حیات روی زمین از آب است عزیزش بداریم
اینکه چرا تصمیم گرفتم امروز از آب و مصرف آب بنویسم، دلیلش شب عید بود. من یک زنم و می‌دانم مصرف آب در شب عید چقدر بالا می‌رود. به‌ویژه برای آنها که هنگام شست‌وشو هر چیزی را 10 بار آب می‌کشند و کُر می‌دهند. باید خواهش کرد مواظب باشند و رحم کنند. کف سدها آبی نمانده!
اینکه چرا تصمیم گرفتم امروز از آب و مصرف آب بنویسم، دلیلش شب عید بود. من یک زنم و می‌دانم مصرف آب در شب عید چقدر بالا می‌رود. به‌ویژه برای آنها که هنگام شست‌وشو هر چیزی را 10 بار آب می‌کشند و کُر می‌دهند. باید خواهش کرد مواظب باشند و رحم کنند. کف سدها آبی نمانده!
حیات همه موجودات از آب است. همه می‌دانیم. از کودکی و در تمام طول عمرمان از آیات قرآن و از دهان بزرگان و مادربزرگ‌ها شنیده‌ایم و احترام گذاشته‌ایم و صرفه‌جویی کرده‌ایم. اما متأسفانه در شمال شهر تهران هر روز دیده‌ام با آب نوشیدنی لوله‌کشی پیاده‌رو و اتومبیل می‌شویند و برگ درخت جمع می‌کنند... . استخرها را پر می‌کنند، و از شرق تا غرب تهران برای خانه‌تکانی عید، صدها هزار لیتر آب گران‌بها مصرف می‌شود. ما بارها و بارها این حر‌ف‌ها را شنیده‌ایم، اما با وجود تمام این نداها و هشدارها، همچنان آب را هدر می‌دهیم، چون به قول قدیمی‌ها بی‌آبی نکشیده‌ایم که عاشقی یادمان برود. دوستی یادش بود حدود یک سال پیش، محمد فاضلی صحبتی درباره آب در مشهد با یک متخصص داشت. می‌گفت وقتی صحبت آب را لیتری گفته یا حجیم‌تر، آن متخصص به او گفته: «درباره آب که صحبت می‌کنیم، لازم است برای کشورمان، قطرهای در نظر بگیریم. این‌قدر وضعیت آب خطیر است!». اما ما مردم اهمیت نمی‌دهیم.
یک کلیپ کوتاه کارتونی تهیه‌شده از سوی داناب -شرکت آب منطقه‌ای استان کردستان- دیدم که قشنگ بود و از اهمیت آب‌های زیرزمینی چنین می‌گفت: آب‌های زیرزمینی گران‌بهاترین آب‌ها هستند و تقریبا 50 درصد جمعیت جهان از کلان‌شهرها تا روستاها، زندگی‌شان به آب‌های زیرزمینی وابسته است. این آب‌ها در اعماق خاک و لایه‌های سنگی ذخیره می‌شوند و با اینکه مهم‌ترین منبع آب ما هستند، داده‌های کافی و دقیق درباره‌شان موجود نیست و این کمبود اطلاعات همچنین باعث می‌شود نتوانیم آگاهانه رفتارمان با زمین را تنظیم کنیم. در دورانی که تغییرات اقلیمی موجب خشک‌سالی‌های بیشتر و شدیدتر شده، ما مرتب چاه‌های عمیق‌تر می‌زنیم تا بیشتر کشاورزی و دامداری کنیم و نگران آلودگی زمین و آب هم نیستیم. در کشور ما جلوی برداشت‌های بی‌‌اصول از چاه‌های عمیق، به‌ویژه چاه‌های غیرمجاز باید گرفته شود. سیستم‌های غرقابی هم غلط بوده است.
به‌علاوه زباله‌های‌مان را در کوه‌ها و جنگل‌ها می‌ریزیم، که شیرابه‌شان زمین و زمان را آلوده می‌کند. بدترین فرونشست‌ها در جهان را ما در کشورمان داریم، به‌خاطر برداشت بی‌محابای آب‌های زیرزمینی که با خالی‌کردن لایه‌های آب باعث فرونشست زمین می‌شوند. آمار رسمی دولت می‌گوید: سالانه 200 برابر نفت، آب زیرزمینی استخراج می‌کنیم. این برداشت‌ها عواقب خود را دارد. دوستانی دارم که سال‌هاست با آبیاری قطرهای درخت گردو و گیلاس کاشته‌اند. در تفت یزد باغ‌های زردآلو را پاس داشتیم و نگذاشتیم از وسطش خیابان رد کنند... اما اگرچه ما در فرهنگمان صرفه‌جویی در آب را داشته‌ایم، اما قدرتمندان و مهندسان ایشان، به‌ویژه در مکان‌یابی صنایع آب‌بر فولاد و پتروشیمی، اشتباهات جبران‌ناپذیری مرتکب شده‌اند. برای ایجاد تعادل و تراز بین بخش‌های مصرف‌کننده باید تأکید بیشتر بر اطلاع‌رسانی درباره آب‌های مصرفی و نیز آب مجازی کنیم.
همیشه دلایل متعددی برای مصرف غلط آب به طور آشکار و ضمنی، وجود داشته است: نخست آنکه آب همیشه ارزان بوده، بنابراین اگرچه در آموزش‌ها، تأکید روی روش‌های استفاده کم‌آب بوده، اما این بیشتر به صورت گزاره‌های پندآموز و اندرزگو بوده و نه حکم و قانون و رویه فنی جاافتاده راه‌گشا. اصولا در ساختارهای اصلی اجتماعی و در دل فرایندها و مکانیسم‌های کاری، اهمیت آب را پررنگ نکرده‌اند. پس، بحران‌های مصرف آب ما را به نقطه‌ای رسانده که جابه‌جایی از روستا به حاشیه کلان‌شهرها (20 میلیون نفر) برای‌مان عادی شده است.
حال اگر از آب مجازی یا نهفته برای تولید انواع تولیدات کشاورزی و دامداری بگذریم -که در تخصص من نیست- از نشت آب در شاه‌لوله‌های توزیع آب لوله‌کشی شهری که نمی‌توانیم بگذریم. از لزوم تصفیه فاضلاب و بازیافت آن برای آبیاری گیاهان و باغچه که نمی‌توانیم بگذریم. روزی خواهد رسید که مجبور خواهیم شد آب شست‌وشوی رخت و سبزی را در سطل و تشت ریخته، به جای فلش تانک توالت از آب بازیافتی خانه استفاده کنیم. می‌شناسم کسانی را که بازکردن شیر دوش بیش از یک‌دقیقه‌و نیم برای استحمام را روا نمی‌دارند. آقایی تحصیل‌کرده آمریکا و مقیم زعفرانیه تهران هفته پیش به من و شوهرم گفت که در تشت حمام می‌گیرد و اصلا زیر دوش نمی‌رود و گیاه‌خوار است تا مصرف آب پایین بیاید. من آن محاسبات را هنوز توصیه نمی‌کنم، ولی می‌دانم «استفاده قطرهای» از آب در کشاورزی و در زندگی شخصی حیاتی است. مدیریت تبخیر آب‌های دریاچه‌ها و سدها هم ضروری است. قبلا همین‌جا برای‌تان نوشتم مردم بلوچستان برای یک گالن آب چگونه در ظل آفتاب کنار تانکر صف می‌بندند! همین بلوچ‌ها، و هند و پاکستانی‌ها هم از هوتک‌ها یا گودال‌های بزرگی برای استحصال آب باران یا رودهای موسمی استفاده می‌کنند. بله، خوب است که آدم‌ها دچار عذاب وجدان بشوند! و شلنگ را اصلا برای حیاط و ماشین دست‌شان هم نگیرند! استحصال و جمع‌آوری آب باران و استفاده از آن را یاد بگیرند تا دست‌کم برای آبیاری فضاهای سبز از آن استفاده کنند. البته این کارها به‌سادگی انجام نمی‌شود و تغییرات عمرانی در زمینه شهر را لازم دارد، ولی بالاخره یک روزی باید شروع کرد. خلاصه اینکه ما باید در سطح کل جامعه رازهای این منابع عظیم آب‌های سطحی و زیرزمینی را به طریق علمی بشناسیم. و همه‌مان به مصرف پایدار این آب‌ها فکر کنیم. ما با مدیریت صحیح می‌توانیم به مصرف پایدار این آب‌ها مسلط شویم و اطمینان حاصل کنیم که آب‌های زیرزمینی برای نسل‌های آینده باقی خواهند ماند.
