طالبان عامل اصلی مهاجرت

تأثیرات مهاجرت بر کشورهایی نظیر افغانستان را می‌توان از منظرهای مختلف تحلیل کرد. هنوز تصویر افرادی که از هواپیما آویزان شده بودند تا پس از حضور طالبان در افغانستان بتوانند فرار کنند، در یادها مانده است. البته تحلیلی به‌تازگی در یکی از رسانه‌های افغانستان و بر اساس آمار بانک جهانی انجام شده که سعی کرده از منظر آمار و ارقام به تأثیرات منفی روند حضور طالبان اشاره کند. پارادوکس مهاجرت از یک طرف ناتوانی اقتصادی کشور بر اثر فرار مغز‌ها و جوانان کشور است و از طرف دیگر برگشت درآمد به کشور را به همراه دارد. این پول که به‌عنوان «حواله» شناخته می‌شود، پولی است که مهاجران، متخصصان و کارگران مقیم خارج به کشور مبدأ ارسال می‌کنند. این انتقال غیرتجاری بوده و اکثرا جهت کمک به وابستگان یا خرید و پس‌انداز در کشور از آن استفاده می‌شود. البته در مواردی انتقال سرمایه نیز صورت می‌گیرد و افرادی که زمانی کشور مبدأ را ترک گفته‌اند، پس از سال‌ها با مبالغ هنگفت پول، مهارت‌ها و روابط ارزشمند به کشور برگشته و سرمایه‌گذاری می‌کنند. حواله اما شامل این نوع انتقال پول و سرمایه نمی‌شود. این نوع انتقال پول (حواله) در حال افزایش است و در سال 2023 نسبت به سال قبل 3.8 درصد رشد داشته است. این رشد در سراسر جهان یکسان نیست.

بزرگ‌ترین منبع این نوع حواله، ایالات متحده است؛ چنان‌که در سال ۲۰۲۳ مبلغ ۷۹.۵ میلیارد دلار از این کشور خارج شده‌. عربستان با ۳۹.۵ میلیارد، سوئیس با ۳۱.۳۵ میلیارد و آلمان با ۲۵.۶ میلیارد در رتبه‌های بعدی قرار دارند. در میان کشورهای در‌حال‌توسعه، هند با ۱۲۵ میلیارد دلار، مکزیک با ۶۲ میلیارد دلار، چین با ۵۰ میلیارد دلار، فیلیپین با ۴۵ میلیارد دلار و مصر با ۲۴ میلیارد دلار بزرگ‌ترین دریافت‌کنند‌گان حواله‌های خارجی‌اند. پاکستان (۲۹.۹ میلیارد)، بنگلادش (۲۱.۵ میلیارد) و نیجریه (۲۰.۱ میلیارد) نیز از دریافت‌کنندگان عمده حواله‌اند. تاجیکستان در صدر کشورهایی است که بر دریافت این حواله‌ها متکی است. مبلغی‌ که تاجیکستان از منبع کار شهروندان آن کشور در خارج به دست می‌آورد، ۵۱ درصد کل تولید ناخالص کشور را تشکیل می‌دهد. پس از آن کشورهای تونگا (۴۴ درصد)، لبنان (۳۶ درصد)، ساموا (۳۴ درصد)، قرقیزستان (۳۱ درصد)، گامبیا، هندوراس، السالوادور و نپال در جمع صدرنشینان این جدول هستند. بعضی کشورها از‌جمله هند، بنگلادش، چین، مکزیک، سوریه و تایوان وزارت مخصوص برای اتباع‌شان را در خارج دارند. این وزارت وظیفه دارد با اتباع مقیم خارج تعامل داشته باشد و سهولت‌های قونسلی و سایر خدمات لازم را برای آنان فراهم کند. مهاجران افغانستانی که اکثرا به دلیل فقر، عدم امنیت و محدودیت‌های سیاسی کشور را ترک کرده‌اند، نقش مهمی در کمک مالی به افغانستان دارند. بر‌ اساس گزارش بانک جهانی، از بعد از تسلط طالبان در سال ۲۰۲۱، مبلغ حواله با کاهش نسبت به سال قبل، به ۳۰۰ میلیون دلار (۱.۵ درصد تولید ناخالص داخلی) رسید. سال بعد، این رقم کمی افزایش یافت و به دو درصد تولید ناخالص داخلی رسید. افغانستانی‌های شاغل در کشورهای حاشیه خلیج فارس، پاکستان، ایران، اروپا، آمریکا و استرالیا سال‌هاست برای خانواده‌های خود در داخل افغانستان پول می‌فرستند.

پایگاه گلوبال اکونومی موضوع خروج نخبگان را تحقیق و رتبه‌بندی کرده است. بر اساس این گزارش، در سال ۲۰۲۲، فرار مغزها از افغانستان به شاخص ۸.۵ رسیده و افزایش یافته است. در آسیا تنها فلسطین در وضعیت بدتر از افغانستان قرار دارد. در بین کشورهای جهان، کشور افغانستان از لحاظ فرار مغزها در رتبه نهم قرار دارد. علت این افزایش نرخ فرار مغزها، حاکمیت طالبان بوده است.‌ ‌تعداد زیادی از کارمندان رسانه‌ای، کارمندان دولت جمهوری اسلامی، استادان دانشگاه‌ها، همکاران نهادهای خارجی و فعالان مدنی به دلیل حاکمیت طالبان و تبعیضات، محدودیت‌ها و ستم‌هایی که آن گروه بر اقشار مختلف اعمال می‌کند، کشور را ترک گفته‌اند و هنوز مهاجرت می‌کنند. فرار مغزها به تداوم وضعیت فاجعه‌بار کنونی کمک می‌کند. در نتیجه می‌توان گفت که مهاجرت، به‌خصوص مهاجرت متخصصان و نیروی ماهر از کشورهای فقیری همچون افغانستان، فوایدی دارد، اما آسیب‌های آن بر اقتصاد، سیاست و اجتماع کشور بیشتر از فواید آن است؛ به‌خصوص اگر این مهاجرت گسترده و همراه با ستم و نتیجه محرومیت‌های تحمیلی در کشور مبدأ باشد، آن‌گونه که در افغانستان در پنج دهه اخیر بارها تکرار شده‌ و پس از قدرت‌گیری مجدد طالبان به اوج خود رسیده است.