نگاهی به برخورد دوگانه مکرون با نقش ایران در معادلات منطقه‌ای
منفعت‌طلبی‌های پاریسی
شرق: معاون دبیرکل حزب‌الله لبنان اخیرا در اظهاراتی تأکید کرد در مذاکرات ایران و عربستان هنوز به پرونده لبنان، جنگ یمن و سوریه پرداخته نشده است.
شرق: معاون دبیرکل حزب‌الله لبنان اخیرا در اظهاراتی تأکید کرد در مذاکرات ایران و عربستان هنوز به پرونده لبنان، جنگ یمن و سوریه پرداخته نشده است. شیخ نعیم قاسم در گفت‌وگو با رادیو «النور» ضمن تأکید بر لزوم تسریع در روند انتخاب رئیس‌جمهور در کشورش گفت دیدارهای دو هیئت ایرانی و سعودی هنوز در مراحل اولیه خود بوده و هدف اصلی آنها بازگرداندن روابط میان دو کشور است. با‌این‌حال در مذاکرات صورت‌گرفته میان تهران و ریاض، به مسائل لبنان، یمن و سوریه پرداخته نشده است. پیش از این روزنامه لبنانی الاخبار در گزارشی نوشت ایران و عربستان چند روز قبل از برگزاری نشست «بغداد۲» که در اردن برگزار شد، تماس‌های غیرمستقیمی باهم داشتند و درخصوص پرونده‌های مختلف از جمله پرونده لبنان رایزنی کردند. در این گزارش آمده است که مسئله انتخاب رئیس‌جمهور لبنان و تشکیل دولت جدید در این کشور، در رأس مسائل مورد رایزنی دوطرف ایرانی و سعودی بوده است. در بخشی از این گزارش آمده است که طرف‌های متعددی از‌جمله فرانسه و قطر برای منعطف‌کردن مواضع تهران و ریاض در قبال پرونده لبنان واسطه‌گری کرده‌اند. اما در سوی دیگر هم پاریس به دنبال ریل‌گذاری در تحولات لبنان است. در این بین یک برداشت متناقض و دوگانه نیز از اظهارنظرهای رئیس‌جمهوری فرانسه درباره د‌رنظر گرفتن یا نگرفتن نقش و جایگاه ایران در تحولات منطقه‌ای از لبنان تا عراق در سطح رسانه‌ای مطرح شد. در همین راستا عنوان شده که امانوئل مکرون پس از بازگشت از نشست امان، در گفت‌وگویی با روزنامه النهار تأکید کرد الیزه به دنبال اجرای پروژه منطقه‌ای در غرب آسیا با محوریت کاهش نقش و نفوذ ایران در معادلات منطقه‌ای است. آن‌گونه که مطرح است، رئیس‌جمهوری فرانسه مصاحبه‌اش را با ذکر این جمله آغاز می‌کند: «متقاعد شده‌ام که نمی‌توانیم برای مشکلات لبنان، عراق و سوریه راه‌حلی پیدا کنیم، مگر در چارچوب کاهش نفوذ منطقه‌ای ایران». مکرون در این گفت‌وگوی خود به مسئله مهم‌تری پرداخت که ناظر بر برگزاری یک نشست در حاشیه کنفرانس امان بدون حضور مقام‌های ایران و ترکیه بود. در نشست حاشیه‌ای مذکور، به موضوع پروژه‌های انتقال گاز، آب و برق به عراق و تلاش برای کاهش وابستگی بغداد به تهران پرداخته شده است. در کنار این نکته، خبرنگار خبرگزاری فرانسه به نقل از مکرون عنوان کرد «از ابتدا باور داشتم که مسائل لبنان، سوریه و فراتر از آن تنها در چارچوب گفت‌وگویی که ایران در آن حضور داشته باشد، قابل حل است». مجموعه مواضع تقابلی امانوئل مکرون، ذیل نشست امان گویا از «ایرانزدایی» در خاورمیانه حکایت می‌دهد. اما در‌عین‌حال برداشت متفاوت دیگری هم از گفته‌های مکرون وجود دارد که اتفاقا قائل به درنظرگرفتن نقش و نفوذ ایران در منطقه خاورمیانه است. در همین باره سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در نشست هفتگی خود با خبرنگاران و در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه برخی از رسانه‌ها به نقل از آقای رئیس‌جمهور فرانسه اعلام کرده‌اند که او گفته بحران‌ها در عراق، سوریه و لبنان با کاهش نقش ایران حل می‌شود و باید وابستگی عراق در زمینه‌های مختلف از‌جمله حوزه انرژی را کاهش داد، اظهار کرد: «درباره اظهارات رئیس‌جمهور فرانسه دو روایت متفاوت و متناقض مطرح است. ادبیاتی که توسط یکی از رسانه‌های عربی در لبنان با این مضمون که شما اشاره کردید با ادبیات مطرح‌شده توسط منابع خبری در خود فرانسه و مشخصا «لوموند» متفاوت و متناقض است. در نشریه لوموند به نقل از رئیس‌جمهور فرانسه تأکید بر این می‌شود که حل مسائل منطقه با توجه به نفوذ ایران در منطقه، بدون حضور ایران میسر نیست». کنعانی با بیان اینکه باید به روایت دقیق و اصلی توجه داشت و بر این اساس اظهارنظر کرد، گفت: «بررسی‌های ما بیانگر غیرصحیح‌بودن مطالب منتشرشده از سوی نشریه النهار لبنان است». وی ادامه داد: «فارغ از این روایت یا آن روایت باید بر این موضوع تأکید کرد که نفوذ و نقش طبیعی و مؤثر ایران در منطقه قائم به ذات و منطبق بر ظرفیت‌های ملی ایران است و با روایت‌های این فرد و آن فرد یا این نشریه و آن نشریه شکل نمی‌گیرد، بلکه همان‌طور که گفته شد متکی بر توانایی‌های ملی ایران است و این توانایی محل توجه منطقه و عرصه بین‌الملل است». سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران با اشاره به دعوت و حضور ایران در اجلاس بغداد۲ در امان و اظهارنظرهای مطرح‌شده در این نشست درباره نقش ایران در منطقه عنوان کرد: «این حضور و این اظهارات نمونه دیگری از اهمیت نقش ایران در منطقه و مکشوف‌بودن این نقش برای طرف‌های دیگر است».
اما اینکه به واقع فرانسه چه نگاهی به نقش، نفوذ و جایگاه ایران در منطقه خاورمیانه دارد و آیا الیزه اساسا تمایل و رغبتی به همکاری با تهران در پیشبرد تحولات منطقه دارد یا نه؟ سؤالی است که سیدوحید کریمی در پاسخ آن به «شرق» می‌گوید: «این دو نگاه مطرح‌شده منافاتی با همدیگر ندارند؛ چراکه پاریس به صورت هم‌زمان سعی می‌کند هم پروژه حذف ایران یا ایرانزدایی را در تحولات منطقه پیش ببرد و هم از آن سو در تلاش است به نوعی ایران را در پیشبرد مسائل منطقه بهخصوص سوریه و لبنان دخیل کند». برای تبیین هر‌چه بیشتر و بهتر این دوگانگی، سفیر پیشین نامیبیا اذعان دارد: «آنچه به‌عنوان عامل تعیین‌کننده در نگاه الیزه برای حذف یا درنظرگرفتن نقش ایران عمل می‌کند، به رفتار و عملکرد تهران بازمی‌گردد». با این ارزیابی، کریمی بر این باور است که اگر ایران یک سیاست خارجی هوشمند، منعطف، دقیق، واقع‌بینانه و کارآمد را در سطح منطقه به کار بگیرد، نهایتا کشورهای منطقه و همچنین فرانسه هم مجبور خواهند شد که ایران را در برنامه‌ریزی و نگاه خود برای تحولات کشورهایی همچون لبنان، سوریه و عراق در نظر بگیرند»؛ بهخصوص آنکه عضو گروه اروپا/آمریکای دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه، ایران را یکی از قدرت‌های بلامنازع در منطقه غرب آسیا می‌داند، اما در‌عین‌حال یادآور می‌شود اگر تهران بدون تغییر ریل و اتخاذ سیاست خارجی هوشمند در مسیر فعلی حرکت کند، خودبه‌خود شرایطی شکل خواهد گرفت که به گفته دیپلمات اسبق کشورمان، فرانسه و دیگر بازیگران منطقه خاورمیانه به خود اجازه می‌دهند عملا بدون درنظرگرفتن نقش، نفوذ و جایگاه ایران به دنبال پیاده‌سازی برنامه‌های خود در منطقه و کشورهایی مانند لبنان، عراق و سوریه باشند. سیدوحید کریمی در ادامه تحلیل خود به «شرق» سراغ عامل تعیین‌کننده دیگری می‌رود که آن را در قالب «بده‌بستان‌ها و نوع تعاملات منطقه» تعریف می‌کند. این تحلیلگر ارشد مسائل فرانسه نگاه و خوانشی هم به سیر تحولات در منطقه دارد و پیرو آن با «ویروسی‌خواندن عرصه سیاسی دو کشور لبنان و عراق»، معتقد است اکنون این ویروس سیاسی باعث شده است ما با یک بن‌بست تمام‌عیار در تحولات این دو کشور کلیدی در حوزه نفوذ ایران مواجه باشیم. سیدوحید کریمی یکی از تبعات تداوم این ویروس سیاسی در لبنان را خلأ عدم تشکیل دولت می‌داند؛ کما اینکه به اذعان این عضو گروه اروپا/آمریکای دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه بعد از 10 بار نشست پارلمان در لبنان هنوز این کشور بدون رئیس‌جمهور است و همین ویروس سیاسی باعث شده اکنون نقش و نفوذ کشورهای فرامنطقه‌ای در تحولات این کشور بیش از پیش باشد. در عین حال، کریمی به این نکته مهم نیز اشاره دارد که اساسا کشورهایی مانند سوریه و همچنین لبنان و در کل منطقه «شامات» از حوزه نفوذ کلاسیک فرانسه در خاورمیانه بوده‌اند. در همین راستا عضو گروه
اروپا/آمریکای دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه با رجعت به یک خوانش تاریخی به «شرق» می‌گوید: ما با یک تقسیم نفوذ بین اروپایی در خاورمیانه مواجهیم. در این تقسیم‌بندی لبنان و سوریه و در کل منطقه شامات تحت نفوذ سنتی فرانسه قرار داشته است و در مقابل برخی کشورهای منطقه بهخصوص کشورهای حاشیه خلیج فارس و مشخصا عمان حوزه نفوذ سنتی انگلستان بوده‌اند. از این رهیافت، تحلیلگر ارشد مسائل بین‌الملل روی مسئله مهم‌تری دست می‌گذارد و به «شرق» می‌گوید: «مکرون سعی دارد علاوه بر حوزه نفوذ سنتی فرانسه در سوریه و لبنان برای موازنه با انگلستان بعد از خروج از اتحادیه اروپا و تقابل با نگاه لندن در جنگ اوکراین، شرایط را برای افزایش نفوذ خود در منطقه سنتی انگلستان رقم بزند». به همین دلیل کریمی تأکید دارد که فرانسه به نقش و جایگاه ایران در پیشبرد این نقشه نیاز وافری دارد، اما باز هم این تحلیلگر مسائل فرانسه تکرار می‌کند که همه اینها در نهایت به رفتار و نوع سیاست خارجی ایران بستگی دارد.
نگاه الیزه به احیای روابط تهران - ریاض
ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت خارجه ایران نیز در نشست هفتگی خود با خبرنگاران داخلی و خارجی در پاسخ به سؤالی در ارتباط با انجام دور جدید مذاکرات بین ایران و عربستان سعودی و اینکه چندی پیش وزیر امور خارجه کشورمان بر اهمیت روابط با عربستان سعودی و آمادگی جهت بازگشت روابط دو کشور به حالت عادی سخن گفت، ولی یکی دیگر از مدیران کشور اظهارات دیگری مطرح کرده، سیاست ایران در ارتباط با موضوع عربستان با توجه به این مواضع چیست؟ بدون اشاره به موضع ضدعربستانی در داخل ایران عنوان کرد: «سیاست ما در قبال عربستان سعودی و روند گفت‌وگوها و مذاکرات بین دو کشور سیاست روشن و مشخصی است و خوشبختانه دو طرف در ارتباط با استمرار مذاکرات و در پیش گرفتن رویکرد سازنده در این ارتباط اتفاق نظر دارند». وی با بیان اینکه تاکنون پنج دور گفت‌وگو میان هیئت‌های رسمی دو کشور ایران و عربستان سعودی با کمک دولت عراق در بغداد انجام شده است، تصریح کرد: «فکر می‌کنیم با توجه به فضای موجود امکان برگزاری دور جدیدی از مذاکرات بین دو کشور در بغداد وجود دارد». کنعانی با بیان اینکه دوستان ما در عراق تلاش‌های خوبی در این زمینه انجام دادند و همچنان این تلاش‌ها ادامه دارد، اظهار کرد: «خوشبختانه طرف عراقی مورد وثوق دو طرف است و تلاش‌های طرف عراقی در این زمینه برای ایجاد شرایط مناسب جهت انجام گفت‌وگو مورد استقبال دو طرف (ایران و عربستان سعودی) است». سخنگوی وزارت امور خارجه ایران همچنین با اشاره به دیدار وزیران امور خارجه ایران و عربستان سعودی در حاشیه اجلاس «بغداد 2» در اردن تصریح کرد: «گفت‌وگوی خوب و مثبتی توأم با ابراز حسن نیت برای ادامه گفت‌وگوها بین وزیران امور خارجه دو کشور در حاشیه اجلاس بغداد 2 صورت گرفته است». وی با بیان اینکه اظهارات اخیر وزیر خارجه عربستان برای ادامه گفت‌وگوها با ایران اظهارات مثبتی بود، تصریح کرد: در طرفین اراده و تمایل برای برداشتن گام‌های جدید به سمت جلو وجود دارد و ما می‌توانیم مبتنی بر سیاست اعلامی و عملی خود مذاکرات با عربستان سعودی را تا زمان ازسرگیری مناسبات دو کشور که نقشی مهم در منطقه دارند، ادامه دهیم و از این روند استقبال می‌کنیم.
اما در راستای دوگانگی نگاه فرانسه به نقش، نفوذ و جایگاه ایران در تحولات منطقه، به واقع کاخ الیزه با حضور در نشست امان چه خوانش و برآوردی از احیای روابط ایران و عربستان دارد؟ آیا با تلاش پاریس برای نفوذ در سیاست خارجی بغداد این امکان هم مطرح است که عراق از پیگیری مسیر احیای روابط ایران و عربستان منصرف شود یا در تداوم نشست بغداد خللی ایجاد شود؟ چراکه به نظر می‌رسد این گزاره تحلیلی بسیار نزدیک به واقعیت است که فرانسوی‌ها با توجه به ادعاهای تقابلی که این روزها علیه تهران مطرح می‌شود، تمایلی ندارند فضای تنفسی برای ایران در منطقه شکل بگیرد، اما در عین حال نمی‌توان این واقعیت را هم منکر شد که شرایط برای حذف ایران از تحولات منطقه به شکل کامل وجود دارد. سفیر پیشین ایران در نامیبیا اگرچه به تأثیرات مخرب تحولات اخیر اذعان دارد، اما هم‌زمان با آن تأکید می‌کند که سیاست خارجی ایران بهخصوص در منطقه خاورمیانه، کماکان با قدرت پیش می‌رود. با این حال کریمی معتقد است برای تداوم این وضعیت الزاماتی وجود دارد که باید رعایت شود. از این منظر، عضو گروه اروپا/آمریکای دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه معتقد است ذیل تداوم تحولات هفته‌ها و ماه‌های اخیر، کشورهای منطقه‌ای و بهخصوص کشورهای فرامنطقه‌ای مانند فرانسه نگاهی متفاوت و از موضع برتر به ایران داشته باشند. در ادامه ارزیابی‌های این کارشناس مسائل بین‌الملل، وی باور دارد از این منظر پاریس در جهت تحقق منافع خود می‌خواهد از شرایط ما سوء‌استفاده کند تا از نظر کریمی بتوانند برای کاهش نفوذ، نقش و جایگاه ایران در منطقه گام بردارند.
