بررسی تأثیرات تخریب سازه‌ها و پیامدهای زیست‌محیطی آن
مرگ دردناک ساختمان‌ها
ساختمان‌ها به‌عنوان نمادهایی از تلاش بشری و پیشرفت معماری، نقشی اساسی در شکل‌دهی به محیط‌های شهری و زندگی روزمره ما دارند. ساختمان‌ها مانند هر موجود زنده‌ای چرخه حیات خود را دارند. اول متولد می‌شوند و در پایان کار می‌میرند.
کیهان زرین‌نقش-چهره ماندگار مدیریت و کارآفرینی کشور: ساختمان‌ها به‌عنوان نمادهایی از تلاش بشری و پیشرفت معماری، نقشی اساسی در شکل‌دهی به محیط‌های شهری و زندگی روزمره ما دارند. ساختمان‌ها مانند هر موجود زنده‌ای چرخه حیات خود را دارند. اول متولد می‌شوند و در پایان کار می‌میرند. برخلاف مرگ انسان‌ها، مرگ ساختمان‌ها و فرایند تخریب آنها تأثیرات گسترده‌ای بر محیط زیست می‌گذارد که بسیاری از مردم از آن آگاه نیستند. این مقاله با هدف آگاه‌سازی عمومی درباره تأثیرات زیست‌محیطی مرگ ساختمان‌ها نگارش شده است و تلاش دارد تا نشان دهد که تخریب یک ساختمان به مراتب بیشتر از مرگ یک انسان به طبیعت آسیب می‌زند.
چرخه حیات ساختمان‌ها
ساختمان‌سازی به مقادیر زیادی از منابع طبیعی نیاز دارد. از مصالح ساختمانی مانند سیمان، آجر، فلزات و چوب گرفته تا انرژی لازم برای تولید و حمل‌ونقل انواع متریال دیگر که همه اینها مستلزم استخراج و مصرف منابع طبیعی است. به‌عنوان مثال، برای تولید هر یک تُن سیمان حدود یک تُن هم دی‌اکسید کربن تولید می‌شود. باید توجه داشت که در ایران فقط از این یک قلم مصالح ساختمانی سالانه 64 میلیون تن و متعاقبا 64 میلیون تن دی‌اکسیدکربن تولید می‌شود که به طور مستقیم روی تغییرات آب‌وهوایی تأثیرگذار است. همچنین استخراج معادن برای تولید فلزات باعث تخریب زیستگاه‌های طبیعی و آلودگی آب‌ها و خاک‌ها می‌شود. با گذشت زمان و افزایش سن ساختمان‌ها، نیاز به تعمیر و نگهداری آنها بیشتر می‌شود. این فرایند نیز منابع زیادی مصرف می‌کند و گاهی حتی ممکن است مصرف منابع برای تعمیرات در حد مصرف اولیه برای ساخت باشد. به‌عنوان مثال، در بازسازی یک ساختمان قدیمی در تهران ممکن است نیاز به تعویض سیستم‌های گرمایشی و سرمایشی، لوله‌کشی‌ها یا حتی تقویت سازه‌های اصلی باشد که همگی مستلزم مصرف منابع بیشتر و تولید نخاله‌های جدیدتر است.
مرگ ساختمان‌ها و تخریب آنها
مانند انسان، وقتی عمر مفید یک ساختمان به پایان می‌رسد، تخریب آن معمولا به‌عنوان گزینه‌ای اجتناب‌ناپذیر مطرح می‌شود. قبرستان پسماندها آخر و عاقبت هر ساختمانی است. فرایند تخریب ساختمان‌ها خود یک منبع بزرگ آلودگی و تولید نخاله‌های ساختمانی است. به طور متوسط، تخریب هر متر مربع ساختمان حدود 0.5 تن تا یک تن نخاله تولید می‌کند. این نخاله‌ها شامل بتون، آجر، فلزات، چوب و حتی مواد شیمیایی خطرناکی مانند آزبست هستند که پیش‌تر‌ها از آنها استفاده می‌شد بنابراین ضرورت نیاز به مدیریت ویژه درباره مرگ ساختمان‌ها آشکار است. در سطح جهانی، نخاله‌های ساختمانی حدود 40 درصد از کل پسماندهای جامد را تشکیل می‌دهند. بسیاری از این پسماندها به دلیل نبود زیرساخت‌های مناسب برای بازیافت، به محل‌های دفن نخاله منتقل می‌شوند که خود باعث آلودگی خاک و آب‌های زیرزمینی می‌شوند. به‌عنوان مثال در اروپا در هر سال حدود 50 میلیون تن بتون تخریب می‌شود. حدود 11 میلیون تن بتون در انگلستان و 60 میلیون تن بتون در آمریکا سالانه به محل‌های انباشت نخاله‌های ساختمانی انتقال داده می‌شود. درعین‌حال هر سال در آمریکا حدود 10 تا 12 میلیون تن بتون را به نحوی مورد استفاده مجدد قرار می‌دهند.
تأثیرات زیست‌محیطی مرگ ساختمان‌ها
مرگ ساختمان‌ها علاوه بر تولید نخاله‌های گسترده، به انتشار گازهای گلخانه‌ای نیز منجر می‌شود. فرایند تخریب معمولا شامل استفاده از ماشین‌آلات سنگین و انفجارهای کنترل‌شده است که هر دو به مصرف سوخت‌های فسیلی و انتشار دی‌اکسید کربن و دیگر گازهای مضر منجر می‌شوند. به‌عنوان مثال، تخریب یک ساختمان 10 طبقه ممکن است به اندازه مصرف یک سال یک خانواده چهارنفره دی‌اکسید کربن تولید کند. علاوه‌براین تخریب ساختمان‌ها باعث آزادشدن مواد سمی مانند سرب، آزبست و مواد شیمیایی به محیط زیست می‌شود. این مواد می‌توانند برای سلامت انسان‌ها و حیوانات بسیار خطرناک باشند و به آلودگی هوا، آب و خاک منجر شوند. همان‌طور که اشاره شد، مواد آزبستی که در گذشته به‌عنوان عایق حرارتی و صوتی در ساختمان‌ها استفاده می‌شد، اگر در هنگام تخریب به‌درستی مدیریت نشود، می‌تواند به بیماری‌های تنفسی جدی مانند سرطان ریه منجر شود.
مثال‌هایی از مرگ ساختمان‌ها
مهم‌ترین مثال، تخریب برج‌های دوقلوی مرکز تجارت جهانی در نیویورک پس از حملات تروریستی 11 سپتامبر 2001 است که به تولید بیش از 1.8 میلیون تن نخاله ساختمانی منجر شد که مدیریت و پاک‌سازی آن چند سال طول کشید. همچنین آزادشدن مواد سمی در این حادثه باعث بروز مشکلات سلامتی برای مردم منطقه شد. مثال دیگر از تخریب گسترده، تخریب ساختمان‌های قدیمی در شهرهای چین به منظور ساخت‌وسازهای جدید است. این فرایند باعث تولید میلیون‌ها تن نخاله ساختمانی و انتشار گسترده گازهای گلخانه‌ای شده است. به‌عنوان مثال، در سال 2014، شهر شانگهای بیش از 10 میلیون تن نخاله ساختمانی تولید کرده که بخش عمده‌ای از آن به قبرستان پسماندهای ساختمانی منتقل شده است.
راه‌حل‌های ممکن برای کاهش تأثیرات زیست‌محیطی مرگ ساختمان‌ها
برای کاهش تأثیرات زیست‌محیطی تخریب ساختمان‌ها، باید به راه‌حل‌های پایدار و دوست‌دار محیط زیست توجه کرد. یکی از این راه‌حل‌ها استفاده از روش‌های تخریب کنترل‌شده و بازیافت مصالح ساختمانی است. به‌عنوان مثال، بتون می‌تواند پس از خردشدن به‌عنوان مصالح پایه برای ساخت جاده‌ها استفاده شود. همچنین فلزات مانند آهن و آلومینیوم قابل بازیافت هستند و می‌توانند به چرخه تولید بازگردند. استفاده از فناوری‌های نوین در طراحی و ساخت ساختمان‌ها نیز می‌تواند به کاهش نخاله‌های ساختمانی کمک کند. به‌عنوان مثال، طراحی ساختمان‌هایی با عمر مفید طولانی‌تر و استفاده از مصالح بادوام‌تر می‌تواند نیاز به تخریب و بازسازی مکرر را کاهش دهد. همچنین استفاده از مصالح بازیافتی در ساخت‌وساز می‌تواند به کاهش مصرف منابع طبیعی و تولید نخاله بینجامد.
نتیجه
مرگ ساختمان‌ها یک مسئله جدی زیست‌محیطی است که نیاز به توجه و آگاهی عمومی دارد. فرایند تخریب ساختمان‌ها باعث تولید مقادیر زیادی نخاله، انتشار گازهای گلخانه‌ای و آزادشدن مواد سمی می‌شود که همگی تأثیرات منفی بر محیط زیست دارند. با توجه به اینکه تخریب ساختمان‌ها به مراتب بیشتر از مرگ یک انسان به طبیعت آسیب می‌زند، ضروری است که به راه‌حل‌های پایدار و دوست‌دار محیط زیست توجه شود. شهرها نیاز مبرم به قانون‌گذاری در این حوزه دارند. در این راستا استفاده از روش‌های تخریب کنترل‌شده، بازیافت مصالح ساختمانی و طراحی ساختمان‌های پایدار می‌تواند به کاهش تأثیرات زیست‌محیطی این فرایند کمک کند.