مکرون در آسیای میانه چه می‌خواهد؟

رئیس‌جمهوری فرانسه در روزهای گذشته به آسیای میانه سفر کرده بود، سفرهایی که نشان‌دهنده اهمیت فزاینده این منطقه برای تأمین نیاز اروپا به سوخت هسته‌ای و فسیلی است. بدون تردید بخشی از دلیل این سفر تلاش برای رونق بازرگانی با کشورهای آسیای میانه و تقویت ارتباط با قزاقستان و ازبکستان است ولی برای درک دلیل اصلی این دیدار باید به ماه جولای گذشته بازگشت. کودتای نظامی در نیجر در غرب آفریقا موجب این نتیجه‌‌گیری شد که امکان دارد دسترسی فرانسه به مواد لازم برای صنعت حیاتی هسته‌ای فرانسه به خطر بیفتد. ولی در‌واقع در این نگرانی بیش از حد بزرگ شده بود، چون نیجر تنها دومین صادرکننده اورانیوم به فرانسه بود و اولین عرضه‌‌کننده، قزاقستان در آسیای میانه است. مکرون چهارشنبه را در قزاقستان که بزرگ‌ترین تولیدکننده اورانیوم در جهان است، گذراند و بعد از آن به ازبکستان که مانند همسایه خود یک تولیدکننده مهم سوخت است، رفت. هر دو کشور با رژیم استبدادی اداره می‌شوند. قاسم جومرت توقایف، رئیس‌جمهور قزاقستان در جریان یک کنفرانس مطبوعاتی فرانسه را یک «شریک مهم و قابل اعتماد» توصیف کرد. مکرون هم در پاسخ به این تمجید از توقایف به دلیل پیروی از تحریم‌های غرب علیه روسیه تشکر کرد. با توجه به اینکه صادرات نفت روسیه به اتحادیه اروپا از زمان اشغال اوکراین به میزان قابل‌توجهی کاهش یافته، قزاقستان اکنون پس از نروژ و آمریکا مهم‌ترین عرضه‌کننده نفت به اتحادیه اروپاست؛ اما این، اورانیوم آسیای میانه است که اهمیت خاصی برای فرانسه دارد. این کشور برای تولید بیش از ۶۰ درصد برق خود به انرژی هسته‌ای احتیاج دارد، یعنی بالاترین میزان نیاز در مقایسه با هر کشور دیگری. قزاقستان هم برای تربیت مهندسان خود و بهبود صنعت نیروی هسته‌ای داخلی خود نیازمند دانش و فوت و فن فرانسه در این زمینه‌هاست. یکی از اعضای هیئت فرانسوی در قزاقستان گفت: «قزاق‌ها خیلی به دانش هسته‌ای ما توجه می‌کنند». او افزود شرکت دولتی برق فرانسه‌ای دی‌اف، در جریان ساختن اولین نیروگاه هسته‌ای قزاقستان است و دولت فرانسه می‌خواهد دانشگاه‌های فرانسه در قزاقستان شعبه باز کنند. فرانسه به‌طور سنتی بخش مهمی -نه بیشترین مقدار- از اورانیوم مورد‌نیاز خود را از معادنی در نیجر که شرکت‌های فرانسوی اداره می‌کردند، وارد می‌کرد. ولی از ماه جولای گذشته که به‌دنبال یک کودتای نظامی، گروهی از افسران نظامی مخالف فرانسه حکومت نیجر را به دست گرفتند، آینده واردات اورانیوم از نیجر روشن نیست. فرانسه در آن موقع گفت که کودتا تهدیدی فوری برای تولید انرژی نیست و ادعا کرد که ذخیره اورانیومی که دارد برای حدود دو سال اکتفا می‌کند. ولی سفر رئیس‌جمهور فرانسه نشان‌دهنده دلشوره پاریس از تأثیر بی‌ثباتی سیاسیِ کشوری است که از مهم‌ترین صادرکنندگان اورانیوم به فرانسه است.

دوسیم ساتپایف، تحلیلگر سیاسی مقیم آستانه پایتخت قزاقستان به ‌بی‌بی‌سی نیوز می‌گوید دیدار مکرون از آسیای میانه که بیش از یک قرن تحت نفوذ روسیه بوده، در زمانی صورت می‌گیرد که روابط این منطقه با روسیه در‌حال تغییر قابل‌توجهی است. او می‌گوید جنگ اوکراین سبب شده نفوذ روسیه در آسیای میانه کاهش یابد. همکاری نظامی کمتر و برداشت‌ها از روسیه بدتر شده. «دولت‌های آسیای میانه به‌صورت آشکار درباره آن صحبت نمی‌کنند-ولی این اتفاقی است که دارد می‌افتد». به همین جهت است که هفته گذشته سرگی لاورف، وزیر خارجه روسیه از تلاش‌ها برای دور‌کردن «همسایگان، دوستان و متحدان» از روسیه انتقاد کرد. ولی شکوفایی این روابط بدون تنش نبوده است. اتحادیه اروپا و آمریکا هشدار داده‌اند که روسیه با واردکردن کالا از غرب از طریق کشورهای آسیای میانه، تحریم‌ها را دور می‌زند. طبق بررسی‌های برنامه گزارش جنایات سازمان یافته و فساد، پهبادهای دی‌جی‌آی و ریزتراشه‌های ساخت غرب از جمله کالاهایی هستند که از طریق شعبه شرکت‌هایی در قزاقستان که متعلق به روسیه است، وارد روسیه می‌شوند. بنا بر گزارش پروژه مورد بحث، این کالاها و قطعات لازم برای تأمین نیازهای جنگی روسیه به کار برده می‌شود.

در‌حالی‌که روسیه وارد یک جنگ طولانی با اوکراین شده، نگرانی از حمایت غرب موجب تحلیل توانایی اوکراین برای دور‌نگه‌داشتن نیروهای روسیه می‌شود و مسئله واردات موازی می‌تواند مانعی بر سر راه تقویت مناسبات آسیای میانه با اتحادیه اروپا باشد. مقابله با نفوذ چین هم به همین اندازه حائز اهمیت است. اگرچه حضور نظامی چین در آسیای میانه هنوز نسبتا چشمگیر نیست، نفوذ اقتصادی‌اش در منطقه در سال‌های اخیر در حد قابل‌توجهی افزایش یافته. قسمت «کمربند» ابتکار کمربند و جاده چین، مربوط است به راه‌های زمینی که از طریق آسیای میانه از چین به اروپا می‌رسد. طبق گزارش، هزینه بیش از ۱۰۰ پروژه مربوط به ابتکار کمربند و جاده در آسیای میانه را، چین تأمین کرده است به همین جهت به‌طور محاوره‌ای این پروژه‌ها «چینی» توصیف می‌شوند. فرانسه و اتحادیه اروپا هرگز نمی‌توانند امیدوار باشند در منطقه‌ای که همسایه چین است از لحاظ نفوذ مالی به پای این کشور برسند. ولی مکرون امیدوار است بتواند با استفاده از فرصت‌های استراتژیک که جنگ اوکراین به وجود آورده برخی از شرکای سنتی روسیه را به وسوسه بیندازد که به غرب روی بیاورند.