سیستان، گرفتار چالش آب شرب

فرشید عابدی

عملکرد دولت دوازدهم در حوزه دیپلماسی آب به‌ویژه در برابر رویکردهای هیدروپلیتیکی افغانستان در دوره جمهوریت و آب‌گیری بند کمال‌خان در اواخر این دولت را بارها مورد نقد قرار داده‌ایم. در هر صورت کمیساران آب ایران در دهه ۹۰ هم‌اکنون به‌عنوان مدیران کل دفتر رودخانه‌های مرزی و طرح‌های کلان وزارت نیرو در حال فعالیت هستند و سدسازی‌های افغانستان همچنان ادامه دارد. بی‌تردید هشدارهای دفتر رودخانه‌های مرزی می‌توانست در موضع‌گیری دستگاه دیپلماسی در قبال احداث بند کمال‌خان تأثیرگذار باشد. تا زمانی که در موضع سخنگوی وزارت امور خارجه پس از اظهارات رئیس‌جمهور فراری افغانستان اشاره به مغایرت سازه کمال‌خان به ماده پنج معاهده ۱۳۵۱ نشد؛ بنابراین نشان می‌دهد که دفتر رودخانه‌های مرزی و وزارت نیرو به وظیفه ذاتی خود به‌درستی عمل نکرده‌اند. دولت سیزدهم در حالی روی کار آمد که بند کمال‌خان به بهره‌برداری رسیده بود و زنگ خطر امنیت آبی در منطقه جنوب شرق به صدا درآمده بود. افتتاح طرح موسوم به ۴۶ هزار هکتاری، میزان تبخیر آب و مصارف شرب باعث شد که منابع آبی وضعیت بغرنج پیدا کند. محمد سرگزی، نماینده سیستان، اواخر فروردین سال ۱۴۰۱ اعلام کرد که با انتقال آب چاه‌نیمه چهار به سه و چاه‌نیمه دو به یک حدود ۲۳۰ میلیون مترمکعب آب در چاه‌نیمه سه ذخیره شده که این حجم آب دو سال آینده آب آشامیدنی منطقه سیستان را تأمین می‌کند. او با اشاره به بحران کم‌آبی در سال ۱۳۹۷ منطقه سیستان افزود: در آن سال انتقال آب از تهلاب به زاهدان و سیستان مطرح بود، اما با ورود آب به منطقه سیستان این پروژه کنار گذاشته شد. با این تفاسیر دولت سیزدهم اجرای خط لوله طرح انتقال آب از تهلاب را حدود یک‌ونیم سال بعد یعنی در بازه زمانی مردادماه سال ۱۴۰۲ آغاز و دو سال برای اجرای طرح یادشده زمان پیش‌بینی کرد. با وجود اینکه برخی مجموعه‌ها اعلام کردند که در بازه زمانی بسیار کوتاه‌تر امکان اجرای این طرح را دارند، اما اگر وزارت نیرو طرح انتقال آب تهلاب را هم‌زمان با تجمیع آب چاه‌نیمه‌ها یا حتی هم‌زمان با عملیات حفر چاه در تهلاب آغاز می‌کرد، با افزایش تعداد پیمانکاران و تسریع در عملیات اجرا، نیاز به اجرای طرح اضطراری تأمین آب سیستان و زاهدان که هیچ‌گاه مورد استفاده قرار نگرفت و صرف چند هزار میلیارد تومان از منابع عمومی کشور نبود. دولت سیزدهم با فرصت‌سوزی و نداشتن استراتژی درست برای مدیریت منابع آب باعث هدررفت چند هزار میلیارد تومان از منابع بیت‌المال شد و هم خسران زیادی به ساکنان روستاهای سیستان وارد کرد. چند هزار میلیارد تومان طرح اضطراری تأمین آب شرب سیستان و زاهدان می‌توانست به طرح انتقال آب از تهلاب تزریق شود که هم موجب تسریع اجرای طرح شود و هم قُطر خط لوله انتقال آب افزایش یابد. با میزان اعتبار صرف‌شده برای طرح اضطراری تأمین آب سیستان و زاهدان که از سوی سرپرست ریاست‌جمهوری به بهره‌برداری رسید، امکان احداث سازه‌های آبخیزداری در حوضه آبخیز لار زاهدان دور از دسترس نبود تا به‌این‌ترتیب امکان استحصال دو یا سه برابر میزان سهم آب سیستان‌وبلوچستان از طرح انتقال آب از دریای عمان در زاهدان در دسترس قرار گیرد. با توجه به وجود ۳۰۰ میلیون مترمکعب آب در چاه‌نیمه (به اندازه حدود چهار سال آب مصرفی زاهدان و سیستان) بهره‌برداری از پروژه اضطراری تأمین آب سیستان و زاهدان در منطقه دشتک از طرف مخبر به جز آسیب‌زدن به سفره آب زیرزمینی و موجه نشان‌دادن نصب دستگاه آب‌شیرین‌کن چه هدفی را دنبال می‌کند؟ تا زمانی که آب مورد نیاز در مخازن چاه‌نیمه وجود دارد و وزارت نیرو هیچ طرحی برای کاهش میزان تبخیر ندارد، استحصال آب از منابع آب زیرزمینی دشتک ضرورتی ندارد و متعاقب آن هیچ ضرورتی برای بهره‌برداری از دستگاه آب‌شیرین‌کن (بزرگ‌ترین آب‌شیرین‌کن فراساحلی خاورمیانه) وجود ندارد. هزینه‌های تعمیر و نگهداری، تعویض فیلترها، شبکه برق و... مصداق حیف‌ومیل بیت‌المال است.