در اهمیت اصالت‌سنجی علمی و مرز میان جعل و کپی در هنر معاصر
به بهانه رونمایی و جشن امضا دو کتاب «دیدگاهی شفاف در مرمت نقاشی» با ترجمه جاوید رمضانی و کتاب «جعل و از آنِ خودسازی» ترجمه و تألیف زهرا قیاسی در نشر آوام سرا.
به بهانه رونمایی و جشن امضا دو کتاب «دیدگاهی شفاف در مرمت نقاشی» با ترجمه جاوید رمضانی و کتاب «جعل و از آنِ خودسازی» ترجمه و تألیف زهرا قیاسی در نشر آوام سرا.
در روزگار رو به رشد اقتصاد هنر ایران، اهمیت موضوع مرمت و حفاظت از آثار و مسیر نگهداری از آنها در آینده، مسیری مهم و شایان تأمل است. در این میان، بحث اصالت‌سنجی و اهمیت مستندکردن و آموزش به هنرمندان برای ثبت آثار خود در زمانِ حیات نیز امری واجب می‌شود.
با نگاهی پژوهشی به مفاهیم مرمت، اصالت و جعل در بستر هنر معاصر که با چالش‌های زیادی همراه است، اغلب با سؤالات مهمی مواجه خواهیم شد؛ برای مثال، مرمت اثر تا چه میزان بر روی قیمت آن در بازار هنر تأثیر می‌گذارد؟ تقدم مرمت یا حفاظت؟ اصالت‌سنجی علمی چیست و مستندنگاری چه تأثیری بر روند رشد هنر معاصر دارد؟ مرز میان جعل و از آنِ خودسازی کجاست؟
در پی نشست اخیر نشر آوام‌سرا در شهر‌کتاب ایرانشهر، نگاهی خواهیم داشت به دو کتابی که تنها منابع موجود در مباحث یاددشده هستند که با حضور مجید ملانوروزی (مدیر اسبق موزه هنرهای معاصر تهران، مجموعه‌دار و پژوهشگر تاریخ هنر) و جاوید رمضانی، مدیرمسئول نشر آوام‌سرا و مترجم کتاب «دیدگاهی شفاف در مرمت نقاشی» و زهرا قیاسی، مترجم و مؤلف کتاب «جعل و از آنِ خودسازی» برگزار شد.
نشر آوام‌سرا در ادامه فعالیت‌های خود از سال 1398، با تمرکز بر موضوعات و مباحث نظری هنرهای تجسمی، اقدام به انتشار مجموعه کتاب‌های تخصصی «کپسول هنر معاصر» کرد. این انتشارات به بررسی و شناخت مفاهیم ساختاری هنرهای تجسمی، اقتصاد هنر و تاریخ هنر معاصر می‌پردازد و در این مسیر با هنرمندان، نویسندگان و مترجمان جوان که در حیطه هنر امروز ایران فعالیت حرفه‌ای دارند، همکاری می‌کند.
در این نشست، جاوید رمضانی از ارزش مرمت علمی و داشتن اطلاعات دقیق از فن‌شناسی آثار و آسیب‌شناسی به همراه فهم تاریخ هنری هر اثر برای تهیه طرح مرمتی، توضیحاتی را ارائه داد. او با تأکید بر مفاهیم حفاظتی مقدم بر مرمت، به همراه تاریخچه‌ای از آتلیه مرمت آثار فاین‌آرت آوام، افزود این مرکز در 18سال فعالیت مداوم تعداد درخور توجهی از آثار استادان هنر معاصر را مرمت و حفاظت کرده است. از سویی تنها مرکز ارائه مستندات علمی برای اصالت‌سنجی آثار ارزشمند مجموعه‌داران را برعهده دارد.
زهرا قیاسی در باب ارزشمندی کتاب «جعل و از آنِ خودسازی»، با ارائه دعاوی حقوقی پیش‌آمده در جهان، تمایز میان از آنِ خودسازی، کپی و جعل را بیان کرد. او در ادامه عنوان کرد در جعل، نیت فریب مخاطب است، اما در از آنِ خودسازی، هنرمند اثر هنرمند دیگری را با امضای خودش بازنمایی می‌کند و تأکید دارد بستر تصویر را در اعتراض به سازوکار هنر معاصر تغییر می‌دهد.
اینکه هنرمندان ایده هنرمند دیگری را کار می‌کنند هم مفهومی متمایز است که نیازمند قضاوت کارشناسان خبره در حوزه فلسفه هنر و تاریخ هنر است تا بتوانند اصالت اثر هنرمندان را بررسی کنند که تمایز ایده‌ها با صورت اثر معمولا مناقشات زیادی را به وجود می‌آورد.
مجید ملانوروزی، مدیر سابق موزه هنرهای معاصر، در اهمیت موضوع مرمت و حفاظت از آثار سخن گفت و مسیر نگهداری از آثار را در آینده مسیری مهم و درخور تأمل دانست. او با تأکید بر مستندکردن آثار و آموزش به هنرمندان برای ثبت آثار خود در زمان حیات و ایجاد پایگاه‌های اطلاع‌رسانی، عنوان کرد روند رشد هنر توسط بنگاه‌های مالی در جهان نیازمند ایجاد بسترهای حقوقی باارزشی است. حراج‌ها، گالری‌ها و موزه‌ها نیازمند سازوکارهای جدی توسط شبکه‌های اطلاعاتی هستند و اینجاست که کار مرمتگران حرفه‌ای با انجام عملیات مستندنگاری از مرمتگران غیرحرفه‌ای متمایز می‌شود.
در پی برگزاری کارگاه نظری مرمت و اصالت‌سنجی آثار نقاشی از مجموعه نشست‌های علمی «برای هنر» توسط جاوید رمضانی، به طور تخصصی‌تر به مفهوم و لزوم مرمت به‌ویژه مرمت مدرن و اصالت‌سنجی علمی متکی بر مستندسازی با تجهیزات پیشرفته پرداخته شد.
اساسا مرمتگران امروزه در سطوح متفاوتی تقسیم‌بندی می‌شوند. تکنسین‌ها و طراحان شیوه مرمت و محققان آزمایشگاهی همگی دست‌اندرکار حفاظت آثار هنری هستند.
از سوی دیگر، اثری که فاقد شناسنامه است چگونه می‌تواند اصالت خود را بیان کند؟ چگونه اصل‌بودن و جعل‌بودن آن برای خریدار، مجموعه‌دار و موزه باید روشن شود؟
کاغذ خرید گالری و گواهی کارشناسان هرچند برای اثر هنری لازم است، اما کافی نیست. برای دریافت اصالت اثر هنری باید اقدام به تهیه شناسنامه متکی بر مستندنگاری با ابزارهای پیشرفته‌ای مانند عکاسی X-ray، UV ،IR و میکروسکوپی کرد.
جاوید رمضانی از مراحل و نحوه اصالت‌سنجی علمی در آتلیه آوام توضیحات جامعی ارائه داد: اثر هنری در بدو ورود کدگذاری شده و از تمام مراحل مرمت و اصالت‌سنجی آن شناسنامه تصویری تهیه می‌شود. این شناسنامه داری کد هَش (Hash) نیز هست که علاوه‌بر کد فیزیکی در شبکه نرم‌افزاری نیز ذخیره شده و اطلاعات مربوط به آن در یک دیتابیس کلی قرار می‌گیرد و اطلاعات آن غیرقابل مخدوش‌کردن، تغییر و جعل است. همچنین این مرکز از جمله منابعی است که قابلیت ثبت اثر در شبکه بلاک‌چین (Block chain) را داراست. با ثبت اثر هنری در بلاک‌چین، این اثر قابلیت ردیابی کامل دارد و امکان جعل آن منتفی است.
علاوه‌بر‌این، اثری که نزد ما مرمت می‌شود، به واسطه گزارشی که از آن تهیه می‌شود، می‌تواند مهر تأییدی بر اصالت اثر باشد. سؤالی که خیلی‌ها می‌پرسند این است که آیا مرمت باعث کاهش قیمت اثر می‌شود؟ باید گفت در بعضی موارد حتی نجات‌دهنده و سندی دال بر اصالت آن است و مرمتگر خوب آغازش با مستندنگاری است.
همچنین در ماه آینده شاهد رونمایی از کتاب بحث‌برانگیز و بسیار کاربردی «چگونه هنرمند موفقی باشیم» با ترجمه شقایق سعیدی جهت استفاده هنرمندان و دست‌اندرکاران هنر هستیم.
این نشست و کارگاه با حمایت آتلیه مرمت و اصالت‌سنجی آوام برگزار شد.