مصر ، اردن و چالش آوارگان فلسطینی

در حالی که بسیاری از فلسطینیان ساکن غزه تلاش می‌کنند تا بلکه بتوانند از بمباران بی‌امان اسرائیل در این منطقه تحت محاصره به جایی پناه ببرند، این سؤال مطرح می‌شود که چرا کشورهای عرب همسایه، مصر و اردن، حاضر به پذیرش آنان نیستند؟ کشورهای مصر و اردن که در طرفین اسرائیل قرار دارند و به ترتیب با باریکه غزه و کرانه باختری دارای مرز مشترک هستند، موضوع پذیرش فلسطینی‌ها را قاطعانه منتفی دانسته‌اند. عبدالفتاح سیسی، رئیس‌جمهوری مصر، شدیداللحن‌ترین اظهارات اخیر خود را بیان کرده و گفته است که هدف از به راه انداختن جنگ کنونی فقط مبارزه با گروه حماس نیست، «بلکه تلاشی برای سوق‌دادن ساکنان غیرنظامی غزه به مهاجرت به مصر است». او هشدار داد که این امر می‌تواند صلح را در منطقه از بین ببرد. ملک عبدالله دوم، پادشاه اردن نیز پیام مشابهی داد و گفت: «ورود پناهنده به اردن ممنوع، ورود پناهنده به مصر ممنوع». اردن در حال حاضر جمعیت زیادی فلسطینی دارد. شاید امتناع این دو کشور ریشه در ترسی دارد که اسرائیل می‌خواهد فلسطینیان را مجبور به ترک دائمی سرزمین‌هایشان کند و خواسته‌های فلسطینی‌ها برای تشکیل کشور را عملا خنثی کند. عبدالفتاح سیسی این را هم اضافه کرد که مهاجرت دسته‌جمعی فلسطینیان احتمال ورود اعضای حماس یا دیگر گروه‌ها به شبه‌جزیره سینای مصر را به همراه خواهد داشت و از آنجا ممکن است حملاتی را به اسرائیل انجام دهند و پیمان صلح 40ساله مصر و اسرائیل را به خطر بیندازند. آوارگی موضوع اصلی و همیشگی در تاریخ معاصر فلسطینی‌ها بوده است. متعاقب ایجاد اسرائیل و جنگی که در سال ۱۹۴۸ درگرفت، حدود ۷۰۰ هزار فلسطینی از اسرائیل کنونی اخراج شدند یا فرار کردند. فلسطینی‌ها از این رویداد به عنوان «نکبت» یا فاجعه یاد می‌کنند. در پی جنگ خاورمیانه در سال ۱۹۶۷، زمانی که اسرائیل کرانه باختری و نوار غزه را اشغال کرد، ۳۰۰ هزار فلسطینی دیگر نیز مجبور به مهاجرت شدند که عمده آنها به اردن گریختند. تعداد پناهندگان و فرزندان آنها اکنون نزدیک به شش میلیون نفر رسیده است که بیشترشان در اردوگاه‌های کرانه باختری، غزه، لبنان، سوریه و اردن زندگی می‌کنند. دیاسپورا یا همان ترک وطن ‌کرده‌های فلسطینی رفته‌رفته بیشتر و بیشتر شد و بسیاری از آنها در کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس یا در کشورهای غربی پناهنده شدند. پس از پایان‌یافتن جنگ سال ۱۹۴۸، اسرائیل از بازگشت پناه‌جویان به خانه‌هایشان امتناع ورزید. از آن زمان، اسرائیل درخواست‌های فلسطینی‌ها برای بازگشت آوارگان به عنوان بخشی از یک توافق صلح را رد کرده و استدلالی که آورده این است که در این صورت ممکن است جمعیت یهودیان اکثریت خود را 

از دست بدهد.

نگرانی از اشغال دوباره غزه

مصر نگران است تاریخ دوباره تکرار شود و تعداد زیادی از پناهندگان فلسطینی غزه در نهایت برای همیشه در مصر ماندگار شوند. این نگرانی تا حدی به این دلیل است که هیچ چشم‌انداز روشنی برای چگونگی پایان این جنگ وجود ندارد. اسرائیل می‌گوید که قصد دارد «حماس را به دلیل حمله خونین در شهرهای جنوبی اسرائیل» از بین ببرد، اما هیچ اشاره‌ای به آنچه ممکن است بعد از آن اتفاق بیفتد و اینکه چه کسی اداره غزه را بر عهده خواهد گرفت، نکرده است. همین موضوع، این نگرانی‌ها را بیشتر می‌کند که مبادا اسرائیل بخواهد این منطقه را دوباره برای مدتی اشغال کند و به درگیری‌های بیشتر دامن بزند. البته ارتش اسرائیل اعلام کرده است فلسطینیانی که از دستور فرار از شمال به نیمه جنوبی نوار غزه پیروی کنند، بعد از پایان جنگ اجازه بازگشت به خانه‌های خود را خواهند داشت. از سوی دیگر، عبدالفتاح سیسی گفته که ممکن است اسرائیل بهانه بیاورد که به اندازه کافی همه گروه‌های نظامی را سرکوب نکرده است و به همین بهانه جنگ را سال‌ها ادامه دهد. سیسی پیشنهاد کرد که اسرائیل تا پایان عملیات نظامی خود، فلسطینیان را در صحرای نگب اسرائیل در همسایگی شرقی با نوار غزه اسکان دهد. ریکاردو فابیانی، مدیر بخش مطالعات شمال آفریقا در اندیشکده «گروه بین‌المللی بحران» در گفت‌وگو با یورونیوز معتقد است که «عدم شفافیت اسرائیل در مورد نیاتش در غزه و تخلیه جمعیت غیرنظامیان به خودی خود مشکل‌ساز است. این نوع سردرگمی موجب نگرانی کشورهای همسایه می‌شود». مصر به اسرائیل فشار آورده که اجازه دهد به غزه کمک‌های بشردوستانه ارسال کند؛ اسرائیل هم اعلام کرد که این اجازه را خواهد داد، هرچند زمان مشخصی برای آن تعیین نکرد. بر اساس گزارش سازمان ملل، مصر که با بحران اقتصادی دست و پنجه نرم می‌کند، در حال حاضر میزبان حدود ۹ میلیون پناهنده و مهاجر، از‌جمله حدود ۳۰۰ هزار سودانی است که امسال پس از فرار از جنگ داخلی وارد مصر شده‌اند. اما کشورهای عربی و بسیاری از فلسطینی‌ها گمان برده‌اند که شاید اسرائیل از این فرصت استفاده کند تا دست به تغییرات جمعیتی دائمی در منطقه بزند و از این طریق خواسته‌های فلسطینی‌ها برای تشکیل کشور در غزه، کرانه باختری و شرق قدس را از بین ببرد. سیسی روز چهارشنبه بار دیگر هشدار داد که مجبورکردن مردم به خروج از غزه با هدف «از بین بردن آرمان فلسطین که مهم‌ترین هدف در منطقه‌ ما‌ست» صورت می‌گیرد. او استدلال کرد که اگر مدت‌ها پیش از راه مذاکره، یک کشور نظامی‌زدایی‌شده فلسطینی ایجاد می‌شد، اکنون دیگر جنگی در کار نبود. هلیر، کارشناس ارشد در بنیاد کارنگی برای صلح بین‌المللی در این رابطه می‌گوید: «همه سوابق تاریخی گواه این است که وقتی فلسطینی‌ها مجبور به ترک خاک فلسطین می‌شوند، اجازه بازگشت نمی‌یابند». به همین دلیل است که مصر نمی‌خواهد در پاکسازی قومی غزه شریک باشد. هم‌زمان با تقویت احزاب راست‌ افراطی در کابینه ائتلافی بنیامین نتانیاهو که در مورد حذف فلسطینی‌ها صحبت می‌کنند، نگرانی کشورهای عربی هم بیشتر شده است. از زمان عملیات حماس، لحن احزاب راست اسرائیلی هم عریان‌تر شده و برخی از سیاست‌مداران و مفسران رسانه‌ای از ارتش خواسته‌اند تا غزه را با خاک یکسان کرده و ساکنان آن را بیرون کنند. از زمانی که حماس در سال ۲۰۰۷ بر غزه تسلط یافت، مصر نیز از محاصره غزه توسط اسرائیل حمایت کرد و ورود مواد و عبور غیرنظامیان را به‌شدت کنترل کرد. همچنین شبکه تونل‌های عبوری از زیر مرز را که برای انتقال کالا به غزه استفاده می‌شد، نابود کرد. فابیانی گفت که قاهره پس از پشت سر گذاشتن اتفاقات سینا، «نمی‌خواهد مشکل امنیتی جدیدی در این منطقه مشکل‌ساز داشته باشد». سیسی درباره سناریویی بی‌ثبات‌کننده‌تر و بدتر از این هم هشدار داد و آن چیزی نیست جز نابودی توافق صلح ۱۹۷۹ بین مصر و اسرائیل. او گفت که در صورت ورود گروه‌های نظامی به مصر، «صحرای سینا به پایگاهی برای حمله به اسرائیل تبدیل می‌شود. آن‌گاه است که اسرائیل به خاک مصر حمله خواهد کرد».