آموزش ارزش‌ها، دانش و مهارت‌های مرتبط با هوش مصنوعی

روز جهانی آموزش 2025، 24 ژانویه/ پنج بهمن است. چندسالی است که یونسکو این روز را برای گرامیداشت و پرداختن به «آموزش» به‌عنوان بنیادی‌ترین عامل در توسعه انسانی اعلام کرده و هر سال در این روز بیانیه‌ای می‌دهد، شعار یا تمی مشخص کرده و برنامه‌های ویژ‌ای برگزار می‌کند.

شعار یا تم امسال یونسکو برای این روز، «هوش مصنوعی و آموزش؛ پاسداری از عامل انسانی در جهان خودکار‌سازی امور»‌ است. اما چرا هوش مصنوعی؟ پیشرفت‌های شگرف فناوری‌های مبتنی بر رایانه و هوش مصنوعی در یک دهه گذشته، نه‌چندان آرام و گام به گام، در حال دگرگون‌کردن جهان انسانی و فیزیکی ما هستند؛ جهانی که یکی از بنیادهای اساسی‌اش، انسان و روابط انسانی و عاملیت انسان است.

چکیده‌سازی و برگردان: چت جی‌پی‌تی: یونسکو به فراخور روز جهانی آموزش و شعار امسال آن متنی در سه بخش با عنوان چارچوب‌های شایستگی بهره‌گیری از هوش مصنوعی منتشر کرده است. متن زیر چکیده این شیوه‌نامه برای دانش‌آموزان است. متن اصلی بسیار طولانی‌تر از چکیده زیر است. ما متن اصلی را به چت جی‌پی‌تی دادیم تا خلاصه کند و پس از خلاصه‌سازی هم با همین فناوری آن را ترجمه کردیم و با اندکی ویرایش آن را به شکل متن زیر درآوردیم. این اثر هوش مصنوعی را با هم می‌خوانیم.

این چارچوب شایستگی‌های هوش مصنوعی توسط یونسکو برای دانش‌آموزان طراحی شده است. چارچوب بر آموزش ارزش‌ها، دانش و مهارت‌های مرتبط با هوش مصنوعی تمرکز دارد و هدف آن تقویت تعامل اخلاقی و انسان‌محور با این فناوری در محیط‌های آموزشی و جامعه است. چهار جنبه اصلی این چارچوب عبارت‌اند از: «ذهنیت انسان‌محور، اخلاق هوش مصنوعی، تکنیک‌ها و کاربردها و طراحی سیستم‌های هوش مصنوعی».

چارچوب در سه سطح مهارتی (درک، کاربست و آفرینش) طراحی شده است تا دانش‌آموزان را به‌تدریج از مفاهیم پایه به طراحی و پیاده‌سازی سیستم‌های هوش مصنوعی هدایت کند. همچنین، این چارچوب با ترویج تفکر انتقادی، استفاده پایدار و دربرگیرندگی، بر تجهیز دانش‌آموزان برای مواجهه با چالش‌های دنیای دیجیتال تأکید دارد.

۱. اهمیت آموزش هوش مصنوعی

در جهانی که هوش مصنوعی با سرعتی بی‌سابقه مسیر زندگی و کار را تغییر می‌دهد، آموزش شایستگی‌های مرتبط با آن برای دانش‌آموزان یک ضرورت است. این آموزش باید فراتر از دانش فنی، بینش اخلاقی و تفکر انتقادی آنها را نیز تقویت کند. دانش‌آموزان به‌عنوان شهروندان آگاه باید بتوانند تأثیرات اجتماعی، زیست‌محیطی و اخلاقی هوش مصنوعی را ارزیابی کرده و در طراحی ابزارهای نوآورانه مبتنی بر ارزش‌های انسانی و پایداری مشارکت کنند. این چارچوب، راهی برای مشارکت فعال دانش‌آموزان در توسعه فناوری‌های اخلاق‌محور و عادلانه ارائه می‌دهد.

۲. اهداف چارچوب شایستگی هوش مصنوعی

این چارچوب برای تجهیز نسل جدیدی از دانش‌آموزان طراحی شده که قادر به تعامل اخلاقی و مؤثر با فناوری هوش مصنوعی باشند. اهداف اصلی شامل تسهیل طراحی چارچوب‌های آموزشی ملی، شناسایی ویژگی‌های رفتاری و نگرشی در سطوح مختلف مهارت و ایجاد نقشه راهی انعطاف‌پذیر برای برنامه‌ریزی آموزشی است. این چارچوب بر اهمیت دسترسی پایدار و فراگیر به آموزش هوش مصنوعی برای همه دانش‌آموزان، صرف‌نظر از تفاوت‌های فرهنگی و زبانی تأکید دارد.

۳. ابعاد اصلی چارچوب شایستگی هوش مصنوعی

این چارچوب شامل چهار جنبه کلیدی است: ذهنیت انسان‌محور، اخلاق هوش مصنوعی، تکنیک‌ها و کاربردها و طراحی سیستم‌ها. این جنبه‌ها با تلفیق دانش، مهارت‌ها و ارزش‌ها، دانش‌آموزان را برای درک عمیق فناوری و مشارکت فعال در طراحی نوآورانه آماده می‌کند. چارچوب همچنین مسئولیت‌پذیری اجتماعی و تفکر انتقادی را در میان دانش‌آموزان تقویت کرده و از آنها می‌خواهد فناوری هوش مصنوعی را به‌عنوان ابزاری برای عدالت اجتماعی و توسعه پایدار ببینند.

۴. مراحل پیشرفت مهارتی در چارچوب شایستگی هوش مصنوعی

سه سطح پیشرفت این چارچوب-درک، کاربست و آفرینش- دانش‌آموزان را از مفاهیم پایه‌ای به طراحی پیشرفته سیستم‌های هوش مصنوعی هدایت می‌کند. در سطح «درک»، دانش‌آموزان مفاهیم ابتدایی و اصول اخلاقی مرتبط را می‌آموزند. در سطح «کاربست»، مهارت‌های عملی برای حل مسائل پیچیده توسعه می‌یابد. نهایتا در سطح «آفرینش»، دانش‌آموزان به طراحی ابزارهایی پایدار و انسان‌محور ترغیب می‌شوند. این ساختار تدریجی، مسیری جامع برای یادگیری و توسعه مهارت‌های مرتبط با هوش مصنوعی فراهم می‌کند.

۵. طراحی برنامه‌های درسی جامع برای آموزش هوش مصنوعی

برنامه‌های درسی مرتبط بر ادغام میان‌رشته‌ای علوم، فناوری، مهندسی، هنر و ریاضیات (STEAM) متمرکز هستند. این چارچوب هوش مصنوعی را در سه قالب ارائه می‌دهد: به‌عنوان موضوع مستقل، در قالب درس‌های خوشه‌ای، یا به‌صورت فعالیت‌های فوق‌برنامه. محیط‌های آموزشی با استفاده از ابزارهای دیجیتال و منابع منبع‌باز، امکان یادگیری عملی و پایدار را برای دانش‌آموزان فراهم می‌کنند. این برنامه‌ها دانش‌آموزان را به مهارت‌هایی مجهز می‌کند که بتوانند از هوش مصنوعی به‌عنوان ابزاری برای عدالت اجتماعی و پیشرفت پایدار استفاده کنند.

۶. محیط‌های یادگیری توانمندساز برای آموزش هوش مصنوعی

محیط‌های یادگیری این چارچوب با بهره‌گیری از فناوری‌های پیشرفته و منابع منبع‌باز، امکان یادگیری عمیق و کاربردی را برای تمامی دانش‌آموزان فراهم می‌آورند. این محیط‌ها از فعالیت‌های آفلاین برای دانش‌آموزانی با دسترسی محدود به اینترنت تا ابزارهای دیجیتال پیشرفته در مدارس مجهز متغیر است. رویکردهای مبتنی بر حل مسئله و یادگیری پروژه‌محور به دانش‌آموزان کمک می‌کنند تا مفاهیم پیچیده را در زمینه‌های واقعی تجربه کرده و مهارت‌های خود را تقویت کنند.

۷. مسئولیت‌های اجتماعی و اخلاقی در آموزش هوش مصنوعی

چارچوب شایستگی هوش مصنوعی، دانش‌آموزان را به درک عمیق مسائل اجتماعی و اخلاقی دعوت می‌کند. آنها یاد می‌گیرند چگونه سوگیری‌های سیستم‌های هوش مصنوعی را شناسایی کرده، تأثیرات زیست‌محیطی را ارزیابی کرده و فناوری‌هایی مسئولانه طراحی کنند. این چارچوب مسئولیت‌پذیری اجتماعی را به‌عنوان بخشی از فرایند آموزش مطرح کرده و دانش‌آموزان را برای تصمیم‌گیری آگاهانه در زمینه هوش مصنوعی آماده می‌سازد.

۸. پرورش یادگیری مادام‌العمر در عصر هوش مصنوعی

یادگیری مادام‌العمر، هسته اصلی چارچوب شایستگی هوش مصنوعی است. دانش‌آموزان با مهارت‌هایی مانند محافظت از حریم خصوصی، شناسایی سوگیری و دفاع از شفافیت آشنا می‌شوند. این اصول، آنها را برای تعامل مؤثر با فناوری‌های پیشرفته و مشارکت فعال در جوامع انسانی آماده می‌کند. تمرکز این چارچوب بر یادگیری پویا و انطباق با تغییرات، کلید اصلی برای موفقیت‌های آموزشی در آینده‌ای مبتنی بر هوش مصنوعی است.

کلیدواژه‌ها و معادل انگلیسی (مناسب برای هشتگ در شبکه‌های اجتماعی)

1. چارچوب شایستگی هوش مصنوعی 

 AI Competency Framework

2. ذهنیت انسان‌محور  Human-Centred Mindset

3. اخلاق هوش مصنوعی  Ethics of AI

4. تکنیک‌ها و کاربست  AI Techniques and Applications

5. طراحی سیستم‌های هوش مصنوعی   AI System Design

6. تفکر انتقادی  Critical Thinking

7. دربرگیرندگی Inclusivity

8. یادگیری مادام‌العمر  Lifelong Learning

9. عدالت اجتماعی Social Justice

10. توسعه پایدار  Sustainable Development

11. منابع منبع‌باز  Open-Source Resources

12. یادگیری پروژه‌محور  Project-Based Learning