مصیبت زنده جانِ هرات

روز شنبه وقتی خبر زلزله 6.3 ریشتری هرات منتشر شد، رسانه‌های داخلی افغانستان در ساعات اولیه پس از زلزله واکنشی رسانه‌ای درستی به زلزله‌ای با این قدرت نداشتند و حتی کسی نمی‌دانست دقیقا چه فاجعه‌ای رخ داده است.

مرکز زمین‌شناسی آمریکا بزرگی این زلزله را ۶.۳ و مرکز آن در منطقه «زنده ‌جان» در ۴۰ کیلومتری غرب شهر هرات اعلام کرد که 3 پس لرزه پی‌درپی نیز به بزرگی ۵.۵، ۴.۷ و ۶.۲ را نیز در پی داشت. همچنین روز دوشنبه 17 مهر 1402 مرکز لرزه‌نگاری آمریکا اعلام کرد که زمین‌لرزه‌‌ای با قدرت ۴.۹ درجه ریشتر بار دیگر غرب افغانستان را لرزانده است. این زلزله حوالی ساعت ۱۱:۳۰ قبل از ظهر روز دوشنبه در عمیق ۱۰ کیلومتری زمین رخ داد.

نه آمار دارند نه توان فنی

مهیب‌تر از زمین لرزه قدرتمند هرات واکنش و مدیریت طالبان بود که این روزها بیشتر از دو سال است قدرت را در افغانستان در دست دارند. بیشتر از ۲۴ ساعت پس از زلزله‌ مرگ‌بار در شمال ‌غرب افغانستان، آمار دقیقی از جان باختگان، زخمیان و محبوسان زیر آوار در دست‌ نبود.

دفتر سازمان ملل متحد برای هماهنگی کمک‌های بشردوستانه (اوچا) صبح دوشنبه 17 مهرماه یعنی در فاصله دو روز پس از وقوع این زمین لرزه شمار جان‌ باختگان زمین ‌لرزه‌های هرات را یک ‌هزار و ۲۳ نفر گزارش داد و گفت ۵۱۶ نفر دیگر نیز مفقود شده‌اند. اوچا همچنین اعلام کرد که در این حادثه یک ‌هزار و ۶۶۳ نفر نیز زخمی شده‌اند. این نهاد بین‌المللی گفته است که این آمار از ۱۱ روستا در ولسوالی زنده‌ جان مرکز زمین لرزه روز شنبه گردآوری شده است.

اما جانان شایق، سخنگوی طالبان برای اداره مبارزه با حوادث طبیعی روز یکشنبه حوالی ساعت 12 ظهر یعنی 24 ساعت بعد از وقوع زلزله اول اعلام کرد که تلفات زمین لرزه‌های هرات به ۲ هزار و 53 تن رسیده است.

او در ادامه تعداد زخمیان را بیشتر از 9 هزار تن اعلام کرد اما چند ساعت ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی طالبان در شبکه اجتماعی ایکس ضمن معذرت خواهی از اشتباهی که رخ داده نوشت که تعداد زخمی‌های این رویداد بیشتر از 2 هزار نفر است.

این درحالی است که هلال احمر افغانستان که از آن با عنوان «هلال احمر افغانی» یاد می‌شود، صبح یکشنبه در پیام رسان ایکس شمار تلفات را ۵۰۰ تن گفته بود.

2 هزار کشته آماری بود که طالبان 24 ساعت بعد از زلزله اول اعلام کردند و حالا که 48 ساعت از این حادثه و 24 ساعت از آمار اول می‌گذرد، هنوز آمار جدیدی از تلفات زلزله در دست نیست. بنابراین این روزها حتی در بیان آمار نیز شاهد تناقض و اشتباه بوده‌ایم. 

در طول دو سال گذشته که طالبان برای دومین بار در افغانستان به قدرت رسیده‌اند، این برای چندمین بار است که طبیعت آنها را غافل‌گیر می‌کند و آنها نه آمار درستی برای ارائه دارند و نه توان فنی برای کمک به آسیب دیدگان.

مردم با دست خالی جنازه‌ها را بیرون می‌کشند

طالبان روز گذشته بعد از گذشت نزدیک به 30 ساعت از زلزله اول در ارگ کابل تشکیل جلسه داد و مبلغ 100 میلیون افغانی را برای کمک به زلزله زدگان اختصاص داد.

چند ساعت پس از این جلسه «میرویس عزیزی»، مالک هولدینگ ساختمان سازی عزیزی که در دبی فعالیت دارد و از سرمایه‌داران صاحب نام افغانستانی است در توییتر خود نوشت که مبلغ 200 میلیون افغانی (2.6 میلیون دلار) برای کمک به زلزله زدگان هرات اختصاص داده و برادر خود را به همراه کمک‌ها به هرات خواهد فرستاد تا به روند توزیع آن نظارت کند.

در ولسوالی زنده جان هرات که مرکز وقوع زلزله بوده بسیاری از روستاها به ویرانه تبدیل شده‌اند و مردمی که عزیزان خود را در زمین لرزه از دست داده‌اند، شب اول پس از زلزله را کنار جنازه عزیزانشان در فضای باز گذراندند. تا روز گذشته که نیروهای امدادی هیچ کشوری به زنده جان نرسیده بود، مردم با دست‌ خالی در تلاش بودند تا محبوسان زیر آوار را نجات دهند.

افغانستان پس از تحولات دو سال گذشته و مهاجرت بسیاری نیروهای متخصص، فرآیند کمک‌رسانی به زلزله‌زدگان با ابزار سنتی و نیروهای غیرمتخصص انجام می‌شود.

13 تا 15 روستا به صورت کامل تخریب شده

تلویزیون آمو در وب سایت خود نوشته است: «مردمی که برای نجات به محل وقوع زمین لرزه در ولسوالی زنده جان رفته‌اند، می‌گویند که در برخی روستاها که همه باشندگان آن زیر آوار شده‌اند و کسی نمی‌داند که در کجا‌ها مردم زیر آوار گیر مانده‌اند.»

خبرگزاری دولتی باختر افغانستان که حالا تحت نظارت اداره طالبان فعالیت می‌کند هم گفته است که ۱۳ تا ۱۵ روستا در هرات که در آن ۳ ‌هزار خانواده زندگی می‌کردند، به صورت کامل تخریب شده است.

در چنین شرایطی طالبان اعلام کرده‌اند که 10 گروه نجات را با کمک‌هایی فوری به هرات فرستاده‌اند، اما کمک‌ها با توجه به گستردگی فاجعه کافی نیست.

ملا برادر، معاون اقتصادی ریاست وزیران طالبان که صبح امروز دوشنبه 48 ساعت بعد از زمین لرزه به هرات رفته است روز گذشته از سرمایه‌داران خواست «تا جایی که توان‌شان می‌رسد کمک کنند.»

 درخواست کمک از سرمایه‌داران

سازمان ملل متحد هم از کمک‌های محدود و کم برای هزاران آسیب‌دیده و قربانی این زلزله خبر داده است‌. این سازمان گفته که سازمان‌هایی مثل برنامه جهانی خوراک، سازمان جهانی بهداشت، سازمان جهانی مهاجرت و شماری دیگر از شریکان بشردوستانه این سازمان کار امدادرسانی را آغاز کرده‌اند.

سازمان ملل متحد گفته است که برای ارایه کمک‌های بهداشتی، سرپناه و مواد غذایی به زلزله زدگان یک گروه واکنش اضطراری صندوق حمایت از کودکان ملل متحد هم در راه هرات است.

اما افغانستان درحالی با زمین لرزه قدرتمند 6.3 ریشتری مواجه شده است که نهادهای حامی مردم افغانستان مثل سازمان جهانی غذا و سازمان‌های ملل متحد که سال‌ها است از مردم این کشور حمایت می‌کنند در هفته‌های گذشته بارها در رابطه با کاهش بودجه حمایتی از مردم افغانستان هشدار دادند. سازمان جهانی غذا اعلام کرده است که برای حمایت از نیازمندان افغانستان که در معرض گرسنگی شدید قرار دارند تا قبل از زمستان به یک میلیارد دلار نیاز دارد. پس از قطع کمک‌های غذایی به دو میلیون تن دیگر در افغانستان، سازمان ملل متحد می‌گوید که برنامه جهانی غذا یک میلیارد دلار بودجه نیاز دارد.

سازمان ملل متحد می‌گوید که اکنون تنها به ۳ میلیون نیازمند افغانستان کمک غذایی می‌رسد و برای شش ماه پیش‌رو که سردی با کوله‌باری از چالش می‌آید، ۱ میلیارد دلار نیاز است تا برنامه جهانی خوراک به ۲۱ میلیون نیازمند کمک غذایی و فوری برساند.

فرحان حق، معاون سخنگوی دبیرکل ملل متحد گفت: «برای شش ماه آینده، برنامه جهانی غذا به یک میلیارد دلار برای رسیدگی به ۲۱ میلیون تن برنامه‌ریزی شده به کمک های غذایی و تغذیه نجات دهنده و همچنین پشتیبانی معیشتی نیاز دارد.»

طالبان از نهادهای امددرسان، سرمایه‌داران و مردم خواسته‌اند که به کمک بشتابند، به‌ویژه کمک‌های بهداشتی، چرا که بیمارستان هرات به بستر زیادتری برای درمان نیاز دارد.

حسین امیر عبداللهیان وزیر خارجه جمهوری اسلامی نیز یکشنبه‌ شب، ۱۶ مهر با امیرخان متقی، وزیر امور خارجه طالبان، گفت‌وگوی تلفنی داشته  و گفته است که روز یکشنبه تیم‌های نجات، امداد و کمک‌های ضروری این کشور وارد افغانستان شده و به مناطق زلزله‌زده رفته‌اند.

در همین حال؛ سید رسول موسوی، دستیار وزیر امور خارجه در شبکه اجتماعی ایکس نوشته است: «با سرکنسول‌مان در ‎هرات که از بازدید منطقه زلزله‌زده بازگشته بود، صحبت کردم. وضعیت موجود را بسیار دردناک توصیف کرد. زلزله هرجا بیاید صحنه‌های دردناکی ایجاد می‌کند اما در روستاهای هرات صحنه‌های دردناک با مظلومیت عجیب مردم گره خورده است.»

ایران اولین کشوری بود که صدای مظلومیت مردم زنده جان هرات را شنید. مردمی که چیزی جز خانه‌ای گلی نداشتند که حالا از آن خانه‌ها هم چیزی جز تلی خاک نمانده است.

ناکارآمدی دولت و محدودیت‌های اطلاع‌رسانی

روند کمک‌رسانی به زلزله زدگان هرات از سوی طالبان با انتقاد شماری از رسانه‌ها و شهروندان افغانستان که در خارج از این کشور زندگی می‌کنند روبه‌رو شده است. روزنامه اطلاعات روز که بعد از سقوط از کابل به آمریکا رفته روز دوشنبه نوشته است: «سه روز پس ز زمین‌لرزه‌ی مرگ‌بار در هرات، دفتر معاونت اقتصادی نخست‌وزیر طالبان اعلام کرده که ملا عبدالغنی برادر در رأس یک هیأت برای بازدید از مناطق زلزله‌زده به این ولایت سفر کرده است.»

شرایط خاص رسانه‌ها پس از بازگشت دوباره طالبان به قدرت، فضای اطلاع‌رسانی را در این کشور دستخوش تغییرات بسیار کرده است. اول اینکه صدای مردم مانند گذشته شنیده نمی‌شود چون رسانه‌های آزاد مانند سال‌های گذشته در افغانستان وجود ندارد. دوم اینکه مردمی که در افغانستان زندگی می‌کنند به دلیل نگرانی از برخورد احتمالی طالبان جرات ندارند به صورت شفاف انتقاد کنند. به همین دلیل صدای خواست مردم و ناکارآمدی‌های دولت مستقر چندان شنیده نمی‌شود و بازتاب رسانه‌ای کمتری نسبت به گذشته دارد.

با همین مدیریت  چه بسیار آدم‌هایی که حالا بیشتر از 48 ساعت است زیر آوار مانده‌اند و با توجه به عملکرد طالبان در مواجه به بلایی با این گستردگی امیدی برای زنده ماندن آنها نیست.

انجیر زنده‌جان نزد هراتی‌ها شهرت زیادی دارد، انجیری سیاه و شیرین که سیاهیش به روزگار مردمش مانده اما معلوم نیست که شیرینی‌اش کی قرار است کام تلخ آنان را دگر کند.