تأیید صلاحیت‌ها؛ از حرف تا عمل

کدخدایی، عضو حقوق‌دان شورای نگهبان در پاسخ به این سؤال که آیا کسانی که در دوره‌های گذشته تأیید صلاحیت نشدند یا اعتبارنامه آنها رد شد، در این دوره همچنان تأیید صلاحیت نخواهند شد‌، گفته است: همیشه اعلام کرده‌ایم که بررسی صلاحیت‌ها در انتخابات مجلس، ریاست‌جمهوری و خبرگان رهبری برای همان دوره خاص خودش است؛ بنابراین بررسی صلاحیت در هر دوره‌ای از نو شروع می‌شود و این امکان همیشه هست.

ماجرای رد صلاحیت نامزدهای انتخابات به‌خصوص در چند دوره اخیر چه مجلس چه ریاست‌جمهوری و حتی خبرگان رهبری حاشیه بسیار داشته‌ است. چه آنجا که در انتخابات مجلس یازدهم با رد صلاحیت برخی نامزدهای اصلاح‌طلب مواجه شدیم و چه وقتی که برای ریاست‌جمهوری حتی علی لاریجانی هم رد‌صلاحیت شد، همچنین زمانی که نتایج نهایی بررسی صلاحیت داوطلبان پنجمین دوره انتخابات مجلس خبرگان رهبری اعلام شد و دیدیم شورای نگهبان با حضور سیدحسن خمینی برای حضور در انتخابات مجلس خبرگان مخالفت کرده است، گروهی به این نتیجه رسیدند عبور از فیلتر شورای نگهبان برای برخی چهره‌ها نه فقط دشوار که حتی ممکن است ناممکن شود. از این رو وعده بررسی جدید صلاحیت‌ها، امید به تأیید صلاحیت‌ها را پررنگ کرده است هرچند رویه شورای نگهبان مختص خود است و نشان داده توانایی بسیاری در غافلگیری افکار عمومی دارد مانند زمانی که حتی هاشمی‌رفسنجانی را هم در انتخابات ریاست‌جمهوری ۹۲ رد کرد.

البته شورای نگهبان بارها تأکید داشته هرگز تصمیماتش سیاسی و‌ جناحی نبوده و فقط به مُر قانون عمل کرده و بسته به گزارش‌ها و وضعیت نامزدها تصمیم گرفته است. اما این توضیحات همچنان برای خیلی از شهروندان و فعالان سیاسی قانع‌کننده نبوده زیرا طبق قانون امکان انتشار دلیل رد صلاحیت نامزدها وجود ندارد و همین امر باب شفافیت در احکام شورای نگهبان در بزنگاه حساس انتخابات را بسته است.

بماند که در لیست بلندبالای ردصلاحیت‌ها، به نظر می‌رسد نام نامزدهای رقیب جریان اصولگرایی همیشه پررنگ‌تر بوده است.

حال که این روزها تکلیف انتخابات مجلس با توجه به پیش‌ثبت‌نام‌ها تقریبا روشن است که حضور نامزدهای جریان رقیب اصولگرایی جدی نیست بحث حضور حسن روحانی در انتخابات خبرگان خبرساز شده و نگرانی از رد صلاحیت در این انتخابات مانند آنچه بر حجت‌الاسلام حسن خمینی در سال ۹۴ گذشت هم جدی شده است. به‌هر‌حال تعداد نامزدهای جریان اصلاح‌طلبی در دو انتخابات پیش‌رو آن‌طور که باید چشمگیر نخواهد بود و اگر با دست رد شورای نگهبان نیز مواجه شوند، انتخابات در حد رقابت میان اصولگرایان ختم خواهد شد و رنگ و بوی رقابتی‌شدن به‌معنای واقعی با چالش همراه می‌شود.

البته در راستای سخنان کدخدایی و مباحث تأییدصلاحیت‌ها، طحان‌نظیف سخنگوی شورای نگهبان هم چندی‌پیش گفته بود: در قانون جدید انتخابات ملاک‌های بررسی صلاحیت تغییر نکرده است. وی در ادامه در پاسخ به سؤالی درباره احراز صلاحیت در انتخابات گفت: اصلاح قانون انتخابات مورد مطالبه همه دست‌اندرکاران انتخابات در دوره‌های مختلف بود و اخیرا به نتیجه رسید. اشکالات و نواقصی در قانون قدیم وجود داشت که می‌بایست متناسب با اقتضائات جدید به‌روزرسانی شود.

سخنگوی شورای نگهبان در ادامه در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه آیا در قانون جدید تغییری در ملاک‌های احراز صلاحیت‌ و شایستگی‌ به وجود آمده است، گفت: در قانون جدید در این خصوص تغییراتی به وجود نیامده و تنها برای متقاضیانی که دارای مدرک کارشناسی هستند، گواهی معتبر و مورد تأیید بالاترین مقام نهاد یا مؤسسات مربوط مبنی بر داشتن حداقل پنج سال سابقه فعالیت اجرائی یا آموزشی یا پژوهشی یا قضائی در یک یا همه آنها در بخش دولتی، عمومی یا غیرعمومی در هنگام ثبت‌نام در نظر گرفته شده است.

وی سپس بیان کرد: هر انتخاباتی قانون و شرایط خاص خودش را دارد. شورای نگهبان صلاحیت داوطلبان را برای هر انتخابات بررسی می‌کند. آن کسی که اکنون نماینده است‌ یا در گذشته نماینده بوده یا اینکه سابقه نمایندگی نداشته است، مجددا صلاحیتش مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

طحان‌نظیف افزود: ممکن است فردی در گذشته تأیید شده باشد‌ اما اکنون به دلیل رفتارها و اعمالی که برخلاف قانون داشته و اسنادی که از سوی مراجع مورد استعلام دریافت شده است با عدم تأیید صلاحیت روبه‌رو شود. عکس نیز ممکن است اتفاق بیفتد؛ یعنی فردی که در دوره‌های گذشته رد صلاحیت شده اکنون براساس اسناد و ادله‌ای که در اختیار شورای نگهبان است، تأیید صلاحیت شود. به طور مثال فردی در دوره گذشته پرونده قضائی داشته و رد صلاحیت شده و اکنون نسبت به آن پرونده تبرئه شده باشد. بنابراین شورای نگهبان در هر دوره صلاحیت افراد را بررسی می‌کند.

البته سخنان فعلی کدخدایی و سخنان پیشین طحان‌نظیف تازگی ندارند و در موسم انتخابات بارها تکرار شده‌اند اما هر دفعه شرایط به نفع اصولگرایان رقم خورده است تا جایی که این جریان سیاسی خود را معمولا پیروز قطعی انتخابات می‌داند و اکنون نیز معتقد است رقابت درون‌جناحی همه آن چیزی است که در اسفند رخ خواهد داد. برای نمونه چندی‌پیش حمیدرضا ترقی، عضو حزب مؤتلفه گفته بود: به نظر می‌رسد اصولگراها در این دوره پنج لیست ارائه دهند یا منوچهر متکی، عضو شورای وحدت هم با اشاره به رقابت‌های درون‌گروهی جریان راست درباره احتمال ائتلاف با شورای ائتلاف گفته است؛ «وحدت در جریان‌های انتخاباتی امری طبیعی است اما ما تاکنون پیشنهادی برای وحدت و یکی‌شدن دریافت نکرده‌ایم، موقعی هم که دریافت کنیم، معتقد هستیم که آن وحدت با هم است نه جدا یعنی شورای وحدت یک هویت جمعی مستقل نسبتا قوی را پیدا کرده است و از این جایگاه ممکن است ما وارد گفت‌وگو شویم».

در این میان اصلاح‌طلبان که هنوز از آرایش انتخاباتی خود سخن رسمی نگفته‌اند، حداقل مشخص شده اعتدالیون آماده‌سازی برای حضور در انتخابات را کلید زده‌اند. محمد مهاجری، فعال رسانه‌ای اصولگرا چندی‌پیش از ورود جدی حزب اعتدال و توسعه به فضای انتخاباتی سخن گفته بود.

خبری که البته پیش‌تر هم از سوی چهره‌های شاخص این طیف سیاسی مطرح شده بود و محمود واعظی، رئیس دفتر رئیس‌جمهور دولت دوازدهم و از اعضای شاخص این حزب درباره احتمال ارائه لیست مستقل از جانب حزب اعتدال و توسعه به فرهیختگان گفته بود: «باید منتظر بمانیم و ببینیم یک انتخابات رقابتی، آزاد، سالم و مشارکتی برگزار خواهد شد یا نه. اگر شورای نگهبان و وزارت کشور به‌ویژه شورای نگهبان به رهنمود مقام‌ معظم‌ رهبری در عمل توجه کنند خب قطعا هم حزب اعتدال و توسعه و هم بقیه احزاب فعال وارد انتخابات شده و در مسئله معرفی کاندیدا و تشویق مردم برای حضور کار خواهند کرد. باید ببینیم که در عمل چه اتفاقی می‌افتد».

محمدباقر نوبخت، دبیرکل حزب اعتدال و توسعه هم بیان کرده بود: «توصیه حزب اعتدال و توسعه این است که افراد با توانایی بالا که می‌توانند خدمت کنند، به خاطر مردم در انتخابات نامزد شوند».

علی مطهری، نماینده سابق مجلس هم که از نظر نگاه سیاسی به طیف اعتدالیون نزدیک‌تر است، می‌گوید؛ «من را دوره پیش رد صلاحیت کردند. به طور طبیعی باید قهر کنیم و برویم ولی ما باز می‌آییم چون ما انقلاب را از خودمان می‌دانیم یعنی ما خودمان را صاحب انقلاب می‌دانیم نه آقای جنتی را (با خنده)! ما باز هم می‌آییم و شما رد کنید. یعنی من اصلا برایم مهم نیست که مرا رد کنند. رد هم نکنند شاید اصلا رأی نیاوردیم. وقتی مردم زیاد شرکت نکنند امثال ماها رأی نمی‌آوریم، یک گروه خاص می‌آیند و یک لیست خاصی را رأی می‌دهند و می‌روند؛ مانند انتخابات گذشته. ولی ما می‌گوییم باز هم باید کمک کنیم، باز هم باید مشارکت بالا برود، برای اینکه مشارکت در آینده کشور خیلی مؤثر است».

حال که همچنان شورای نگهبان سعی در روشن نگه‌داشتن امید به تأیید صلاحیت‌ها را دارد باید دید نتیجه عملکرد این شورا درنهایت سرنوشت انتخابات را‌ چگونه رقم خواهد زد.