اخبار جنگ؛ ناقض حق امنیت کودکان

«وقتی درگیری یا جنگ سرفصل خبرها می‎‌شود، این خبرها در کنار بزرگسالان مخاطبان کوچکی دارد که چشم‌های کوچکشان را ریز کرده‌اند، گوش‌هایشان را تیز‌، اخبار را بو می‌کشند، مزه تلخ کشته و زخمی‌شدن، آوارگی و... را در دهان خود می‌چشند‌ و با تمام وجود احساساتی مانند، ترس، غم، خشم و اضطراب را در خود حس می‌کنند. حال باید دید برای حفاظت از کودکان در‌برابر اخبار جنگ و مقابله با نقض حق امنیت کودکان چه باید کرد؟». ایرنا در گزارشی به این موضوع پرداخته است:

جنگ و درگیری‌های مسلحانه خسارات قابل توجهی به زندگی انسان وارد می‌کند و یکی از علل اصلی ناتوانی در سراسر جهان به شمار می‌آید. علاوه‌بر کسانی که در نتیجه مستقیم درگیری‌های خشونت‌آمیز صدمه دیده و کشته می‌شوند، تعداد زیادی از مردم تحت‌ تأثیر منفی اخبار گسترده جنگ قرار گرفته و سلامت آنها آسیب می‌بیند. در این بین کودکان به دلیل آسیب‌پذیرتربودن آسیب بیشتری می‌بینند و حق امنیت آنها نقض می‌شود. محمدمهدی سیدناصری، مدرس دانشگاه و پژوهشگر حقوق بین‌الملل کودکان، در این زمینه گفته است: حق بر امنیت کودکان یکی از ارکان اصلی تأمین‌کننده نسل موفق آینده است. وظیفه تأمین حق امنیت کودکان بر‌‌عهده دولت‌هاست. برقراری این حق غالبا با تهدیداتی مانند جنگ، ناتوانی کودکان، مشکلات اقتصادی، فقر فرهنگی و رسانه‌ها و فضای مجازی و... روبه‌رو‌ست که آن را نقض می‌کند. امنیت در معنای حقوقی به معنی فقدان خطر نسبت به جان، مال، عرض و حقوق آحاد مردم در جامعه است. امنیت از دیگر مؤلفه‌های حق بر سلامت کودک در بستر رسانه‌ها و فضای مجازی است.

این مدرس دانشگاه و پژوهشگر حقوق بین‌الملل کودکان مهم‌ترین موارد تهدیدکننده امنیت کودکان در‌برابر رسانه‌ها و فضای مجازی را قرارگرفتن آنها در معرض خشونت‌های مجازی دانست و گفت: در معرض این خشونت قرارگرفتن‌ ضمن اینکه سلامت روان کودکان را به‌شدت تهدید می‌کند، امکان بهره‌مندی آنها از این فضا را محدود می‌کند. دنیای امروز، دنیای احاطه رسانه‌ها و خبرهاست. حالا فرقی ندارد کجای دنیا باشیم، هر خبری از دورترین جای دنیا در سریع‌ترین زمان ممکن از روزنه‌های مختلف راهش را به خانه‌های ما باز می‌کند. در چند سال اخیر و به‌‌ویژه پس از شیوع ویروس کرونا و وقوع انواع مصیبت‌های جمعی مثل جنگ‌ها و کشته‌شدن افراد بی‌گناه، بیشتر خبرها از رویدادهای ناگوار گزارش می‌دهند. مسئله‌ای که در این بین شاید چندان مورد بررسی قرار نگرفته، تأثیر هجوم این اخبار بر ذهن و روان تأثیرپذیر کودکان و نقض‌شدن حق بر سلامت روان کودکان است.

او ادامه داد: تأثیر اخبار بد بر کودکان می‌تواند بسیار عمیق و آسیب‌زننده باشد. با‌این‌حال‌ با استفاده از راهکارهای مناسب، والدین می‌توانند به کاهش تأثیرات منفی این اخبار و پیشگیری از اضطراب کودکان کمک کنند. کنترل اخبار، ایجاد فضای گفت‌وگو و آرامش، آموزش مهارت‌های مقابله‌ای و ایجاد محیط امن و حمایتی، از جمله روش‌هایی هستند که می‌توانند به حفظ سلامت روان کودکان کمک کنند.

این فعال حقوق کودکان با اشاره به وضعیت جهان در دو سال گذشته و اخبار منتشرشده در این مدت اظهار کرد: اخبار جنگ و درگیری‌های مسلحانه به‌ویژه در اوکراین و سودان و به‌خصوص غزه، به‌طور مداوم از رسانه‌های مختلف و شبکه‌های اجتماعی پخش می‌شود. این اخبار نه‌تنها بر بزرگ‌ترها تأثیر می‌گذارد، بلکه می‌تواند بر روان کودکان نیز اثرات منفی داشته باشد. تأثیر اخبار جنگ بر کودکان موضوعی است که به‌ویژه برای والدین اهمیت زیادی دارد. اخبار جنگ و خشونت می‌تواند به‌طور جدی بر سلامت روان کودکان تأثیر بگذارد. کودکان به‌ دلیل عدم توانایی در درک کامل و مدیریت هیجانات خود، ممکن است دچار استرس جنگ و اضطراب‌های طولانی‌مدت شوند.

سید‌ناصری برخی از تأثیرات روانی اخبار جنگ بر کودکان را شامل موارد زیر دانست: 

افزایش اضطراب و ترس: کودکان ممکن است به دلیل شنیدن اخبار جنگ، احساس ترس و نگرانی کنند و دائما نگران امنیت خانواده و خودشان باشند.

مشکلات خواب: اخبار و تصاویر خشونت‌آمیز ممکن است باعث بی‌خوابی یا کابوس‌های شبانه در کودکان شود.

تغییرات رفتاری: کودکان ممکن است به‌طور ناگهانی دچار تغییرات رفتاری شوند؛ مانند پرخاشگری یا انزوا.

رسانه ابزاری برای احقاق حق امنیت کودکان

این مدرس دانشگاه و پژوهشگر حقوق بین‌الملل کودکان درباره نقش رسانه‌ها در احقاق حق امنیت کودکان گفت: رسانه‌ها و فضای مجازی به دلیل قابلیت‌ها و ظرفیت‌های متفاوت در ایجاد امکان برقراری ارتباط و دسترسی سریع و آسان و بدون محدودیت به اطلاعات متنوع می‌تواند به‌ عنوان امکانی برای ارتقای سطح حقوق کودکان و ابزاری برای تحقق و صیانت از این حقوق تلقی شود. از جمله این حقوق، حق بر سلامت و به‌صورت خاص سلامت‌ روان از جلوه‌های بارز حقوق اساسی کودکان است که زمینه‌ساز رشد و توانمندسازی آنان نیز است.

سلامت روان حقی است که با دیگر حقوق کودک از جمله حق بر بازی، حریم شخصی، امنیت و... رابطه تنگاتنگی دارد؛ به صورتی که بدون آنان امکان ظهور نمی‌یابد. با توجه به این امر و قابلیت‌های فضای مجازی در ارائه خدمات متنوع مرتبط با این حقوق، پرداختن به آثار مثبت فضای مجازی اهمیت می‌یابد. در‌عین‌حال به دلیل وابستگی به رسانه‌ها و فضای مجازی به بستر جامعه و عرف حاکم، ایدئولوژی سیاسی حاکم، تجارت و... این امکان وجود دارد که مخاطرات و آسیب‌های بی‌شماری در کنار فرصت‌های متنوع در انتظار کودکان باشد.

سید‌ناصری کنترل بر میزان دسترسی کودکان به اخبار جنگ را یکی از بنیادی‌ترین و اساسی‌ترین اقدامات برای کاهش اثرات منفی اخبار جنگ دانست و گفت: کودکان به دلیل حساسیت بالای روانی و نداشتن توانایی کافی برای پردازش اطلاعات پیچیده، ممکن است با مشاهده یا شنیدن اخبار خشونت‌آمیز دچار ترس و اضطراب شوند. والدین باید نکات زیر را 

در نظر بگیرند:

 محدودیت زمانی: باید زمان تماشای تلویزیون و استفاده از رسانه‌ها را برای کودکان محدود کنید. بهتر است کودکان در ساعات مشخصی از روز به اخبار دسترسی داشته باشند و این زمان‌ها در طول روز پراکنده نباشد. این امر به کاهش میزان استرس جنگ کمک می‌کند.

 نظارت بر محتوای رسانه‌ای: مهم است والدین بر محتوایی که کودکان مشاهده می‌کنند‌ نظارت داشته باشند. این شامل تلویزیون، اینترنت، شبکه‌های اجتماعی و حتی مکالمات خانوادگی درباره اخبار جنگ می‌شود. والدین باید سعی کنند اخبار را در زمان‌هایی که کودکان در خانه نیستند یا در فعالیت‌های دیگر مشغول‌اند‌ دنبال کنند.

 فیلتر کردن منابع خبری: استفاده از منابع خبری مناسب برای سن کودک و فیلترکردن اخبار ناخواسته از طریق اپلیکیشن‌ها و نرم‌افزارهای مناسب می‌تواند مفید باشد. برخی از نرم‌افزارها می‌توانند محتوای خشن را مسدود کنند و این موضوع به حفاظت از کودکان در‌برابر اخبار خشونت‌آمیز

کمک می‌کند.

لازم به یادآوری است که منظور از کودک در این نوشتار به استناد بیشتر اسناد حقوق بشری، شخصی است که به ۱۸‌سالگی نرسیده است.