ذکر خیر توییتر و دفاع ظریف از آن

نه‌تنها شلوغ‌ترین رونمایی کتاب بلکه یکی از شلوغ‌ترین نشست‌های خانه اندیشمندان علوم انسانی بود. این را محمد‌جواد ظریف گفت. بسیاری از حاضران در سالنی گرد آمده بودند که رونمایی کتاب «توییتری‌شدن سیاست» نوشته «محمد رهبری» در آن برگزار می‌شد؛ کتابی که نشر «اگر» به‌تازگی منتشر کرده است.

«هادی خانیکی»، «محمد فاضلی»، «محمد رهبری» و «محمد‌جواد ظریف» در پنلی به مدیریت «حلیه صبورنژاد» درباره کتاب و رابطه توییتر و سیاست سخن گفتند.

ایلان ماسک، ترامپ و ایران: سخن را صبورنژاد شروع کرد، اما هادی خانیکی، استاد ارتباطات و کنشگر سیاسی، به‌عنوان کسی که در تألیف این کتاب یاریگر نویسنده بوده، ادامه داد و گفت: «جامعه ارتباطی و سیاسی ما سخت مدیون فعالیت‌های دکتر ظریف است که در عرصه حل مشکلات سیاسی اعتباری برای کشور هستند. آقای دکتر ظریف کسی بود که در فضای خشن توییتر، آن‌هم زمان ترامپ، توانست فرهنگ نجابت را به این عرصه بکشاند‌‌ و آقای فاضلی کسی است که متأسفانه دانشگاه ایشان را از دست داد، ولی توانست در فضای مجازی دغدغه‌های خود را مطرح کند». در این روزهای پیروزی ترامپ و معمای دیدار ایلان ماسک و نماینده ایران، خانیکی اشاره‌ای به گره‌خوردن نام ایران به این دو نام کرد و گفت: «من در مقدمه این کتاب سعی کردم دغدغه‌های خودم را بگویم. من در مرز میان دانشگاه‌ و کنش سیاسی سعی کردم از دانشجویان خود بیاموزم و عقب نیفتم. ما از مرحله رسانه‌ای‌شدن سیاست گذشتیم و به توییتری‌شدن و شبکه‌ای‌شدن سیاست رسیدیم». او سپس با اشاره به عاملیت توییت در اطلاع‌رسانی سیاست به مردم افزود: «از منظر ارتباطاتی، توییتری‌شدن سیاست فرایندی است که توییت برای شکل‌دهی به گفتمان‌های سیاسی محوریت پیدا می‌کند و به عاملی برای ارتباط سیاست‌مداران و مردم بدل می‌شود. این موضوع شیوه‌های سنتی ارتباطات را به چالش می‌کشد و البته محدودیت کاراکترها موجب موجزشدن و قطبی‌سازی محتواها و قدرت انتشار سریع و وایرال‌کردن از طریق بازنشر می‌شود». استاد ارتباطات اضافه کرد: «توییتری‌شدن سیاست تحولی را در عرصه سیاست شکل می‌دهد که دنیایی سرشار از بیم و همچنین دنیایی مشحون از امید را ایجاد می‌کند. دنیای توییتری‌شدن سیاست، دنیای تهدیدها و فرصت‌هاست. دسترسی مستقیم و بدون واسطه فرصتی ایجاد می‌کند که سیاست‌مداران ارتباط بی‌واسطه با مخاطبان داشته باشند که این پدیده جدیدی ایجاد کرده است که به آن فرهنگ تکه‌های صوتی می‌گوییم و به صورت پدیده کوتاه و موجز به جای گفتمان موجود شکل می‌گیرد». او افزود: «دغدغه اصلی این است که از مراحلی تحت عنوان رسانه‌ای و شبکه‌ای و مجازی‌شدن سیاست عبور کرده‌ایم و به عرصه توییتری‌شدن سیاست ورود کرده‌ایم. در کتاب «توییتری‌شدن سیاست» هم بحث شبکه‌های اجتماعی دنبال شده است و هم مسائلی که در جامعه شبکه‌ای و پلتفرمی به دنبال دارد و همچنین مباحثی که در حوزه مهندسی اجماع در توییتر با آن مواجه هستیم».

کتابی بهنگام: محمد فاضلی در آغاز سخنانش گفت که کتاب «توییتری‌شدن سیاست»، کتاب به‌موقعی است و در زمان درستی منتشر شده است. سپس به نقاط ضعف و قوت کتاب پرداخت، اما به این بحث محدود نماند و به بحث‌های نظری درباره رابطه رسانه و دموکراسی هم اشاراتی داشت. او با اشاره به محتوای کتاب گفت: «شواهدی نشان می‌دهد که در توییتر قبیله‌هایی تشکیل شده که فقط اعضای قبیله خود را تقویت می‌کنند و با دیگران حرف نمی‌زنند و می‌جنگند. توییتر نه‌تنها فضایی برای گفت‌‌وگو ایجاد نمی‌کند، بلکه در بحرانی‌ترین شرایط آنچه در آن ترند می‌شود، «وسط‌باز خفه‌ شو» است». او در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به آمار سه‌درصدی کاربران توییتر گفت: «در میان کاربران ۱۴۰ هزار نفر فعال‌اند، اما این سه درصد روی سیاست‌گذاران و بقیه تأثیر می‌گذارند». این استاد سابق دانشگاه در بخش دیگری از سخنانش گفت: «کاربران توییتر مدتی بعد از حضور حالشان بد می‌شود و از زندگی ناراضی می‌شوند و حتی توییتر را ترک می‌کنند، زیرا توییتر بر ساختن جامعه سیاه تأکید می‌کند. این نشان می‌دهد افرادی که تندروتر هستند و رنگ خردستیزی به خود می‌گیرند، بیشتر از بقیه لایک می‌گیرند». او همچنین افزود: «کاربران توییتر درگیر رادیکالیسم، فردگرایی و پاره‌پاره‌شدن هستند. سیاست‌گذاری در ایران هم سرنخ‌هایی را از همین فضا می‌گیرد و ممکن است بر اساس این فضا، سیاستی را بنا کند». پایان‌بخش سخنان فاضلی هشداری به سیاست‌گذاران بود: اگر به جامعه‌ای اجازه دهند در بیرون کنش سیاسی داشته باشد، همه خصومت در درون توییتر ریخته نمی‌شود.

بررسی روزانه توییتر از سال ۱۳۹۶: محمد رهبری، نویسنده کتاب، به‌عنوان کسی که هفت سال است روزانه توییتر را مطالعه و ساعاتی را صرف بررسی آن کرده است، در ادامه به سخنان دکتر فاضلی اشاره کرد و گفت: «باید توجه داشت افرادی که از توییتر حال‌شان بد شد، گوشی هوشمند را کنار نگذاشتند و در فضای مجازی فعال هستند».

رهبری، فضای توییتر را قطبی ارزیابی کرد و گفت: «خوشه‌هایی که در توییتر شکل می‌گیرد، با دیگر گروه‌ها در جنگ هستند، در نتیجه در توییتر فضایی چندپاره و تیز شکل می‌گیرد».

او یکی از دلایل تند و تیز و رادیکال‌بودن فضای توییتر را محدودیت کلمات ذکر کرد و تأکید کرد: «در این فضا گفت‌وگو شکل نمی‌گیرد. در آن فضا هرچه افراد تیزتر حرف بزنند، لایک و دنبال‌کننده بیشتری خواهند داشت؛ بنابراین توییتر به پوپولیسم دامن می‌زند و فعالیت‌های پوپولیستی را بیشتر می‌کند. افراد در توییتر حرف‌هایی می‌زنند که لایک و دنبال‌کننده بیشتر دریافت کنند. پوپولیسم کم‌کم فضای نخبگانی و سیاسی را در بر می‌گیرد». «محمد رهبری» با اشاره به اینکه نگاه انتقادی و بدبینانه به توییتر دارد، گفت: «فیلترینگ توییتر همه اثرها را پررنگ‌تر کرده است و زمانی که فضایی را فیلتر می‌کنیم، مانع دیدگاه انتقادی می‌شویم. باید فضا را باز و آزاد گذاشت تا دیدگاه انتقادی به آن داشت. اگر فضای توییتر آزاد باشد، رادیکالیسم کمتر می‌شود و افراد با نگاه منتقدانه بیشتر به آن نگاه می‌کنند».

دفاع ظریف از توییتر: محمدجواد ظریف آخرین سخنران مراسم بود. او خود را فردی که در توییتر مورد مهرورزی قرار گرفته، معرفی کرد و به دو تجربه خود در این سال‌ها اشاره کرد. او از جنگی که با یک توییت از آن جلوگیری شد، گفت و از مقابله با «سیاست شرم» که «جان کری» می‌خواست در زمان مذاکرات اجرا کند‌. او که کلامش گاهی شبیه استادان دانشگاه می‌شد و به کتاب‌ها و نظریه‌های مختلف اشاره می‌کرد، درباره توییتر و جایگاهش در ایران به دو موضوع اشاره کرد؛ اول اینکه مشکل توییتر در ایران به مسئله فیلترینگ بازمی‌گردد و دوم اینکه فضای توییتر فضای پیام‌های کوتاه است‌ که برای انتقال نگرش یا دیدگاه سیاسی یا حتی تعارض است. ظریف برای روشن‌شدن بحثش گفت: «همان‌طور که نمی‌توانیم از سازمان بین‌المللی توقع عدالت داشته باشیم، نباید از توییتر هم توقع گفت‌‌وگو داشت». ظریف در طول سخنانش به دفاع از کارکردهای توییتر پرداخت و به سراغ موضوع روز یعنی جنگ غزه رفت. او گفت: «در گذشته تبلیغات دولت‌ها می‌توانست کنترل اخبار را در اختیار بگیرد، زیرا غزه تنها نمونه رفتار اسرائیل نیست، بلکه نمونه‌ای از این رفتار است، اما امروز توییتر این انحصار رسانه‌های اصلی را شکست و دیدید که چگونه صدای مردم مظلوم غزه به گوش جهانیان رسید و در‌این‌میان توییتر نقش پررنگی داشت».

او افزود: «رسانه‌های بین‌المللی ناگزیرند‌ به دنبال توییتر بدوند. در گذشته رسانه‌ها خبر را می‌ساختند، اما امروز نمی‌توانند درباره انتشار اخبار در توییتر بی‌تفاوت باشند». ظریف یکی از ابزار کنشگری فردی در برابر دولت‌ها را «توییتر» دانست و گفت: «دولت‌ها انحصار کنشگری بین‌المللی را از دست داده‌اند و نمی‌توانیم دنیا را بر اساس مفاهیم دولت-ملت‌ها بشناسیم، بلکه وارد دنیایی شده‌ایم که فرد کنشگر است؛ آن‌هم در دنیایی که دولت‌های غربی تمایلی به شنیدن این حرف‌ها ندارند». او همچنین با نقل خاطراتی به نقش توییتر در مذاکرات هسته‌ای ایران و 1+5 اشاره کرد و گفت: «با توییتر به‌سادگی می‌توانید امکانات گسترده طرف مقابل را خنثی کنید و انتقال لحظه‌ای پیام را ممکن می‌کند». محمدجواد ظریف در پایان در پاسخ به این پرسش که‌ با توجه به توییتری‌شدن فضای سیاست، پیش‌بینی شما از روابط آینده ایران و آمریکا چیست؟ به شوخی ‌گفت: قطعا آقای ترامپ خیلی توییت خواهد کرد. اینکه آیا کسی اینجا پاسخ می‌دهد یا نه، نمی‌دانم. من که فردا قرار است عزل شوم!

عکس یادگاری با کتاب: پایان‌بخش مراسم هم دعوت از «ابوالفضل دلاوری»، استاد راهنمای محمد رهبری‌ بود که از تمرکز نویسنده روی این موضوع تقدیر و اظهار امیدواری کرد که این مطالعات را ادامه دهد. سپس حاضران با در دست گرفتن کتاب توییتری‌شدن سیاست، عکس یادگاری گرفتند.

جلسه رونمایی از کتاب «توییتری‌شدن سیاست» با همت نشر «اگر» و با همکاری انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، همچنین خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد.