خطر تخریب ساختمان تاریخی سینگر تهران

شرق:‌ ساختمان تاریخی سینگر که در دوران پهلوی اول به دست معمار برجسته نیکلای مارکوف در خیابان سعدی تهران ساخته شد، اکنون در آستانه تهدیدی جدی قرار دارد. با وجود ثبت این بنا در فهرست آثار ملی ایران در تاریخ ۲۴ آبان ۱۳۸۵ با شماره ۱۶۲۵۴، گزارش‌ها حاکی از آن است که مالک خصوصی این ساختمان در تلاش است حکم خروج آن از فهرست آثار ملی را دریافت کند و به‌ جای آن، مجتمعی تجاری احداث کند.

ساختمان سینگر یکی از آثار مهم نیکلای مارکوف، معمار روسی است که پس از وقوع جنگ در شوروی سابق به ایران مهاجرت کرد و در خدمت شهرداری تهران درآمد. او بناهای شاخصی مانند کلیسای ارتدوکس روس، دبیرستان البرز، ساختمان اداره پست تهران، مدرسه ژاندارک، باغ‌موزه نگارستان، مسجد فخرالدوله، ساختمان سفارت ایتالیا و چندین اثر دیگر را در تهران احداث کرده است.

نمای این ساختمان متأثر از معماری کلیسای سنت‌استپانوس و مریم مقدس است و از مصالحی مانند آجر و خشت بهره گرفته شده است. به گفته سجاد عسگری، دبیر کمیته ملی پیگیری حفاظت از خانه‌های تاریخی شهر تهران، این بنا نه‌تنها یکی از آثار معماری معاصر ایران محسوب می‌شود، بلکه دارای ارزش‌های فرهنگی و تاریخی منحصربه‌فردی است که هرگونه تخریب آن را توجیه‌ناپذیر می‌کند.

گلبو فیوضی، نویسنده و منتقد حوزه فرهنگ، اعلام کرده است که مالک این بنای تاریخی با استناد به خطر ریزش ساختمان، تلاش دارد حکم خروج آن را از فهرست آثار ملی بگیرد. این در حالی است که کارشناسان معتقدند وضعیت بنا سالم است و احتمالا در ساخت آن از اسکلت فلزی استفاده شده که استحکام لازم را تأمین می‌کند.

سجاد عسگری، دبیر کمیته ملی حفاظت از خانه‌های تاریخی شهر تهران، درباره خطر خروج از ثبت ملی ساختمان سینگر تهران هم به ایلنا گفته است: اگر حتی یک درصد، بنای تاریخی سینگر از فهرست آثار ملی کشور بر اثر درست دفاع‌نکردن اداره میراث فرهنگی استان تهران خارج شود، باز هم نباید این ساختمان به دلیل وجود ارزش‌های معماری در آن تخریب و نابود شود، بلکه باید به‌طور کامل حفظ شود.

این فعال میراث فرهنگی تهران گفت: براساس مصوبه سال 92 شورای‌ عالی معماری و شهرسازی که ضوابط و شاخص‌های لازم برای بازیابی هویت شهرسازی و معماری ایرانی و اسلامی را مشخص و ابلاغ کرده است، حفظ و صیانت از بناها و بافت‌های تاریخی و فرهنگی و مکاشفه ارزش‌های پنهان آنها ضروری است و بازسازی بناهایی که تا سال 1340 شمسی احداث شده و به دلایلی تخریب شده‌اند، باید به صورت عین به عین انجام شود، بنابراین مالک ساختمان سینگر نمی‌تواند این اثر تاریخی شهر تهران را حتی در صورت خروج از فهرست آثار ملی کشور تخریب کند و اگر اتفاقی برای این اثر بیفتد، مالک بنا باید آن را عین به عین بسازد، چون براساس مصوبه ابلاغ‌شده شورای ‌عالی معماری و شهرسازی ساختمان سینگر باید حفظ شود.

عسگری افزود: ساختمان سینگر تهران هم‌اکنون وضعیت بسیار خوبی دارد و بنا خوب و سالم است. حتی مشکل حفاظتی هم ندارد، چون احتمالا نیکلای مارکوف در ساخت و احداث آن از اسکلت فلزی استفاده کرده است.

او گفت: بنای تاریخی ساختمان سینگر تهران در گذشته نمایندگی چرخ‌های خیاطی سینگر بود و درحال‌حاضر مغازه‌های این بنا به محلی برای فروش ابزارآلات صنعتی تبدیل شده است.

به گفته سجاد عسگری، موقعیت جغرافیایی ساختمان سینگر تهران به‌گونه‌ای است که هم در حریم میدان مخبرالدوله قرار گرفته و هم بخشی از آن مشرف به کوچه خانه تاریخی «عزیزالسلطان» است و هم دیوار پشتی بنا مشرف به خیابان لاله‌زار تهران است که احتمالا مقررات حریم خیابان لاله‌زار هم بر آن حاکم می‌شود. پایین‌تر از ساختمان سینگر هم خانه «معین‌التجار بوشهری» قرار دارد؛ بنابراین تخریب اثر به دلیل واقع‌شدن در حریم آثار تاریخی دیگر تهران امکان ندارد.

ماجرای ساختمان سینگر شباهت‌هایی با هتل رزیدانت تهران دارد که با استناد به لزوم ایمن‌سازی، حکم تخریب آن صادر شد. پس از حادثه پلاسکو در سال ۱۳۹۵، شهرداری تهران از بیم وقوع فاجعه‌ای مشابه، دستور تخریب این هتل را صادر کرد. اکنون نگرانی‌ها از تکرار این سناریو برای ساختمان سینگر بالا گرفته است.

سید‌احمد علوی، رئیس کمیته گردشگری و میراث فرهنگی شورای اسلامی شهر تهران، در جلسه علنی شورای شهر تهران تأکید کرده است که مسئولیت تعیین ارزش بناهای تاریخی بر عهده وزارت میراث فرهنگی است، نه شهرداری. او از میراث فرهنگی خواسته است که شفاف‌سازی کند و مسئولیت قانونی خود را بپذیرد.

در همین راستا، ناصر امانی، عضو شورای شهر تهران، در تذکر پیش از دستور خود در سیصد‌و‌یازدهمین جلسه صحن شورا ضمن آرزوی قبولی طاعات و عبادات مسلمانان، گفت: ابتدا از جناب آقای علوی بابت تذکری که درباره ساختمان سینگر مطرح کردند و نگرانی‌ای که دوستداران میراث فرهنگی تهران همواره منعکس می‌کنند، تشکر می‌کنم. حداقل شهرداری می‌تواند به جای صدور پروانه تخریب و نوسازی، به موضوع ایمن‌سازی ساختمان ورود کند. ظاهرا در ‌حال‌ حاضر هم بحث ایمن‌سازی در جریان است و اگر اراده‌ای در این زمینه باشد، قطعا امکان‌پذیر خواهد بود.

او ادامه داد: همان‌طور که مستحضر هستید، معمار این ساختمان، چندین بنای تاریخی دیگر را نیز در مرکز تهران ساخته است. اگر این سد شکسته شود، نگرانی جدی‌ای وجود دارد که دیگر بناهای تاریخی نیز در معرض خطر قرار بگیرند؛ بنابراین به نظر می‌رسد که جناب مهندس چمران، رئیس محترم شورا و کمیته میراث فرهنگی، به همراه جناب آقای علوی، این موضوع را پیگیری کرده و شهرداری را به تصمیم‌گیری مناسبی در این زمینه سوق دهند. هرچند مسئولیت اصلی این موضوع با میراث فرهنگی است و ارتباطی مستقیم با شهرداری ندارد، اما شهرداری نیز در این زمینه مسئولیت‌هایی دارد که لازم است به نحوی عمل کند تا این دغدغه برطرف شود. امانی خطاب به چمران اضافه کرد: تشکر دوم را از جناب‌عالی بابت واکنش سریع به ابلاغیه مدیرکل امور مناطق شهرداری دارم. این ابلاغیه هم از نظر محتوایی و هم از نظر شکلی دارای ایرادات جدی بود. واکنش سریع شما باعث شد که از اجرای آن جلوگیری شود.

ساختمان سینگر نه‌تنها جزئی از هویت معماری تهران محسوب می‌شود، بلکه نمونه‌ای ارزشمند از سبک تلفیقی معماری ایران و اروپا در دوران پهلوی اول است. فعالان میراث فرهنگی، معماران و دوستداران تاریخ ایران از دادستان کل کشور، شهرداری تهران و وزارت میراث فرهنگی درخواست کرده‌اند به این مسئله ورود کنند و مانع از نابودی این اثر ارزشمند شوند.

با توجه به وضعیت سالم بنا و قوانین موجود درباره حفاظت از میراث معماری، انتظار می‌رود میراث فرهنگی و دستگاه‌های اجرائی ذی‌ربط هرچه سریع‌تر تصمیمات مؤثری برای جلوگیری از این تخریب اتخاذ کنند.