کشورداری قرن بیست‌ویکمی

حامد اکبری-پژوهشگر حکمرانی الکترونیک: در دهه‌های اخیر، AI یا هوش مصنوعی (هوشمندی مصنوعی) به یکی از مهم‌ترین ابزارهای تحول دیجیتال در جهان تبدیل شده است. امروزه مدل‌های زبانی بزرگ مانند Chat GPT و BERT و دیگر مدل‌های پردازش زبان طبیعی توانسته‌اند قابلیت‌های بی‌سابقه‌ای در پردازش و تحلیل داده‌ها ایجاد کنند. این مدل‌ها با استفاده از داده‌های عظیم، توانسته‌اند برای مقاصد خاص ازجمله حکمرانی هوشمند، بهینه‌سازی شوند و نقش مؤثری در تصمیم‌گیری‌های پیچیده ایفا کنند. این مدل‌ها می‌توانند در طراحی سیاست‌های عمومی و ارائه خدمات شهروندی هوشمند نقش کلیدی داشته باشند. مدل‌های زبانی بزرگ به دلیل توانایی‌شان در فهم و تولید زبان طبیعی، به‌عنوان یکی از ابزارهای محوری در تحول دیجیتال شناخته می‌شوند. این مدل‌ها می‌توانند با استفاده از روش‌های بهینه‌سازی ورودی، برای مقاصد خاص آموزش داده شوند و در حکمرانی الکترونیک و خدمات‌رسانی هوشمند کاربردهای متنوعی داشته باشند. براساس گزارش‌های open AI، این مدل‌ها می‌توانند با تحلیل داده‌های خاص، به تصمیم‌گیری‌های استراتژیک در دولت‌ها کمک کنند. از سوی دیگر، بدون دسترسی به داده‌های باکیفیت، حتی پیشرفته‌ترین سیستم‌های هوش مصنوعی نیز نمی‌توانند نتایج قابل اعتماد ارائه دهند. داده‌های دقیق و به‌روز برای ارائه خدمات عمومی بسیار حیاتی هستند. به‌عنوان نمونه، پژوهش‌های McKeinsey نشان داده‌اند که سازمان‌هایی که از داده‌ها به شکل مؤثری استفاده می‌کنند، تا ۴۰ درصد بهبود کارایی داشته‌اند. این موضوع در حکمرانی هوشمند نیز بسیار مهم است، زیرا داده‌های صحیح می‌توانند به توزیع عادلانه منابع و تصمیم‌گیری‌های هوشمندانه منجر شوند. کشورهایی مانند استونی و سنگاپور از فناوری‌های نوین هوش مصنوعی در حوزه حکمرانی بهره‌برداری می‌کنند. استونی با استفاده از سیستم‌ e-Estonia توانسته است خدمات عمومی را به صورت دیجیتالی و با تکیه بر داده‌های باز ارائه دهد. ایران نیز با بهره‌گیری از چنین مدل‌ها و فناوری‌هایی، می‌تواند به سمت حکمرانی هوشمند و کارآمد حرکت کند. نگارنده براساس تجربیات موجود جهانی گام‌هایی را برای درونی‌سازی استفاده از هوش مصنوعی در حکمرانی و ایجاد زمینه‌های توسعه و هم‌افزایی در این حوزه را ذیلا پیشنهاد می‌دهد.

گام اول، ایجاد زیرساخت‌های پایدار تولید و پالایش دائمی داده‌ها: داده‌ها، اساس کار هوش مصنوعی هستند. بدون دسترسی به داده‌های باکیفیت و به‌روز، هرگونه سیستم هوش مصنوعی ناکارآمد خواهد بود. یکی از نخستین گام‌ها برای بهره‌گیری از هوش مصنوعی در حکمرانی، ایجاد زیرساخت‌های مناسب برای تولید و پالایش دائمی داده‌ها است. داده‌هایی که به‌ صورت مداوم و خودکار جمع‌آوری و به‌روزرسانی می‌شوند، می‌توانند برای تحلیل و تصمیم‌گیری‌های هوشمندانه در دولت استفاده شوند. به‌ویژه خوداظهاری اطلاعاتی از طرف شهروندان و سپس کراس چک‌های آتی از طریق هوش مصنوعی، می‌تواند به‌عنوان راهکاری مناسب برای بهبود دقت و صحت داده‌ها در نظر گرفته شود. در مثال بین‌المللی می‌توان به کشور استونی اشاره کرد که یکی از پیشگامان در زمینه دولت الکترونیک است. این کشور با سیستم‌های دیجیتال زیرساختی فراهم کرده که شهروندان اطلاعات خود را به صورت دیجیتالی خوداظهاری می‌کنند و سیستم‌های خودکار دولتی این داده‌ها را پالایش و بازبینی می‌کنند. این رویکرد باعث شده تا استونی بتواند به یکی از نمونه‌های موفق حکمرانی دیجیتال تبدیل شود.

گام دوم، تمرکز بر اقتصاد اطلاعات و انتقال قانونی داده‌ها: امروزه اطلاعات یکی از ارزشمندترین منابع در دنیای دیجیتال محسوب می‌شود و اقتصاد اطلاعات به‌سرعت در حال رشد است. ایران باید با تقویت اقتصاد اطلاعات، زمینه‌های لازم برای انتقال قانونی داده‌ها و دریافت هزینه داده‌ها برای صاحب دیتا را فراهم کند. داده‌های شهروندان باید به شکلی امن و قانونی و به‌مثابه دارایی منتقل شوند و کنترل آنها در اختیار کاربران قرار گیرد. تبدیل داده‌ها به دارایی‌های دیجیتال و ایجاد کیف‌های اطلاعاتی شخصی، امکان کنترل کامل داده‌ها از طرف کاربران را فراهم می‌کند و به بهبود امنیت و حریم خصوصی کمک می‌کند. در مثال بین‌المللی می‌توان گفت که اتحادیه اروپا با استفاده از مقررات عمومی حفاظت از داده‌ها (GDPR) مکانیسمی قانونی برای انتقال ایمن و قانونی داده‌های شخصی ایجاد کرده است. این چارچوب به شهروندان امکان می‌دهد که داده‌های خود را مدیریت و در صورت نیاز به دیگر سرویس‌دهندگان انتقال دهند. این اقدام به حفظ حریم خصوصی شهروندان و تقویت اعتماد عمومی به سیستم‌های دولتی کمک کرده است.

گام سوم، توسعه فناوری‌های انتقال داده با احراز هویت و امنیت بالا: با افزایش حجم داده‌ها و تعاملات دیجیتال، مسئله امنیت و احراز هویت در انتقال داده‌ها به یکی از مهم‌ترین چالش‌ها تبدیل شده است. ایران برای حفاظت از داده‌های شهروندان نیازمند استفاده از فناوری‌های نوینی مانند کدهای تصویری داینامیک و سیستم‌های احراز هویت بیومتریک است. به‌روزرسانی دائمی عکس‌های ثبت احوال و استفاده از سیستم‌های امنیتی پیشرفته برای احراز هویت کاربران، به دولت این امکان را می‌دهد که خدمات عمومی را به‌ صورت ایمن‌تر و دقیق‌تر ارائه دهد. در مثال بین‌المللی می‌توان به کشور هند اشاره کرد که با سیستم بیومتریک خود که بزرگ‌ترین پایگاه داده بیومتریک جهان است، توانسته احراز هویت بیومتریک را برای بیش از یک میلیارد نفر از شهروندان خود فراهم کند. این سیستم به شهروندان اجازه می‌دهد تا خدمات دولتی را به‌ صورت دیجیتال و ایمن دریافت کنند.

گام چهارم، Train کردن و آموزش سیستم‌های هوش مصنوعی براساس قوانین ایران: یکی از چالش‌های اصلی استفاده از هوش مصنوعی در حکمرانی، تطبیق آن با قوانین و مقررات ملی است. برای اینکه سیستم‌های هوش مصنوعی به‌درستی عمل کنند، باید براساس چارچوب‌های قانونی و حقوقی کشور آموزش داده شوند. ایجاد مجموعه داده‌های قانونی که شامل همه قوانین، مقررات و آیین‌نامه‌های ملی باشد، برای این منظور ضروری است. در مثال بین‌المللی می‌توان کانادا را گفت که در آن «چارچوب ملی برای اخلاق هوش مصنوعی» تدوین شده است تا اطمینان حاصل شود که سیستم‌های هوش مصنوعی با ارزش‌های اجتماعی و حقوقی کانادایی همسو هستند. این چارچوب به‌عنوان الگویی برای استفاده اخلاقی و قانونی از هوش مصنوعی در حکمرانی معرفی شده است.

گام پنجم، تقویت توان پردازشی داخلی برای هوش مصنوعی: هوش مصنوعی نیاز به توان پردازشی عظیمی دارد. درحال‌حاضر توان پردازشی داخلی ایران کافی نیست و این موضوع می‌تواند مانعی برای توسعه پروژه‌های پیچیده هوش مصنوعی باشد. ایران باید با توسعه دیتاسنترهای پیشرفته و زیرساخت‌های ابری، ظرفیت پردازشی خود را افزایش دهد تا بتواند به‌ طور کارآمد از تحلیل‌های کلان‌داده‌ها بهره‌برداری کند. در مثال بین‌المللی می‌توان به چین اشاره کرد که با توسعه اَبَرکامپیوترهای پیشرفته توانسته به یکی از قدرتمندترین زیرساخت‌های پردازشی جهان دست یابد. این زیرساخت پردازشی به چین کمک کرده تا در حوزه توسعه هوش مصنوعی به یک بازیگر جهانی تبدیل شود.

گام ششم، شبیه‌سازی دولت الکترونیک و سیاست‌های حکمرانی: شبیه‌سازی سیاست‌ها و فرایندهای دولتی پیش از اجرای واقعی، می‌تواند به بهینه‌سازی آنها کمک کند. با استفاده از «شبیه‌سازی مبتنی بر هوش مصنوعی»، دولت می‌تواند سیاست‌ها و خدمات عمومی را پیش از اجرای آنها در دنیای واقعی آزمایش کند و تأثیرات احتمالی را بررسی کند. سنگاپور با استفاده از شبیه‌سازی‌های Virtual Singapore توانسته است زیرساخت‌های شهری و سیاست‌های حکومتی خود را در محیط‌های مجازی شبیه‌سازی و آزمایش کند. این سیستم به دولت کمک کرده است تا تصمیمات بهینه‌تری در مدیریت شهری و سیاست‌گذاری عمومی اتخاذ کند.

گام هفتم، Prompt Engineering بهینه‌سازی ورودی‌ها برای تصمیم‌گیری هوشمند: بهینه‌سازی ورودی‌ها یکی از روش‌های کلیدی برای بهبود استفاده از هوش مصنوعی در تصمیم‌گیری‌های دولتی است. این روش به دولت این امکان را می‌دهد که داده‌های دقیق‌تری به سیستم‌های هوش مصنوعی وارد کند و خروجی‌های بهتری دریافت کند. تربیت نیروی متخصص در این زمینه یکی از گام‌های ضروری برای اجرای موفقیت‌آمیز این روش است.

گام هشتم، همکاری با شبکه‌های بین‌المللی داده: برای بهره‌برداری کامل از ظرفیت‌های هوش مصنوعی، ایران باید به شبکه‌های داده بین‌المللی متصل شود. همکاری با کنسرسیوم‌های جهانی و تبادل داده‌ها با شبکه‌های بین‌المللی می‌تواند به تقویت هوش مصنوعی داخلی کمک کند و دسترسی به داده‌های باکیفیت جهانی را فراهم کند.

گام نهم، استحقاق‌سنجی و شمولیت قانونی با هوش مصنوعی: استحقاق‌سنجی هوشمند می‌تواند فرایندهای پیچیده ارزیابی و بررسی صلاحیت شهروندان را تسریع کند. استفاده از هوش مصنوعی در این زمینه می‌تواند باعث افزایش عدالت اجتماعی و توزیع عادلانه منابع دولتی شود.

گام دهم، پایش و به‌روزرسانی مستمر سیستم‌های هوش مصنوعی: پایش و به‌روزرسانی مداوم سیستم‌های هوش مصنوعی ضروری است تا دولت بتواند از تحولات جدید بهره‌برداری کند و بهبود مستمر را در فرایندهای حکمرانی ایجاد کند. اطلاع‌رسانی‌های خودکار به شهروندان از طریق پیام‌های خودکار می‌تواند شفافیت و اعتماد عمومی را افزایش دهد.