پدیده دانینگ کروگر و رفتار نابالغانه افراد در رسانه‌ها
راه‌حل‌ها و پیشگیری‌ها
چندی پیش مراجعه‌کننده‌ای داشتم که با چند چالش اساسی در کسب‌و‌کارش مواجه بود. ابتدا شرایط موجود را بررسی کردم و فهرستی از دلایل احتمالی که مسیر کسبوکار را به این سمت کشانده، تهیه کردم. متوجه شدم بخش درخورتوجهی از این چالش بابت تصمیمات اشتباهی بوده که سرمایه و سود حاصل از کار را در چند بخش غیر‌‌ضروری هدر داده و نهایتا این کسبوکار به‌مرور در گودال ورشکستگی فرو‌رفته است.
مائده راهب-مدرس دانشگاه و مشاور کسبوکار: چندی پیش مراجعه‌کننده‌ای داشتم که با چند چالش اساسی در کسب‌و‌کارش مواجه بود. ابتدا شرایط موجود را بررسی کردم و فهرستی از دلایل احتمالی که مسیر کسبوکار را به این سمت کشانده، تهیه کردم. متوجه شدم بخش درخورتوجهی از این چالش بابت تصمیمات اشتباهی بوده که سرمایه و سود حاصل از کار را در چند بخش غیر‌‌ضروری هدر داده و نهایتا این کسبوکار به‌مرور در گودال ورشکستگی فرو‌رفته است.
پس از پرس‌و‌جو متوجه شدم که مدیر مجموعه به دوستی اعتماد کرده و از او مشورت خواسته و در نهایت ایده‌هایش را عملی کرده و مسیر کسبوکار را از سودآوری خارج کرده است. از او درباره دلیل چنین تصمیمی پرسیدم که گفت: این فرد در کسبوکار شخصی خود موفق بوده و اغلب در صفحه شخصی خود از عوامل موفقیت در کسبوکار مطلب منتشر می‌کرده و این شد که از او پرسیدم در زمینه کاری من هم می‌تواند مشاوره دهد و مشاور شخصی‌ام باشد؟ که ایشان قبول کردند و شد، آنچه شد... .
می‌توان به این ماجرا از جنبه‌های متفاوتی نگاه کرد، ولی تصمیم گرفتم که از بعد رفتار افراد در رسانه و پدیده دانینگ کروگر (Dunning-Kruger effect) موقعیت را بررسی کنم.
پدیده دانینگ کروگر چیست؟
دانینگ کروگر نوعی خطای شناختی است که در آن میزان اعتماد‌به‌نفس افراد با میزان واقعی تخصص‌شان در تعادل نیست. به عبارت ساده می‌توان چنین بیان کرد که افراد ارزیابی درستی از میزان توانمندی خود ندارند و در حقیقت نمی‌دانند که چقدر می‌دانند. برای مثال افراد با سطح دانش پایین در یک حوزه خاص، به طور غیرواقعی و اغراق‌آمیز توانمندی خود را در آن حوزه می‌سنجند و از طرفی گاهی افرادی که تخصص قابل قبولی در حوزه‌ای دارند، به دلیلی اینکه پیچیدگی‌های موضوع را درک کرده‌اند، بیش از حد محتاط شده و به یک ناامیدی می‌رسند و توانمندی خود را کافی ارزیابی نمی‌کنند.
رفتار نابالغانه افراد در شبکه‌های اجتماعی
بر کسی پوشیده نیست که افراد می‌توانند رفتاری در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی از خود بروز دهند که با عملکردشان در بستر واقعیت، در تضاد است. افراد با توجه به علایق و آرزوهای‌شان، نمایش دانایی و موفقیت، گرفتن تأیید اجتماعی و... می‌توانند دست به تولید یا انتشار محتوایی بزنند که با عملکرد و سواد واقعی‌شان تطابق ندارد.
در این شرایط ملاک دیده‌شدن افراد، سواد و تجربه و دانش نیست، بلکه معمولا افرادی فرصت ظهور دارند که توانایی‌شان در استفاده از شبکه‌های مجازی و ابزارهای تولید محتوا و هوش مصنوعی بالاست. در یک جمله کسی که بتواند شوآف قوی‌تری داشته باشد، رسانه بزرگ‌تری دارد و این لزوما به معنی داشتن دانش و تجربه بالاتر نیست.
ارتباط پدیده دانینگ کروگر و رفتار نابالغانه افراد در شبکه‌های اجتماعی
من به این موضوع به چشم معضل اجتماعی نگاه می‌کنم؛ معضلی که ترکشش ابتدا شامل حال فردی است که نقابی نامتناسب با عملکردش بر چهره زده و بعد از آن افرادی که کم یا زیاد تحت تأثیر چنین محتوایی قرار می‌گیرند. معضلی که افراد را وارد چرخه نادانی کرده و جامعه را به سمت سطحی‌شدن می‌برد.
زمانی که افراد اقدام به تولید و انتشار محتوایی بیش از سطح سواد و عملکرد خود می‌کنند، پدیده دانینگ کروگر در آنها پررنگ شده و در یک یا چند زمینه خاص، ادعای پوشالی پیدا می‌کنند و به‌مرور حباب اعتماد‌به‌نفس کاذب در آنها بزرگ و بزرگ‌تر می‌شود. ممکن است این موضوع در ابتدای امر به رشد موقعیت اجتماعی‌شان کمک کند، ولی این حباب نهایتا می‌ترکد و می‌تواند عواقب جبران‌ناپذیری بر این افراد بگذارد.
از طرفی افرادی که تحت تأثیر چنین رفتاری در شبکه‌های اجتماعی قرار می‌گیرند هم به‌شدت متضرر می‌شوند. ابتدا از این بُعد که ممکن است مثل ماجرایی که برای مراجعه کننده بنده پیش آمده بود، برآورد اشتباهی از میزان توانایی چنین افرادی داشته باشند و بابت این برآورد اشتباه از بعد مالی، زمانی و...هزینه پرداخت کنند. از طرفی ممکن است این افراد خودشان نیز در همان زمینه اطلاعاتی داشته باشند، ولی در شرایط مقایسه اشتباه قرار گیرند و دچار پدیده دانینگ کروگر شده و برآورد نادرستی از اطلاعات خود در مقایسه با اطلاعات و دستاورد طرف مقابل داشته باشند و وارد مرحله ناامیدی از این پدیده دانینگ کروگر شده و دلسرد شوند.
راه‌حل چیست؟
برخی از راه‌حل‌های مقابله با خطرات پدیده دانینگ کروگر در برخورد با رفتار نابالغانه افراد در شبکه‌های اجتماعی را با هم بررسی می‌کنیم، به این امید که به افراد جامعه کمک کند تا از اشتباهات احتمالی جلوگیری کنند و تصمیمات بهتری بگیرند. در ادامه چند پیشنهاد برای این مشکل مطرح می‌شود:
1. تقویت سواد رسانه‌ای
باید توانایی تحلیل و ارزیابی محتواهای رسانه‌ها را بهبود ببخشیم. این سواد به ما کمک می‌کند تا بتوانیم از محتوای منتشرشده در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ها به طور دقیق‌تر و مسئولانه‌تری استفاده کنیم. آموزش مهارت‌های لازم برای تشخیص منابع معتبر، ارزیابی صحت اطلاعات و فهم نحوه عملکرد رسانه‌ها می‌تواند نقش بسزایی در کاهش خطرات پدیده دانینگ کروگر داشته باشد.
2. توجه به سابقه و تجربه‌های عملی افراد
قبل از باور بی‌چون‌‌و‌چرا، حتما مدارک لازم و تجربه‌های عملی افراد را بررسی کنیم و از روی محتوایی که صرفا به نمایش می‌گذارند، سطح دانش آنها را نسنجیم.
3. آگاهی درباره پدیده دانینگ کروگر
زمانی که با یک پدیده و نشانه‌های آن آشنا باشیم، می‌توانیم با وضوح بیشتری نشانه‌های آن را در افراد و حتی در خودمان ببینیم و از خطرات حاصل از آن تا حد زیادی جلوگیری کنیم.
4. رفتار مسئولانه
به این معنا که در انتشار محتوای منتشرشده از سوی خودمان، تناسب بین تخصص و عملکرد واقعی را رعایت کنیم و زمانی که در افرادی متوجه این نبود توازن شدیم، با لایک و کامنت و به‌اشتراگ‌گذاری آنها، به انتشار ناآگاهی کمک نکنیم و از طرفی با به چالش کشیدن آن (متناسب با شرایط) روشنگر راه افرادی باشیم که تحت تأثیر چنین افرادی قرار گرفته‌اند.
5. نقد سازنده
با نقد سازنده، بازخورد درست و شفاف و شرکت در گفت‌وگوها، هم بر تفکر انتقادی خود بیفزاییم و از طرفی با دادن بازخورد مناسب به فرد منتشر‌کننده محتوا و دنبال‌کنندگان آن، روشنگر مسیر باشیم.
در نهایت برای مقابله با خطرات پدیده دانینگ کروگر در رسانه‌ها، نیاز است افراد هم از سواد رسانه‌ای خود بهره‌برداری کنند و هم به صورت مسئولانه در رسانه‌ها فعالیت کنند. افزایش آگاهی درباره این پدیده و استفاده از منابع معتبر، علاوه بر ارتقای کیفیت تصمیم‌گیری‌ها، می‌تواند از تأثیرات منفی این پدیده بر کسب‌و‌کارها و زندگی شخصی جلوگیری کند.
