گزارشی از عصر رونق کسب و کارهای اینترنتی سلامت و دردسرهای متعدد آنان برای فعالیت در ایران
ناخوشی سلامت دیجیتال
چند سالی است موضوع سلامت دیجیتال بیش از گذشته مطرح شده و رونق گرفته است. با این حال کسب‌وکارها و پلتفرمهای این حوزه هنوز روی آرامش را ندیده‌اند و از هفت خان رستم این وادی عبور نکرده‌اند. از اوایل شهریور چالشی جدید برای فعالان این عرصه به وجود آمد و همکاری آزمایشگاهها با پلتفرمهای سلامت دیجیتال به نوعی قطع شد، ماجرایی که به نظر می‌رسد در عدم هماهنگی و شناخت کافی سازمان تأمین اجتماعی از این حوزه ریشه دارد.
مریم لطفی: چند سالی است موضوع سلامت دیجیتال بیش از گذشته مطرح شده و رونق گرفته است. با این حال کسب‌وکارها و پلتفرمهای این حوزه هنوز روی آرامش را ندیده‌اند و از هفت خان رستم این وادی عبور نکرده‌اند. از اوایل شهریور چالشی جدید برای فعالان این عرصه به وجود آمد و همکاری آزمایشگاهها با پلتفرمهای سلامت دیجیتال به نوعی قطع شد، ماجرایی که به نظر می‌رسد در عدم هماهنگی و شناخت کافی سازمان تأمین اجتماعی از این حوزه ریشه دارد. البته در این مدت جلسات بسیاری از سوی ذی‌نفعان این عرضه و متولیان قانون‌گذاری و همچنین سازمان تأمین اجتماعی برگزار شده و فضا شفاف‌تر از قبل به نظر می‌رسد. اما هنوز تا طی‌شدن تمام و کمال این مسیر اماواگرهایی پابرجاست.
مهدی خدادادی، نماینده سازمان نظام صنفی رایانه‌ای کشور، در کارگروه ویژه اقتصاد دیجیتال و مدیرعامل پلتفرم دکتر ساینا درباره نامه سازمان تأمین اجتماعی به آزمایشگاهها برای عدم همکاری با پلتفرمهای سلامت دیجیتال به «شرق» می‌گوید: «حدود یک ماه پیش، سازمان تأمین اجتماعی به برخی از ارائه‌دهندگان خدمات سلامت، از جمله آزمایشگاهها اطلاع داد که همکاری با سکوهای سلامت مجاز نیست و این سکوها قانونی نیستند. به دنبال این اطلاعیه، آزمایشگاهها همکاری خود را با این سکوها قطع کردند و در نتیجه، ارائه خدمات از سوی سکوهای سلامت متوقف شد. این اقدام آسیب‌های زیادی در پی داشته و موجب کاهش اعتماد ارائه‌دهندگان خدمات سلامت به سکوهای دیجیتال شده است. حتی در حوزه نسخه‌نویسی الکترونیک که کاملا قانونی و شفاف است».
او توضیح می‌دهد که برای رفع این مشکل، نامه‌ای به معاونت علمی ریاست‌جمهوری، مرکز ملی فضای مجازی و معاونت حقوقی ارسال کرده‌اند: «در این نامه درخواست کردیم به این موضوع ورود کنند و کمک کنند تا مشکل حل شود. پس از این نامه‌نگاری‌ها، سازمان تأمین اجتماعی پیامکی عمومی ارسال کرد که موجب تشنج بیشتر شد. هفته بعد از آن، جلسه‌ای از سوی مرکز توسعه تجارت الکترونیک در تاریخ ششم شهریور برگزار شد تا مشکلات و چالش‌ها بررسی شود. در این جلسه توضیحاتی درباره مشکلات مختلف، از جمله نمونه‌گیری در محل و احراز هویت، ارائه شد».
خدادادی معتقد است دستورالعمل‌های مربوط به نحوه نمونه‌گیری و احراز هویت کاملا مشخص و واضح است و در استانداردهای ابلاغی موجود به تفصیل در این زمینه بیان شده است «همچنین قانونی‌بودن پلتفرمهای حوزه سلامت دیجیتال در برنامه هفتم توسعه و سایر مصوبات قانونی تأیید شده و بخش‌هایی از آن قانون‌گذاری هم شده و بخش‌های دیگر در حال تدوین است».
او ادامه می‌دهد: «علاوه بر این، وزارت بهداشت برای قانونی‌کردن پلتفرمهای سلامت دیجیتال، مجوز تأیید محوری را برای وزارت اقتصاد ارسال کرده که به‌زودی در درگاه ملی مجوزها فعال خواهد شد. جلسه دیگری نیز برای بررسی دغدغه‌های سازمان تأمین اجتماعی و یافتن راه‌حل‌های مناسب برگزار خواهد شد. هدف این است که هم دغدغه‌های سازمان تأمین اجتماعی رفع شود و هم کسب‌وکارهای سلامت دیجیتال بتوانند به فعالیت خود ادامه دهند. با توجه به گفت‌وگوهای انجام‌شده امید است که با گفت‌وگو و همکاری سازمان تأمین اجتماعی، مشکلات حل شود».
مدیرعامل دکتر ساینا خبر می‌دهد که نامه‌ای هم برای شرکت‌ها ارسال کرده‌اند تا در جریان مذاکرات قرار بگیرند و نظرات خود را مطرح کنند.
رئیس کمیسیون سلامت دیجیتال سازمان نصر تهران معتقد است که با وجود چالش‌ها، دستگاه‌ها و سازمان‌های مختلف با دقت و حمایت به این موضوع پرداخته‌اند: «معاونت علمی ریاست‌جمهوری، ستاد توسعه فناوری‌های حوزه اقتصاد دیجیتال، مرکز توسعه تجارت الکترونیک، مرکز ملی فضای مجازی و وزارت بهداشت نگاه مثبتی به این مسائل دارند. امیدواریم سوءتفاهم‌ها به زودی برطرف شود و فضای همکاری بهبود یابد».
القای بی‌اعتمادی
نیما فاضلی، فعال حوزه سلامت دیجیتال و مدیرعامل پلتفرم دکتر دکتر نیز در گفت‌وگو با «شرق» با اشاره به چالش پیشرو با سازمان تأمین اجتماعی به «شرق» می‌گوید: «درباره موضوع آزمایشگاهها موضوع احراز هویت عنوان شد که نادرست است. در واقع سازوکار این پلتفرم‌ها این‌گونه است که درخواست‌کننده را به آزمایشگاه طرف قرارداد پلتفرم متصل می‌کنند. خود آزمایشگاه است که نیروی نمونه‌گیرش را برای بیمار می‌فرستد. بنابراین اگر هم تخلفی صورت بگیرد که قطعا صورت نمی‌گیرد، از سمت نمونه‌گیر آزمایشگاه خواهد بود و طبیعتا آزمایشگاه به قدر کافی روی این موضوع حساسیت دارد و دقت می‌کند. موضوع دیگری که مطرح شد، در رابطه با نسخه‌های القایی بود».
او درباره سوء‌تفاهمی که در رابطه با نسخه‌های القایی وجود داشت، می‌گوید: «در واقع این‌طور تصور می‌شد که پلتفرم‌ها تحت شرایطی برای افرادی که به آزمایش نیاز ندارند، نسخه ایجاد می‌کنند و به نوعی روی دست تأمین اجتماعی و بیمه‌گر هزینه می‌گذارند. این موضوع هم درست نیست و حاصل عدم آشنایی دوستان با مسئله و اساسا سازوکار کسب‌وکارها بود. مثلا یک نفر تماس می‌گیرد با پلتفرم و از پزشک مشاور آن پلتفرم مشاوره می‌گیرد و مثلا شرح حال می‌دهد. پزشک هم نسخه آزمایش مینویسد. چون تمام این پکیج از نسخه‌نویسی و بعد مراجعه نمونه‌گیر و... در فرایند پلتفرم اتفاق می‌افتاد، تصورشان بر این بود که نسخه‌نویسی القایی صورت می‌گیرد. در حالی که توضیح دادیم اصلا این‌طور نیست».
فاضلی معتقد است بیشترین تأثیری که این موضوع روی کسب‌وکارهای این حوزه خواهد گذاشت، موضوع بی‌اعتمادی است. برای تمام ذی‌نفعان ما که آزمایشگاه‌های طرف قراردادمان هستند یا پزشکان مراکز درمانی که از نسخ استفاده می‌کنند، بی‌اعتمادی ایجاد می‌شود. فکر می‌کنند شرایط باثباتی نیست، حتی شاید گمان کنند که این کسب‌وکارها قانونی نباشند و فکر می‌کنند قراردادهایی که با ما دارند خانه‌ای روی آب است».
او ادامه می‌دهد: «در میان سرمایه‌گذاران و نیروی انسانی هم تردیدها و تزلزل‌هایی به وجود خواهد آمد. در وضعیتی که تمامی استارتاپها احتیاج دارند نقشه راه میان‌مدتی برای جذب سرمایه ترسیم کنند، مشکلاتی ایجاد می‌شود. هرکس که با ساختار استارتاپها آشنایی داشته باشد، می‌داند که در سال‌های اول، یک استارت‌آپ هزینه‌های سنگینی را برای رشدی که در آینده قرار است نصیب خودش و سرمایه‌گذارانش شود، متحمل خواهد شد.
اما وقتی چنین فضاهایی به وجود می‌آید و حتی در بدنه اجرائی با کارهایی فراقانونی مواجه می‌شویم، ممکن است در لایه‌های سرمایه‌گذار هم بی‌اعتمادی‌هایی پدید آید. سرمایه‌گذار بالفعل ممکن است دچار یأس و ناامیدی شود. سرمایه‌گذار بالفعل هم طبیعتا برای حضور و ورود به این حوزه احتیاط بیشتری به خرج می‌دهد. بنابراین این مسئله به این شکل روی ذی‌نفعان اثرگذار است».
موضوع دیگری که او به آن اشار می‌کند، موضوع سکته کسب‌وکارهاست: «علاوه بر اینکه در این مدت کسب‌وکارها دچار سکته می‌شوند، بازگرداندن آنها به ریل قبلی هم فرایندی هزینه‌بر و مستهلک‌کننده و زمان‌بر است. متأسفانه همواره درگیر این موضوعات هستیم و اقدامات بعضا هیجانی و چکشی و تکروانه و بدون هماهنگی مشکلاتی برایمان ایجاد می‌کند که امیدوارم هرچه پیش می‌رود، کمتر شود».
رگولاتوری حوزه سلامت دیجیتال
فاضلی در ارزیابی وضعیت رگولاتوری و تنظیم‌گری حوزه سلامت دیجیتال می‌گوید: «تمامی فعالان حوزه نوآوری به این موضوع آگاه‌اند که موضوع نوآوری همیشه پیشرو است. بعد رگولاتور متوجه می‌شود که سیستمی ایجاد شده و حالا باید آن را رگولاتوری کند. بنابراین اینکه رگولاتور در این زمینه عقب‌تر باشد، چیز عجیبی نیست. در تمام دنیا هم همین‌طور است. اما در برخی زمینه‌ها از جمله حوزه سلامت که حساسیت‌های بیشتری مانند پول‌شویی یا سلامت مردم هم وجود دارد، ممکن است استفاده‌ها یا سوءاستفاده‌هایی از این موضوع شود. بعضا این‌طور پیش می‌رود که اگر رگولیشنی وجود ندارد یا ما نتوانسته‌ایم فعلا به آن برسیم، شما هم دست نگه دارید، فعلا کار نکنید و کسب‌وکارتان را تعطیل کنید تا ما به شما برسیم».
به عقیده او این اولین وضعیت نامناسب رگولاتور در برخی زمینه‌هاست: «دومین مسئله این است که خوشبختانه رگولاتور در بخشی از مسائل فعلی ورود کرده و دارد پیش می‌رود. اما متأسفانه ضمانت اجرائی وجود ندارد و رگولاتور گرچه فضا را ترسیم می‌کند، اما در بدنه اجرائی تنظیمگر یا دولت حتی در بدنه سازمان‌هایی از جمله تأمین اجتماعی که از ذی‌نفعان بسیار تأثیرگذار هستند هم مشکلاتی ایجاد می‌کند».
فاضلی می‌گوید که خود رگولاتور یا فاقد قدرت است یا فاقد اراده لازم تا جلوی این موضوعات را بگیرد: «البته در مورد اخیر آزمایشگاهها لطف عزیزان در وزارت اقتصاد و صمت به صورت مشخص شامل حال ما شد و نشست‌هایی برای حل موضوع برگزار شد. اما در عمل می‌دانیم که به این راحتی موضوع بسته نخواهد شد. قطعا وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو در موضوع دلیوری دارو جلو خواهند آمد. چنان‌که در یک سال گذشته ما بحث‌های بسیاری داشتیم و بارها رفتیم و آمدیم تا در نهایت به یک آیین‌نامه منتهی شد. نکته دیگر اینکه متأسفانه دولت و رگولاتور در برخی لایه‌ها و البته در بدنه اجرائی، خودشان را بنگاهی اقتصادی می‌بینند و وارد رقابت با کسب‌وکارها می‌شوند. این بسیار عجیب و مصداق بارز تضاد منافع است».
مهم‌ترین چالش‌های موجود
مدیرعامل پلتفرم دکتر دکتر درباره مهم‌ترین چالش‌های حوزه سلامت دیجیتال توضیح می‌دهد: «یک‌سری مشکلات هست که کلا اکوسیستم استارت‌اپی و نوآوری با آن دست به گریبان هستند و یک‌سری از مشکلات هم مختص حوزه سلامت دیجیتال است. در بخش اول باید گفت که موضوع نیروی انسانی در تمامی لایه‌ها و تخصص‌ها اکنون مسئله است. نیروی انسانی متخصص و اهل کار که در کشور حضور داشته باشد و دل و دماغ کارکردن هم داشته باشد، بسیار کم است. در واقع به شدت با عدم توازن عرضه و تقاضا روبه‌رو هستیم».
او به بحث زیرساخت‌های اینترنتی و سرعت کم اینترنت هم اشاره می‌کند: «این موضوع مشکل دیگری است که تمامی پلتفرم‌ها با آن درگیر هستند. کیفیت بد اینترنت، فیلترینگ و همچنین تحریم‌ها که به خصوص در بخش‌های تکنولوژی و بازارها و به صورت مشخص دیجیتال مارکتینگ بسیار تأثیر بدی دارد. اینها مشکلات کلی اکوسیستم نوآوری و استارتاپ‌هاست. اما به صورت مشخص در حوزه سلامت دیجیتال علاوه بر موضوعاتی که گفته شد، بحث رگولاتوری هم مطرح است. متوجه هستیم که قانون‌گذاری در حوزه سلامت دیجیتال بسیار حساس‌تر است. ما هم علاوه بر اینکه راهبرهای کسب‌وکارهایی در این حوزه هستیم، خودمان و خانواده‌هایمان در قامت بیمار و پزشک هم ذی‌نفع این حوزه خواهیم بود. بنابراین می‌دانیم که حساسیت روی این حوزه به‌خصوص در بخش داده‌ها و کیفیت درمان و سلامت خیلی مهم است. برای خودمان هم بسیار مهم است. اما مسئله‌ای که وجود دارد، این است که با تمام این حساسیت‌ها، رگولاتوری در این زمینه افرادی متخصص، پای کار و متمرکز را می‌طلبد».
فاضلی زیرساخت‌های حوزه سلامت را مسئله دیگری در این زمینه می‌داند: «خیلی از پلتفرمهای حوزه سلامت دیجیتال که در دنیا خیلی بزرگ می‌شوند، اغلب در کشورهایی هستند که زیرساخت‌های حوزه سلامت هم در آنجا به آنها اجازه رشد در حوزه نوآوری را می‌دهد. اما در ایران مواردی مانند پرونده الکترونیک واحد برای تمام افراد یا بحث نظام ارجاع که سال‌هاست بحث هر دو موضوع در کشور مطرح است، تاکنون اتفاق بزرگ و مثبتی درباره آنها نیفتاده است و بعضا به صورت پایلوت و وصله‌پینه‌ای دارد انجام می‌شود».
این فعال حوزه نوآوری به نسخ الکترونیکی که با سختگیری زیاد در سال‌های اخیر در کشور اجرائی شد هم اشاره می‌کند؛ «طبیعتا این موضوع برای حاکمیت هم آثار خیری داشته است. در حوزه جمع‌آوری داده، صرفه‌جویی هزینه
و... . اگر پلتفرم‌ها هم در این بستر سوار شوند، می‌توانند هم ارزش‌افزوده بهتری داشته باشند و هم خودشان سریع‌تر رشد کنند».
زیرساخت‌های سنتی
او ادامه می‌دهد: «متأسفانه زیرساخت‌های حوزه سلامت هم بسیار سنتی و عقب است، علی‌رغم اینکه می‌دانیم ایران در حوزه پزشکی و تخصص جزء کشورهای پیشرفته و خوب است. همچنین مهاجرت و خروج از کشور از سوی فعالان حوزه سلامت شامل پزشکان یا سایر تأمین‌کننده‌های حوزه سلامت نیز بسیار زیاد است. در واقع فضا دارد به سمتی می‌رود که نیروی متخصص حوزه پزشکی و درمان کم می‌شود و توازن در حال به‌هم‌خوردن است».
فاضلی بحث عقب‌ماندن حوزه سلامت از اقتصاد دیجیتال و ناآگاهی مردم در این زمینه را هم چالش دیگری در حوزه سلامت دیجیتال می‌داند: «امروزه اغلب کارها از جمله گرفتن تاکسی، پرداخت قبوض، گرفتن غذا و... به صورت آنلاین و برخط انجام می‌شود، حوزه سلامت هم اتفاقات و امکانات خوبی به صورت آنلاین دارد. مهم است که برای مردم و کاربران در این زمینه آگاهی‌رسانی شود، اکنون این آگاهی بسیار پایین است. این موضوع مستلزم این است که یا از سمت دولت و حاکمیت اقداماتی برای آگاهی‌بخشی انجام شود یا خدای نکرده فضایی مانند دوران پاندمی کرونا در کشور ایجاد شود و توجهات به ارائه و دریافت خدمات غیرحضوری را جلب کند».
او ادامه می‌دهد: «نیاز است که تبلیغات وسیعی در این زمینه انجام شود و طبیعتا این آگاهی‌رسانی هم مستلزم هزینه زیادی است. هزینه این آگاهی‌بخشی هم به سایر هزینه‌های زیرساخت شرکت‌های حوزه سلامت دیجیتال اضافه می‌شود. هنوز این حوزه بالغ نشده و هنوز نمی‌شود در بحث‌های درآمدزایی آن با اعداد و ارقام سنگین فکر کرد. با توجه به درآمد بسیار پایین این حوزه، به تزریق سرمایه و جذب سرمایه‌گذار داریم. سرمایه‌گذار هم چنان‌که پیش‌تر گفتیم در فضای خاکستری و نگرانی‌های موجود سخت به این فضا وارد می‌شود. چون هنوز مطمئن نیست که سرمایه‌ای که تزریق می‌کند بعد از مدتی مشخص خروجی خوبی برایش داشته باشد».
علاوه بر مشکلات موجود، پلتفرمهای حوزه سلامت دیجیتال و توزیع دارو همیشه با سه چالش جدی نیز مواجه بوده‌اند. این ادعا که پلتفرمهای حوزه دارو موجب قاچاق یا کمبود دارو می‌شوند، آنها علاوه بر توزیع، قصد فروش دارو هم دارند و با هیچ‌کدام از استانداردهای بین‌المللی همخوان نیستند، سه محور اصلی شبهات منتقدان ماجراست.
