بررسی نگاه تهران در قبال حمله به اسرائیل و تلاش هم‌زمان برای آتشبس در منطقه در گفت‌وگو با جاوید قربان‌اوغلی
ایران به‌دنبال آغاز جنگ و تشدید تنش نیست
در شرایطی که حمله ایران در پاسخ به عملیات اسرائیل احتمالا قطعی به نظر می‌رسد، مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور، در جلسه عصر روز یکشنبه هیئت دولت با تأکید بر اینکه جمهوری اسلامی ایران به‌هیچ‌وجه تجاوز به حریم و امنیت خود را بی‌پاسخ نخواهد گذاشت، خطاب به سران اسرائیل گفت: «آنها به خوبی می‌دانند که در صورت ارتکاب هرگونه خطایی بر علیه جمهوری اسلامی ایران پاسخی دندان‌شکن دریافت خواهند کرد، گرچه اگر در رفتار خود تجدید نظر کنند، آتشبس را بپذیرند و دست از کشت‌و‌کشتار مردم مظلوم و بیگناه منطقه بردارند، ممکن است در نوع و شدت پاسخ ما اثر داشته باشد».
عبدالرحمن فتح‌الهی: در شرایطی که حمله ایران در پاسخ به عملیات اسرائیل احتمالا قطعی به نظر می‌رسد، مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور، در جلسه عصر روز یکشنبه هیئت دولت با تأکید بر اینکه جمهوری اسلامی ایران به‌هیچ‌وجه تجاوز به حریم و امنیت خود را بی‌پاسخ نخواهد گذاشت، خطاب به سران اسرائیل گفت: «آنها به خوبی می‌دانند که در صورت ارتکاب هرگونه خطایی بر علیه جمهوری اسلامی ایران پاسخی دندان‌شکن دریافت خواهند کرد، گرچه اگر در رفتار خود تجدید نظر کنند، آتشبس را بپذیرند و دست از کشت‌و‌کشتار مردم مظلوم و بیگناه منطقه بردارند، ممکن است در نوع و شدت پاسخ ما اثر داشته باشد». در حالی چنین ادعایی از زبان پزشکیان مطرح می‌شود که حسین سلامی، فرمانده کل سپاه، در کنگره ۱۵ هزار شهید استان فارس تصریح کرده بود «اسرائیلیها فکر می‌کنند با پرتاب چند موشک می‌توانند تاریخ را عوض کنند؛ وعده صادق ۲ را فراموش نکرد‌ه‌اید؛ تجاوز کردید، اما بدانید پاسخ غیرقابل تصوری به شما خواهیم داد». سردار علی فدوی، جانشین فرمانده کل سپاه پاسداران هم در گفت‌وگو با شبکه المیادین تأکید داشت «پاسخ ایران به تجاوز رژیم صهیونیستی حتمی است». هم‌زمان علی‌محمد نائینی، سخنگوی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، در گفت‌وگو با فارس کیفیت پاسخ ایران به اسرائیل را تشریح کرد. حال با توجه به روند تحولات یک ساله اخیر در خاورمیانه، سؤال اینجاست که دیپلماسی تنش‌زدای ایران می‌تواند به نتیجه برسد و آیا امیدی به برقراری آتشبس در لبنان و غزه و به دنبال آن، امکان تأخیر در حمله احتمالی مدنظر تهران وجود دارد؟ پاسخ به این سؤالات، محور گفت‌وگویی با جاوید قربان‌اوغلی است تا ارزیابی و تحلیل مدیرکل آفریقای وزارت خارجه، سفیر پیشین ایران در آفریقای جنوبی و تحلیلگر حوزه بین‌الملل را دراین‌باره جویا شویم. آنچه در ادامه می‌خوانید ماحصل این گپ‌و‌گفت است.
جناب قربان‌اوغلی، یکشنبه هفته جاری مسعود پزشکیان عنوان کرد که «اگر اسرائیل در رفتار خود تجدید نظر کند، آتشبس را بپذیرد و دست از کشت‌و‌کشتار مردم مظلوم و بیگناه منطقه بردارد، ممکن است در نوع و شدت پاسخ ما اثر داشته باشد»؛ این در حالی است که به گفته برخی مقامات، حمله ایران قطعی به نظر می‌رسد. آیا واقعا تنش‌زدایی رخ می‌دهد؟
چه کسی گفته که حمله ایران قطعی است!
برخی از فرماندهان نظامی و...
به هیچ عنوان این‌گونه نیست. کدام‌یک از فرماندهان؟
سخنگوی سپاه، جانشین سپاه، فرمانده کل سپاه و...
من نمی‌دانم چرا روزنامه‌نگارها به این فضا دامن می‌زنند!
من دامن نمی‌زنم. دارم عین گفته‌ها را نقل می‌کنم.
آخر کدام گفته. نه گفته پزشکیان و نه گفته دیگر مقامات که ملاک تحلیل نیست. در ضمن شما بین سطور گفته‌های دکتر پزشکیان را ببینید. اصلا مسئله حمله قطعی از طرف ایران وجود ندارد و هیچ‌کس هم درمورد قطعی‌بودن آن سخن نگفته است. شما اگر به مواضع آقای دکتر پزشکیان رجوع کنید، ایشان به هیچ عنوان فعل ماضی به کار نبردند، بلکه از فعل مضارع استفاده می‌کنند. آقای پزشکیان می‌گویند: «آنها به خوبی می‌دانند که در صورت ارتکاب هرگونه خطایی بر علیه ایران پاسخی دندان‌شکن دریافت خواهند کرد. اگر اسرائیل در رفتار خود تجدیدنظر کند، آتشبس را بپذیرد و دست از کشت و کشتار مردم مظلوم و بیگناه منطقه بردارد ممکن است در نوع و شدت پاسخ ما اثر داشته باشد». افعال این جملات خبر از آینده می‌دهد، نه گذشته. این به آن معناست که اگر اسرائیل در آینده حمله‌ای را انجام دهد، ایران پاسخ می‌دهد. نه اینکه الان حمله ما قطعی است و...
جناب قربان‌اوغلی شما گویا دیگر اخبار را چک نمی‌کنید. تقریبا همه از قطعی‌بودن سخن می‌گویند.
کدام رسانه؟ چه کسی گفته؟ شما که نباید مسئله را فقط به مقامات داخلی محدود کنید.
صرفا مقامات داخلی نیست. سی‌ان‌ان، آکسیوس و سایر خبرگزاری‌ها هم این را تأیید کرده‌اند. از تحرکات نظامی ایران سخن گفته‌اند. حتی سناریوی حمله احتمالی از خاک عراق مطرح است و شاید...
اگر شما با من مصاحبه می‌کنید و از من نظر می‌خواهید، تصور من این است که هر اقدامی که به دامن‌زدن تنش، ناامنی و بحران فعلی خاورمیانه منجر شود، زیان‌آور است و مقامات ما به این مسئله آگاهی دارند. پس به همین دلیل تا آنجایی که من سیاست رسمی جمهوری اسلامی ایران را می‌دانم و به آن آشنا هستم، معتقدم که تهران به دنبال افزایش تنش نیست. یعنی به دنبال ادامه درگیری و تنش با اسرائیل نخواهد بود. این برداشت من از سیاست رسمی جمهوری اسلامی ایران است. حتی از نوع حمله عملیات وعده صادق ۱ و ۲ ایران و همچنین حمله اسرائیل به ایران، چنین برمی‌آید که دو طرف به دنبال ادامه درگیری نیستند. برخلاف برخی شعارها و موضع‌گیری‌های تند، اصلا طرفین به دنبال دامن‌زدن به جنگ نخواهند بود و هر دو سعی می‌کنند در اقدامات خود نوعی هوشمندی و هدفمندی داشته باشند که فضای تنش قابل کنترل و قابل مدیریت باشد. حتی برخلاف تمام ادعاهای نتانیاهو، شما دیدید که حمله دوم اسرائیل به ایران، آن‌گونه که تصور می‌شد بزرگ نبود. من از اخبار پشت پرده خبر ندارم، اما حمله اسرائیل کاملا هدفمند بود، با این هدف و با این توجیه که درگیری با ایران در این نقطه پایان پیدا کند و ایران هم دیگر پاسخ ندهد.
از طرف دیگر در روزهای منتهی به انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا فشار سیاسی و دیپلماتیک جو بایدن بر اسرائیل با این هدف بود که حمله اسرائیل به خاک ایران به نحوی نباشد که حمله متقابل ایران را به دنبال داشته باشد که تأثیری بر انتخابات بگذارد. پس اگر اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای یا تأسیسات نفتی و گازی و پالایشگاه‌های ما حمله می‌کرد، آن زمان و بدون شک ایران پاسخ می‌داد و حمله قطعی بود و در اسرع وقت با شدیدترین نحوه ممکن این حمله صورت می‌گرفت. ضمن اینکه مقامات کشور هم پیش از حمله اسرائیل اعلام کرده بودند که اگر تل‌آویو بخواهد در پاسخ به حمله ایران به مراکز نظامی اسرائیل و دو پایگاه موساد، صرفا حملاتی را به مراکز نظامی در ایران انجام بدهد، تهران به آن پاسخ نمی‌دهد و حمله سوم اتفاق نخواهد افتاد. حالا من در این وسط نمی‌دانم که دیپلماسی پنهانی بین ایران و آمریکا هم وجود داشته یا خیر؛ ولی به هر حال اسرائیل در پاسخ به عملیات وعده صادق ۲، حمله‌ای را به ایران انجام داد که شدید نبود.
شدید نبود؟!
من که خبری از جزئیات محل و مکان‌های مورد حمله ندارم، اما از واکنش مقامات چنین برمی‌آید که شدت حمله به نحوی نبوده است که ایران بخواهد پاسخی به آن بدهد. چون واقعا من از ابعاد، شدت و گستردگی حمله اسرائیل خبر ندارم.
باز هم با شما مخالفم. چون آنچه شما از زبان مقامات گفتید، صرفا به ۲۴ ساعت اول حمله پنجم آبان اسرائیل باز می‌گردد. اما پس از آنکه توصیه شد که کوچک‌نمایی در حمله اسرائیل انجام نشود و ابعاد این حمله هرچه بیشتر برای رسانه‌ها روشن‌تر شد، لحن مقامات و واکنش مسئولان هم تغییر کرد؛ مگر غیر از این است؟
نه اصلا مسئله ۲۴ ساعت اول حمله پنجم آبان نیست. همین الان هم شرایط همین‌گونه است. شما به موضع‌گیری‌های مقامات دو طرف توجه نکنید.
مگر می‌شود توجه نکرد؟
حداقل من در تحلیل خودم به این دست موضع‌گیری‌های دو طرف توجه نمی‌کنم.
پس ملاک تحلیل شما چیست؟
من رفتارهای عملی و سیاست‌ها و روندهای بین‌المللی را در تحلیل خودم ملاک قرار می‌دهم و آن را رصد می‌کنم و بر اساس آن ارزیابی من این است که در شرایط کنونی، منطقی نیست ایران بخواهد حمله کند. یعنی برداشت من این است که فعلا حمله‌ای در دستور کار تهران نیست. حداقل تا بعد از انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا این حمله صورت نمی‌گیرد.
من اتفاقا با این بخش از گفته‌هایتان کاملا موافقم. اگرچه سی‌ان‌ان ادعا کرده بود که مقامات ایران، این حمله را قبل از انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا انجام می‌دهند، اما تا این لحظه گپ‌و‌گفت من با شما خبری از این حمله نیست و بعید هم هست تا بعد از انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا حمله‌ای صورت بگیرد. اما فارغ از زمان حمله، خود اصل وقوع حمله بعد از انتخابات آمریکا تقریبا قطعی به نظر می‌رسد. نه؟
من اینجا هم دوباره بحث دارم. چون باید ببینیم نتیجه انتخابات آمریکا چه خواهد شد. اگر کاملا هریس به پیروزی برسد، تصور من این است که دست نتانیاهو بسته خواهد شد و این سیاست‌های جنگ‌افروزانه اسرائیل به شدت کاهش پیدا خواهد کرد. اما اگر دونالد ترامپ پیروز شود، بسته به نوع روابط بین تهران و دونالد ترامپ، تأثیرات خود را بر سیاست‌های نتانیاهو و اسرائیل خواهد داشت. به همین دلیل من تأکید دارم که نتیجه انتخابات آمریکا بر رفتار نظامی اسرائیل و همچنین نوع مواجهه ما با اسرائیلیها کاملا مؤثر است. حالا اینکه اسرائیلیها اخیرا عنوان کرده‌اند در پاسخ به حمله به منزل شخصی نتانیاهو امکان دارد اقدام دیگری از سوی اسرائیل به ایران انجام شود، به نظر من همان موضع‌گیری توخالی و نوعی بلوف دیپلماتیک است. از طرف دیگر به نظر شخصی من گفته‌های مقام معظم رهبری در دیدار با دانشجویان و دانش‌آموزان به هیچ عنوان به معنای این نیست که ایران به دنبال حمله‌ای برای آغاز جنگ دیگر با اسرائیل باشد. حرف‌های مقام معظم رهبری بیشتر در راستای نوعی بازگشت به تعادل و تقویت بازدارندگی بود. به این معنا که اگر ایران با یک حمله از سوی اسرائیل مواجه شود قطعا و با شدیدترین نحو ممکن به آن پاسخ می‌دهد. پس برداشت من این نیست که واقعا ایران اکنون به دنبال حمله دیگر به اسرائیل باشد.
این تحلیل شما از یک جهت می‌تواند زیر سؤال برود، چراکه مقامات نظامی صراحتا مسئله نوع حمله و کیفیت آن را مطرح کرده‌اند. پس اگر تحلیل شما با نادیده‌گرفتن این موضع‌گیری‌ها باشد می‌تواند محل نقد قرار گیرد به این جهت که...
من نمی‌دانم شما چرا این‌قدر این موضوع را تکرار می‌کنید. اگر قرار است با هم مصاحبه کنیم که...
داریم با هم مصاحبه می‌کنیم...
اما انگار داریم با هم بحث می‌کنیم...
بحث هم بکنیم، اشکالی ندارد. شما یک تحلیل دارید و من هم باور دیگری دارم. اینکه مشکلی نیست. اما نمی‌توان منکر برخی موضع‌گیری‌ها شد تا...
ببینید بحث منکرشدن نیست. بحث این است که شما استنباط دیگری از حرف‌ها دارید. من استنباط دیگری دارم. من تصورم این است که حمله‌ای در دستور کار ایران به اسرائیل نخواهد بود. چون ایران به دنبال تنش‌زایی نیست؛ بله شاید گروه‌های مقاومت در منطقه از عراق تا سوریه، یمن، لبنان و...، حمله‌ای علیه اسرائیل انجام دهند، اما در شرایط فعلی تهران حمله‌ای مستقیم را در دستور کار قرار نخواهد داد. چون تکرار می‌کنم با آشنایی که به سیاست رسمی جمهوری اسلامی ایران دارم، تهران عملا سعی دارد تنش در منطقه را کنترل کند، نه اینکه به آن دامن بزند. این برداشت من است، مگر اینکه خلاف آن ثابت شود.
اگر عملیات وعده صادق ۳ انجام بشود، چه؟ آن موقع ارزیابی شما چیست؟
این را شما می‌گویید. من که می‌گویم عملیات وعده صادق ۳ انجام نمی‌شود.
فرض محال که محال نیست. فرض کنیم اگر عملیات وعده صادق ۳ انجام شد، آن زمان ارزیابی شما چیست. گفتم «اگر» و گفتم «فرض کنیم»؟
فتح‌الهی جان با اگر و فرض کنیم که نمی‌شود تحلیل کرد.
اما باید یک سناریوی احتمالی و آلترناتیو را هم در نظر بگیریم یا نه؟
در این صورت اگر وعده صادق ۳ انجام بشود، قطعا اسرائیلیها حمله شدیدتری خواهند داشت.
من هم همین را می‌خواستم بدانم.
اینکه بدیهی است. اما این اقدام اتفاقا خلاف سیاست رسمی ایران است. واقعا ایران به دنبال آغاز جنگ و تصاعد و تشدید تنش نیست. بله، ممکن است برخی رادیکال‌ها این را به عنوان یک مطالبه مطرح کنند، اما سیاست رسمی ایران این‌گونه نیست.
