چرا زمین‌لرزه یکم ژانویه 2024 در ژاپن خسارت‌بار بود؟

معمولا در خبرها از ژاپن به‌عنوان کشور موفق با سابقه‌ای دست‌کم صد‌ساله در مواجهه با زمین‌لرزه‌ها یاد می‌شود؛ ولی چرا زمین‌لرزه روز اول ژانویه 2024 در ژاپن خسارت‌بار بود؟ حتی در تفسیرهای اولیه از زمین‌لرزه و در غیاب اطلاعات تفصیلی از خسارت زمین‌لرزه، برخی کارشناسان در رسانه‌های کشورمان، به زمین‌لرزه‌ای بدون خسارت به دلیل توسعه ژاپن اشاره ‌کردند؛ ولی در ژاپن، سال 2024 با فاجعه آغاز شد. زمین‌لرزه‌‌ای اول ژانویه 2024 به بزرگای 7.5 روز دوشنبه شبه‌جزیره نوتو در ساحل غربی این کشور را لرزاند. ده‌ها پس‌لرزه دیگر که بزرگای بسیاری از آنها بین چهار تا شش بود، در نزدیکی کانون موجب گسترش وحشت برای ساکنان شد. آژانس هواشناسی ژاپن هشدار سونامی بزرگی را برای بخش اعظم استان ایشیکاوا، جایی که زمین‌لرزه در آن رخ داده است، صادر کرد؛ اما سپس سطح هشدار را کاهش داد. تا روز سوم پس از حادثه تلفات زلزله 84 نفر اعلام شد.

در ژاپن بیش از دو هزار گسله فعال شناخته شده‌اند و این کشور یکی از زلزله‌خیزترین کشورهای جهان با میراثی طولانی از رویدادهای لرزه‌ای فاجعه‌بار است. چهار ورقه زمین‌ساختی در این کشور به هم می‌رسند. ایشیکاوا در نزدیکی مرز ورقه‌های زمین‌ساختی اوراسیا و آمریکای شمالی قرار دارد. زمین‌لرزه مزبور قوی‌ترین زمین‌لرزه در ایشیکاوا از سال 1885 است. ژاپن در سال 2011 زمین‌لرزه‌ای ویرانگر را تجربه کرد که با تلفات نزدیک به 22 هزار کشته همراه بود که بیشتر آنها بر اثر امواج سونامی کشته شدند و همچنین باعث تخریب نیروگاه هسته‌ای در فوکوشیما شد. برآورد شد که این فاجعه 220 میلیارد دلار خسارت وارد کرده است. زمین‌لرزه اول ژانویه 2024 –11 دی‌ماه 1402- امواج اقیانوسی به ارتفاع حدود یک متر در امتداد سواحل غربی ژاپن و در سواحل کشور همسایه کره جنوبی ایجاد کرد. این زلزله در پایتخت ژاپن، توکیو، در 300‌کیلومتری نیز احساس شد. بخش‌هایی از کشور تا ارتفاع 1.3‌متری به سمت غرب حرکت کردند که بیشترین جابه‌جایی مشاهده‌شده در واجیما به دلیل تغییر شکل پوسته است. بالا‌آمدن پوسته چهار متر در غرب واجیما بوده است. در نزدیکی بندر واجیما، خط ساحلی به دلیل بالا‌آمدن ساحل، 250 متر به سمت دریا منتقل شد. در 9 استان ژاپن، تقریبا صد هزار نفر تخلیه شدند و شب را در سالن‌های ورزشی و سالن‌های بدن‌سازی مدارس که معمولا به‌عنوان مراکز تخلیه در مواقع اضطراری در ژاپن استفاده می‌شوند، سپری کردند. این محل‌ها اغلب دارای یک «انبار سوانح طبیعی» هستند که حاوی مواد غذایی و دیگر ملزومات ضروری برای حمایت از آسیب‌دیدگان برای یک دوره زمانی کوتاه است. در دو ساعت پس از زمین‌لرزه بزرگ در نزدیکی شبه‌جزیره نوتو Noto، تلویزیون NHK ژاپن از مردم خواسته بود که به دلیل هشدار سونامی به زمین‌های بالاتر بروند یا در اسرع وقت به بالای ساختمان‌های اطراف برسند. بیم آن می‌رفت که در صورت وقوع سونامی، سیلاب به ارتفاع پنج‌متری برسد که البته خوشبختانه نرسید. 10 دقیقه پس از وقوع زمین‌لرزه با بزرگای 7.5، یک موج سونامی به ارتفاع حدود 1.2 متر به ساحل شهر واجیما در ایشیکاوا رسید و آتش‌سوزی ناشی از فروریختن ساختمان‌ها خانه‌های این منطقه را فرا‌گرفت. ساکنان مجبور به تخلیه در تاریکی به دلیل قطع برق شدند. مردم در‌حالی‌که وسایلی مانند پتو حمل می‌کردند و برخی نوزاد به بغل با عجله بیرون می‌رفتند.

تقریبا 33 هزار خانوار در اوایل صبح روز دوم پس از زلزله -‌سه‌شنبه‌- در استان ایشیکاوا در ژاپن بدون برق ماندند و اکثر مناطق در شمال شبه‌جزیره نوتو نیز بدون آب بودند. چندین بزرگراه در نزدیکی کانون زلزله بسته شد؛ در‌حالی‌که پروازها و خدمات قطار سریع‌السیر نیز به منطقه متوقف شد. چهار قطار سفرهای پرسرعت‌شان به هنگام وقوع زمین‌لرزه متوقف شد و نزدیک به هزارو 400 مسافر را برای حدود 11 ساعت در داخل آن محبوس کرد و از صبح روز سه‌شنبه فعالیت خود را از سر گرفتند. قطارهای سریع‌السیر بین شهرهای مرکزی تویاما و کانازاوا در پی این زمین‌لرزه سرگردان شده بودند. هزاران پرسنل ارتش، آتش‌نشانان و افسران پلیس از سراسر کشور به مناطق آسیب‌دیده شبه‌جزیره نوتو در استان ایشیکاوا اعزام شدند. امدادگران به دلیل وضعیت آسیب‌دیده جاده‌ها برای رسیدن به نوک شمالی شبه‌جزیره با مشکل مواجه شدند. بررسی‌های هلیکوپتری نشان داد که آتش‌سوزی به ساختمان‌ها و زیرساخت‌ها آسیب زیادی وارد کرده است. امواج سونامی با ارتفاع 1.2 متر به واجیما برخورد کردند. یک نشانگر جزر‌و‌مد در نیروگاه هسته‌ای شیکا افزایش سه‌متری در سطح جزر‌و‌مد را در بین ساعت 17:45 و 18:00 ثبت کرد. یک سونامی به اندازه 90 سانتی‌متر به کانازاوا رسید. فیلم‌های ویدئویی در نیگاتا نشان می‌دهند که سونامی در ساعت 16:35 به دهانه رودخانه نزدیک می‌شود و با خاکریزها برخورد می‌کند و باعث سرریز‌شدن آب دریا ‌می‌شود. سونامی بسیاری از کشتی‌های ماهیگیری را واژگون کرد و برخی را به خشکی برد. پس از این زمین‌لرزه بر اثر برخورد یک هواپیمای خطوط هوایی ژاپن با صدها مسافر با یک هواپیمای امدادی زلزله در روز سه‌شنبه هنگام فرود در فرودگاه هاندای توکیو، پنج نفر کشته شدند. همه 379 سرنشین از هواپیمای مسافربری خارج شدند؛ اما هواپیمای دوم که از طریق گارد ساحلی ژاپن اداره می‌شد، تلفاتی داشت. هواپیمای ایرباس پس از پرواز به هاندا در ساعت 5:46 بعد‌از‌ظهر مشتعل شد. پنج خدمه در هواپیمای دوم و یک هواپیمای دی هاویلند کانادا، جان خود را از دست دادند.