شروط آمریکایی

طردکردن عربستان سعودی از صحنه بین‌ا‌لمللی قطعا به یک وعده دست‌نیافتنی برای جو بایدن تبدیل شده است. چگونه می‌توان اولین اقتصاد جهان عرب و بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت در جهان را درحالی‌‌که روابط خود با ایران را از سر گرفته، نادیده گرفت؟ از نظر دولت بایدن، ریاض یکی از محورهای اساسی در تکامل موازنه‌های استراتژیک در خاورمیانه و همچنین یک قدرت کلیدی برای پیشبرد دو پرونده دیپلماتیک بزرگ ولی متناقض یعنی توافق هسته‌ای موقت با ایران و برقراری روابط رسمی بین عربستان سعودی و اسرائیل است.

باوجود‌این چشم‌انداز دستیابی به چنین توافقی دشوار به نظر می‌رسد؛ زیرا مستلزم انصراف از برخی مواضع برای هریک از سه طرف است. اسرائیل همواره با تبدیل‌شدن عربستان به یک قدرت هسته‌ای مخالف بوده است. ریاض همواره کشور فلسطین را پیش‌نیاز ضروری برای به رسمیت شناختن موجودیت اسرائیل قرار داده است. درنهایت و در صورت توافق، ایالات متحده باید درباره تغییر نظر خود درخصوص پرونده محمد بن سلمان توضیحات قانع‌کننده‌ای ارائه دهد.

درواقع، بازگشت به صحنه خاورمیانه پس از دو سال عقب‌نشینی استراتژیک که از یک سو باعث آشفتگی متحدان عرب و از سوی دیگر توسعه نفوذ چین شد، برای آمریکا یک ضرورت به حساب می‌آید. اگرچه پروژه پیمان ابراهیم میراث سال‌های حکمرانی ترامپ است؛ اما افزودن پادشاهی وهابی به فهرست کشورهای عربی که موجودیت اسرائیل را به رسمیت می‌شناسند، به اولویت جدید دیپلماتیک رئیس‌جمهوری دموکرات تبدیل شده است. سفرهای غیررسمی هیئت‌های آمریکایی به ریاض و تل‌آویو در هفته‌های اخیر چند برابر شده است. درواقع، نزدیکی به عربستان سعودی ممکن است باعث سوءتفاهم افکار عمومی آمریکا بشود که از 11 سپتامبر 2001 به این متحد دوگانه بدبین شده‌اند. با افزایش ناکامی‌های جو بایدن پس از رسیدن به قدرت ازجمله رکود مذاکرات درباره موضوع هسته‌ای ایران، خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان و بازگشت طالبان به قدرت، دستیابی به یک پیمان جهانی برای ثبات خاورمیانه با برقراری اتحاد رسمی بین دولت یهود و عربستان به‌عنوان رهبر خودخوانده جهان اسلام سنی، به منزله یک پیروزی دیپلماتیک تاریخی در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری در نوامبر 2024 تلقی می‌شود.

به نظر می‌رسد که عربستان سعودی با آگاهی از قرارگرفتن در مرکز تجدید سازمان‌دهی‌های استراتژیک متعددی که درحال‌حاضر در خاورمیانه در جریان است، نشانه‌هایی از گشایش را در سفر آنتونی بلینکن به ریاض در اوایل ماه ژوئن نشان داده است. وزیر امور خارجه عربستان ضمن ستایش از مزایای امنیتی و اقتصادی عادی‌سازی روابط با اسرائیل خواستار یافتن مسیری به سوی راه‌حل ایجاد دو کشور شده است که در مقایسه با مواضع قبلی این پادشاهی وهابی درباره حل مسئله اسرائیل و فلسطین بسیار محتاطانه به نظر می‌رسد. با وجود اینکه پیشنهادهای «طرح عبدالله» که در سال 2002 از طرف اتحادیه عرب به تصویب رسید و ایجاد کشور فلسطین با مرزهای تعیین‌شده در سال 1967 برای 20 سال پیش‌شرط غیرقابل مذاکره برای به رسمیت شناختن اسرائیل بوده است؛ اما درواقع چند سالی است که سرنوشت فلسطینی‌ها دیگر موضوع مبارزه جهان عرب نیست.

محمد بن سلمان باید هزینه‌های سیاسی عادی‌سازی روابط با اسرائیل را در نظر بگیرد؛ زیرا دولت یهود همچنان مورد پسند افکار عمومی عربستان نیست؛ بنابراین عربستان سعودی باید در ازای کنارگذاشتن آرمان دیپلماتیک و هویتی فلسطین، تعهداتی ازجمله تقویت پیمان امنیتی، لغو محدودیت خرید تسلیحات آمریکایی، حق توسعه برنامه هسته‌ای غیرنظامی را که همواره از طرف آمریکا رد شده، از ایالات متحده دریافت کند. آیا ایالات متحده که مشتاق محدود‌کردن نفوذ چین در منطقه و حفظ عربستان در مدار خود است، مواضع خود را در این نقطه حساس تغییر خواهد داد؟ ریاض همچنین خواستار تضمین درباره چارچوب هسته‌ای ایران است؛ اما درصورتی‌که ایران برنامه هسته‌ای خود را در سطح فعلی دنبال کند، بدیهی است که خطر توسعه زرادخانه هسته‌ای عربستان سعودی نیز وجود خواهد داشت.

مدت‌هاست که اسرائیل نیز مانند ایالات متحده با برنامه هسته‌ای عربستان مخالفت کرده است؛ بنابراین بازگشت به این موضع، خطر تضعیف بنیامین نتانیاهو را در پی دارد که درحال‌حاضر در وضعیت ضعف شدید سیاسی قرار دارد. با وجود ابراز تمایل مکرر اسرائیل برای امضای توافق با ریاض، وضعیت سیاسی اسرائیل و موقعیت دشوار آن همچنان مانع اصلی موفقیت تلاش‌های دیپلماتیک است. چگونه می‌توان عادی‌سازی روابط با رهبر قدرتمند جهان عرب و ایدئولوژی یک دولت راست افراطی را که همچنان به تحریک خشونت علیه اعراب اسرائیلی و فلسطینی‌ها ادامه می‌دهد، به‌ طور منسجم به سرانجام رساند؟ پنجره دیپلماتیک برای واشنگتن همیشه باز نخواهد ماند. درحالی‌که رقابت برای انتخابات ریاست‌جمهوری از پایان سال میلادی تشدید خواهد شد، اختلاف‌نظرها در کنگره آمریکا و حتی در داخل حزب جو بایدن درباره تحولات احتمالی ائتلاف سعودی همچنان وجود دارد. 

‌با این حال، بسیاری از تحلیلگران در سراسر اقیانوس اطلس بر این باورند که یک رئیس‌جمهوری دموکرات شانس بیشتری برای موفقیت در این مذاکرات خواهد داشت. با وجود ‌این، هم دولت بایدن و هم عربستان سعودی آگاه هستند که هرگونه توافق با اسرائیل بدون کوچک‌ترین تضمینی درباره فلسطینی‌ها، کوتاه‌مدت خواهد بود. درحال‌حاضر دستیابی به چنین توافقی تا حد زیادی به صورت یک فرضیه باقی مانده است.