی باقی نمانده، جز تل‌هایی از خاک. خودتان حساب کنید میزان خسارات چقدر است. اگر از یک تا صد بخواهیم حساب کنیم، صد‌در صد است. برای اینکه خانه کاملا از بنیاد ویران شده. انسانش متأسفانه کشته شده و وسایل و ابزارهایی که داخل آن خانه بوده، کاملا از بین رفته است».

کمک‌ها که به دلیل مسدود‌شدن مسیرها و قطع‌شدن خطوط ارتباطی به تأخیر افتاده بودند، تنها از روز دوشنبه شروع به سرازیر‌شدن کردند.

به گفته دفتر هماهنگی امور بشردوستانه سازمان ملل متحد، این زمین‌لرزه زنده‌جان را که یک ولسوالی روستایی در حدود 40 کیلومتری شهر هرات است، لرزانده و در این منطقه «تقریبا صد‌درصد خانه‌ها به طور کامل ویران شده‌اند».

دولت طالبان و آژانس‌های امدادی در ابتدا برای تخمین تعداد کشته‌شدگان یا ناپدید‌شدگان تلاش کردند؛ اما بعید است که مقامات سوابق جمعیتی برای چنین روستاهای دور‌افتاده‌ای داشته باشند.

این منطقه همچنین محل زندگی مردمی است که به دلیل جنگ و خشک‌سالی آواره شده‌اند و به‌همین‌دلیل برای اداره‌های محلی دشوار است که بدانند دقیقا چند نفر در آنجا زندگی می‌کرده‌اند.