نگاهی به گفته‌های رئیس شورای راهبردی روابط خارجی درباره احتمال تغییر دکترین هسته‌ای کشور در صورت تهدید موجودیت ایران
خطونشان کمال
اگرچه در سال‌های اخیر سیدکمال خرازی در جایگاه وزیر امور خارجه اسبق کشور و رئیس فعلی شورای راهبردی روابط خارجی به فراخور، مواضع خود را درباره پرونده و همچنین توان هسته‌ای ایران مطرح کرده، که گاهی به تنش‌زدایی تنه زده و گاهی هم لحن تند و هشداردهنده‌ای به خود گرفته است، اما تاکنون او اشاره‌ای به احتمال تغییر دکترین هسته‌ای که می‌تواند به معنای نظامی‌شدن توان اتمی ایران باشد، نکرده بود.
مهدی بازرگان: اگرچه در سال‌های اخیر سیدکمال خرازی در جایگاه وزیر امور خارجه اسبق کشور و رئیس فعلی شورای راهبردی روابط خارجی به فراخور، مواضع خود را درباره پرونده و همچنین توان هسته‌ای ایران مطرح کرده، که گاهی به تنش‌زدایی تنه زده و گاهی هم لحن تند و هشداردهنده‌ای به خود گرفته است، اما تاکنون او اشاره‌ای به احتمال تغییر دکترین هسته‌ای که می‌تواند به معنای نظامی‌شدن توان اتمی ایران باشد، نکرده بود. حال مصاحبه سیدکمال خرازی با الجزیره و خطونشان کشیدن‌های او مبنی بر اینکه اگر موجودیت ایران به واسطه تهدیدات اسرائیل به خطر بیفتد، احتمال تغییر دکترین هسته‌ای ایران وجود دارد، نشان می‌دهد که باید موضوع را جدی‌تر از سخنان قبلی او دید. رئیس شورای راهبردی روابط خارجی در این گفت‌وگو تصریح می‌کند: «به دنبال ساخت سلاح هسته‌ای نیستیم، اما درصورتی‌که رژیم صهیونیستی جسارت کند و به تأسیسات هسته‌ای ایران لطمه بزند، سطح بازدارندگی ما متفاوت خواهد شد و اگر موجودیت ایران تهدید شود، ناچاریم دکترین هسته‌ای خود را تغییر دهیم». همین گفته‌های سیدکمال خرازی، واکنش کاخ سفید را هم به دنبال داشت، چنان‌که متیو میلر روز پنجشنبه ۲۰ اردیبهشت در جمع خبرنگاران و در پاسخ به پرسشی درباره اظهارات رئیس شورای راهبردی روابط خارجی دال بر احتمال تغییر سیاست هسته‌ای ایران در صورت تهدید موجودیت نظام، این دست اظهارات را غیرمسئولانه توصیف کرد و در ادامه روی ادعای همیشگی واشنگتن مانور داد «همان‌طور که رئیس‌جمهوری و وزیر امور خارجه آمریکا بارها به صراحت گفته‌اند، ایالات متحده به هر طریقی اجازه نخواهد داد تا ایران به سلاح هسته‌ای دست پیدا کند». ملیر این را هم افزود، «ما همچنان معتقدیم که دیپلماسی بهترین راه برای دستیابی به راه‌حلی پایدار و مؤثر با حکومت ایران است و به استفاده از ابزارهای مختلف برای دستیابی به آن هدف ادامه می‌دهیم اما تأکید می‌کنیم که همه گزینه‌ها همچنان روی میز هستند و در صورت لزوم مورد استفاده قرار خواهند گرفت». سخنگوی وزیر امور خارجه ایالات متحده در‌عین‌حال ادعا کرد، «با توجه به تشدید اقدامات ایران در سراسر جهان و خودداری آنها از همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در‌حال‌حاضر از دستیابی به راه‌حلی براساس دیپلماسی، دور شده‌ایم».
تغییر راهبرد هسته‌ای از 2 منظر
با توجه به آنچه سیدکمال خرازی عنوان کرد، می‌توان از دو منظر به آن ورود کرد؛ سطح نخست تحلیل آن است که گفته‌های رئیس شورای راهبردی روابط خارجی را در ادامه هشدارهای برخی مقامات دیگر در نظر گرفت که با همین لحن و ادبیات و کلمات دست به تهدید شده‌اند، کمااینکه در سی‌ام فروردین ماه سال جاری هم سردار احمد حق‌طلب، فرمانده سپاه حفاظت و امنیت مراکز هسته‌ای کشور با تأکید بر امنیت کامل مراکز هسته‌ای کشور در واکنش به تهدیدات آتش‌افروزانه اسرائیل برای حمله به این مراکز گفته بود که تجدید نظر در دکترین و سیاست‌های هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران و عدول از ملاحظات اعلامی گذشته محتمل و متصور است. علی‌اکبر صالحی، وزیر سابق امور خارجه و رئیس سابق سازمان انرژی اتمی، هم ۲۳ بهمن ۱۴۰۲ با حضور در برنامه تلویزیونی «برمودا» در پاسخ به این سؤال که ایران توان ساخت بمب اتم را دارد؟ بیان کرده بود «ما همه آستانه‌های علم و فناوری هسته‌ای را داریم. یک خودرو شاسی می‌خواهد، موتور، فرمان و... می‌خواهد. شما می‌فرمایید ساختید؛ می‌گویم بله، ولی هرکدام برای کار خودشان است». اگر به قبل‌تر هم نگاه کنیم، محمدجواد لاریجانی، دبیر پیشین ستاد حقوق بشر ایران، سال ۱۴۰۱ در گفت‌وگوی ویژه خبری اظهار کرده بود «اگر بخواهیم به سلاح هسته‌ای دست پیدا کنیم، کسی نمی‌تواند جلوی ما را بگیرد». محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی، نیز دیگر چهره‌ای بود که ۲۴ دی‌ماه ۱۴۰۲ و در پاسخ به این پرسش که نمی‌توانیم یا نمی‌خواهیم بمب اتمی داشته باشیم؟ به‌صراحت عنوان کرده بود «موضوع نتوانستن نیست؛ بلکه نخواستن و اراده‌نکردن است. اراده نظام امنیت ملی ما براساس‌این نیست». محمد اسلامی مرداد ۱۴۰۱ هم در اظهاراتی تأکید کرده بود «ایران توانایی ساخت بمب اتمی دارد، اما چنین برنامه‌ای در دستور کار نیست». در مجموعه این اظهارنظرها، اگر گفته‌های سیدکمال خرازی را درکل امتدادی از موضع‌گیری‌های برخی مقامات داخلی و مشخصا پس از تنش مستقیم ایران و اسرائیل در نظر بگیریم، حکایت از آن دارد که ذیل همه این گفته‌ها و در مقابل آتش‌افروزی‌ها و تنش‌آفرینی‌های مداوم اسرائیل، احتمال تغییر دکترین هسته‌ای بیش از گذشته نزدیک به واقعیت شده است. اما در سطح دیگری از تحلیل، باید هم‌زمانی این مواضع پس از سفر رافائل گروسی، مدیر‌کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به ایران را هم مد‌نظر قرار داد که می‌تواند سیاست چماق و هویج از سمت تهران را به ذهن متبادر کند، دال بر اینکه اگرچه جمهوری اسلامی ایران در آستانه نشست فصلی شورای حکام (در خردادماه)، پذیرای گروسی و همکاری با آژانس بوده، اما ایران کماکان با جدیت بر خطوط قرمز هسته‌ای خود استوار است و حتی در یک گام رو به جلو توان عبور از آن را هم دارد.
مواضع سیدکمال در ادامه سخنان قبلی او
در کنار آنچه گفته شد باید در نظر داشت که می‌توان این دست موضع‌گیری‌های سیدکمال خرازی را فقط در چارچوب فکری و دستگاه تحلیلی خود او بررسی کرد و پیرو این نکته، اساسا گفته‌های رئیس شورای راهبردی روابط خارجی دیالکتیکی با سخنان علی‌اکبر صالحی، احمد حق‌طلب، محمد اسلامی، محمد جاویدی و... نداشته و ذیل آنها قابلیت بحث و ارائه ندارد. کمااینکه در همین راستا سیدکمال خرازی ۲۸ آذر ۱۴۰۱ با حضور در سومین مجمع گفت‌وگوی تهران، بر برخورداری تهران از دانش و توان ساخت سلاح هسته‌ای تأکید داشت. رئیس شورای راهبردی روابط خارجی در آن مجمع عنوان کرده بود که «ما امروز از توانمندی‌های بالایی (هسته‌ای) برخورداریم، ولی قصد تولید بمب اتم نداریم؛ چون این سلاح را مؤلفه امنیت نمی‌دانیم». خرازی به روند مذاکرات در این سال‌ها نیز پرداخت و در این راستا مجددا به توان و دانش ساخت سلاح هسته‌ای اشاره و تأکید کرد، «ما امروز در حوزه دانش هسته‌ای از توانایی بالایی برخوردار هستیم، اما در‌صدد تولید بمب هسته‌ای نیستیم. توانایی داریم، ولی قصد تولید بمب نداریم و بارها بر این موضوع تأکید کرده‌ایم که ما از نظر اعتقادی تولید بمب را حرام می‌دانیم و از نظر راهبردی نیز بر این موضوع تأکید داریم که تولید بمب راه‌گشا نیست؛ چرا‌که اگر ایران به سمت تولید سلاح هسته‌ای برود، طبیعتا کشورهای دیگر در منطقه نیز در یک مسابقه تسلیحاتی قرار می‌گیرند و می‌خواهند سلاح هسته‌ای تولید کنند. ما سال‌ها و دهه‌ها‌ست که تأکید می‌کنیم خواهان منطقه‌ای عاری از سلاح هسته‌ای هستیم و به‌همین‌دلیل می‌گوییم باید سلاح‌های هسته‌ای اسرائیل در منطقه نابود شود و این رژیم به پادمان بپیوندد». این دیپلمات ارشد ایرانی با بیان اینکه ما داشتن سلاح هسته‌ای را امنیت‌آفرین نمی‌دانیم و مؤلفه‌های دیگری را در زمینه امنیت مرکز توجه داریم، تصریح کرد: «البته به این موضوع نیز توجه داریم داشتن فناوری هسته‌ای خود بازدارنده است». به همه اینها باید افزود که سیدکمال خرازی در مصاحبه‌ای که تیرماه ۱۴۰۱ نیز با الجزیره انجام داده بود، مجددا این را هم گفته بود، «بر هیچ‌کس پوشیده نیست ما توانایی فنی برای ساخت بمب هسته‌ای را داریم، اما تصمیمی در این زمینه نداریم. تنها طی چند روز میزان غنی‌سازی اورانیوم را از ۲۰ درصد به ۶۰ درصد رساندیم و به‌راحتی می‌توانیم به ۹۰ درصد نیز برسانیم». این گفته‌ها زمانی مطرح شده که اتفاقات امروز وجود نداشته است. اکنون منطقه با اسرائیلی مواجه است که روی نسل‌کشی و خشونت‌طلبی خود را با وضوح بیشتری نسبت به گذشته نشان داده است. براساس‌این تحلیلگران تکرار این گفته‌ها را امروز به گونه دیگری ارزیابی می‌کنند. با توجه به سیر مواضع سیدکمال خرازی و در تحلیل دستگاه فکری او، اگر بخواهیم روی گفته‌هایش به شکل خاص و بدون ارجاع به دیگر مقامات کشور تمرکز کنیم از دل آن می‌توان دو برداشت بیرون کشید؛ اول اینکه ایران توان ساخت سلاح هسته‌ای دارد، به‌نوعی سخن‌گفتن از امر واقع است. چون به هر حال ایران اکنون به غنی‌سازی ۶۰درصدی اورانیوم رسیده است و رساندن آن به ۹۰ درصد کار چندان سختی نیست. این نکته‌ای است که طرف‌های مقابل هم بارها به آن اشاره کرده‌اند. از طرف دیگر می‌توان گفت که این دست سخنان خرازی را به نوعی یک موضع‌گیری برای اعمال فشار به غرب در جریان مذاکرات تفسیر و تعبیر کرد؛ به‌ویژه آنکه به‌تازگی اخبار و گزارش‌هایی دال بر مذاکرات پشت پرده و چراغ خاموش بین تهران و واشنگتن مطرح است، بنابراین این ظن وجود دارد که شاید تهران سعی دارد با این گفته‌ها درباره توان داخلی برای ساخت سلاح هسته‌ای طرف مقابل را تحت فشار قرار دهد تا روند گفت‌وگوها با کمترین هزینه برای تهران همراه شود. اما هرچه هست، باز تأکید می‌شود که تکرار برخی مواضع از سوی کمال خرازی در شرایط امروز منطقه می‌تواند خطونشان برای موقعیت‌های جدیدی باشد که به واسطه آتش‌افروزی‌های اسرائیل شکل گرفته‌اند.
