سینمای ایران در آستانه حذف کامل آثار مستقل

تکلیف سیمرغ‌های بلورین چهل‌و‌سومین دوره جشنواره فیلم فجر ‌و برندگان و ناکامان این دوره پرفراز‌و‌نشیب و پر از تردید در شرکت یا قهر، مشخص شده است. اما با مروری بر فهرست نامزدهای این دوره از جشنواره فیلم فجر، چند نکته جلب توجه می‌کند که باید براساس آن به اتفاقات پیش‌روی سینمای ایران نگریست.

انیمیشن و جایگاه آن

 در جشنواره امسال، چهار انیمیشن حضور داشتند و سازندگان‌ آنها در طول این چند روز جشنواره درخواست داشتند آثارشان در کنار دیگر فیلم‌های جشنواره مورد ارزیابی قرار گیرد. با اعلام اسامی نامزدها، به خواسته‌های آنان توجه اندکی شد. پسر دلفینی در بخش بهترین صدا و ژولیت و شاه در بخش بهترین موسیقی فیلم نامزد دریافت سیمرغ بلورین شده‌اند. ساخت انیمیشن زمانی طولانی‌ می‌برد، یکی از این آثار شش سال و دیگری 11 سال برای ساخت زمان برده است.

حذف سینمای مستقل به‌ طور کامل

در رقابت امسال، شاهد رقابت میان دو کارگردان شناخته‌شده سینمای ایران، ابراهیم حاتمی‌کیا و رسول صدرعاملی با فیلم‌هایی هستیم که هر دو با حمایت ارگان‌های دولتی ساخته شده‌اند. این درحالی است که فیلم‌سازان جوانی مانند رضا جمالی، با فیلم «سونسوز» نیز به این رقابت وارد شده‌اند. باید دید در نهایت کدام‌یک سیمرغ را به خانه خواهد برد. به هر حال امسال گردونه رقابت به سوی ارگان‌های دولتی چربیده است. با مرور آثار نامزد‌شده در بخش بهترین فیلم، درمی‌یابیم مهم نیست که کدام اثر سیمرغ را کسب کند، آنچه بیش از هرچیز مشهود است، فاصله‌گرفتن سینمای ایران از آثار مستقل و حضور پررنگ ارگان‌های دولتی در تأمین بودجه و تولید فیلم‌هاست. به نظر نمی‌رسد که در آینده نزدیک، تغییری در این وضعیت رخ دهد. با وضعیت دلار و وضعیت اقتصادی به نظر می‌رسد علاوه‌بر سانسور و ممیزی و مجوزهای مختلف، چالش‌های مالی نیز سد بزرگی بر سر راه ساخت آثار مستقل و متفاوت شود.

تقدیر از بازیگران یا فیلم‌ها؟

در اقدامی غیرمعمول، امسال 25 بازیگر در 16 فیلم جشنواره نامزد شدند؛ یعنی هیئت داوران این دوره، بازی‌های بازیگران نیمی از فیلم‌های حاضر در جشنواره را آن‌قدر مورد توجه دیده‌اند که آنها را نامزد دریافت سیمرغ بازیگری دانسته‌اند. شاید برای اولین بار است که هشت بازیگر مرد در بخش نقش مکمل نامزد شده‌اند و هرچند آیین‌نامه جشنواره حداقل یا حداکثری برای تعداد نامزدها در نظر نگرفته است، اما این میزان کاندیدا تعجب‌برانگیز است. به نظر می‌رسد‌ داوران، یا تصمیم گرفته‌اند از طیف وسیع‌تری از بازیگران قدردانی کنند‌ یا با انتخاب‌های گسترده‌تر سعی در راضی نگه‌داشتن طیف‌های مختلف داشته‌اند. این شائبه به وجود آمده که در واقع به نوعی به هر بازیگر شناخته‌شده‌ای که فیلمش در جشنواره حضور داشته، توجه نشان داده شده است. امسال 14 بازیگر مرد در بخش نقش مکمل و اصلی، شش بازیگر زن در بخش نقش اصلی و پنج بازیگر زن در بخش نقش مکمل حضور دارند. بیشترین نامزدی‌های بازیگری در فیلم موسی کلیم‌الله (ابراهیم حاتمی‌کیا) با چهار نامزدی، فیلم ۱۹۶۸ با کارگردانی امیرمهدی پوروزیری با سه نامزدی و فیلم رها به کارگردانی حسام فرهمند با نامزدی غزل شاکری و شهاب حسینی و اشک هور و زیبا صدایم کن نیز در بخش بازیگری مورد توجه داوران قرار گرفته‌اند. اما شگفت‌انگیزترین انتخاب داوران، توجه به فیلم «مرد آرام» است که به موضوع بحث‌برانگیز کودک‌همسری می‌پردازد.

غیبت نمادین

با وجود فهرست بلندبالای نامزدها، غیبت برخی چهره‌های شاخص به چشم می‌آید. از جمله‌ لیلا حاتمی، حامد بهداد و حسن پورشیرازی که در فیلم‌هایی حضور داشتند که در سانس ویژه (مربوط به آثار توقیفی) اکران شدند. برخی معتقدند جشنواره به‌نوعی یک سیمرغ بازیگری مدیون بازی درخشان حسن پورشیرازی در فیلم «پیرپسر» است.