یادنامه توفیق برای صد سال انتشار

30 اردیبهشت امسال، صدمین سالروز انتشار نخستین شماره توفیق بود و برای گرامیداشت صدمین سالگرد «توفیق»، کهن‌سال ترین نشریه طنز ایران، یادبودنامه‌ای در همان تاریخ منتشر و در ایران و گوشه‌و‌کنار جهان منتشر شد. «کاکا توفیق» با نیم‌قرن انتشار توفیق در دوران‌های پادشاهی احمدشاه قاجار، رضا شاه و محمدرضا شاه پهلوی را می‌توان «پیر دیر مطبوعات» دانست. بازماندگان روزنامه توفیق که در آن زمان جوانانی علاقه‌مند و پرانرژی بودند، با بیش از 50 سال تجربه، در یک سال اخیر با تلاش بسیار کوشیدند و شماره‌ای مخصوص «صدمین سال توفیق» در 68 صفحه منتشر کردند. این 68 صفحه با کاریکاتورهای متنوع و به صورت تمام‌رنگی منتشر شده است. روی جلد آن این شعار قرار دارد: «چو حق تلخ است با شیرین‌زبانی، شکایت سر کنم آن‌سان که دانی». مدیر و سردبیر این نشریه خاص «عباس توفیق» بود و سرمقاله را نیز او با نام فکاهی خود «عباس فرات برنارد شاو ایران» و تیتر «هیچ اثر برجسته‌ای جز با عشق خلق نمی‌شود» نوشته است. مدیر اجرائی آن «بیژن اسدی‌پور» است و همچنین «غلامرضا کیانی‌رشید» و «حسین هاشمی»، «احمد عربانی»، هادی حیدری، احمد عبدالهی‌نیا، سعید پزشک و مهسا طهرانی و جمعی دیگر جزء همکاران بخش‌های مختلف این نشریه بودند. این شماره با سخت‌گیری و علاقه‌مندی بسیار همکاران آن منتشر شده است، برخی از کاریکاتورها بارها و بارها طراحی شده تا سرانجام امکان انتشار در این نشریه را پیدا کرده است.

‌یادبودنامه

این 68 صفحه نشریه دربرگیرنده مطالب انتخابی از مجلاتی است که در سال‌های پیش از انقلاب منتشر شده و همچنین به برخی حوادث پس از انقلاب که بر روزنامه توفیق گذشته، می‌پردازد.

آثاری از همکاران توفیق و معرفی اعضای تحریریه و همکاران خارج تحریریه توفیق، سال‌شمار توفیق از ۱۴ مهر ۱۲۵۸ تولد حسین توفیق تا ۳۰ اردیبهشت ۱۴۰۲، نمونه‌هایی از ستون‌های ثابت توفیق شامل بحر طویل، انگولک به جراید، سرمقاله، ته‌مقاله و حزب خران، عکس از آخرین جلسه با هیئت تحریریه و رؤسای قسمت‌های اداری توفیق؛ از‌ جمله حسن توفیق (صاحب امتیاز و مدیر)، عباس توفیق (رئیس هیئت تحریریه)، حسین توفیق (سردبیر)، کیومرث صابری‌فومنی، احمد عربانی، غلامرضا کیانی‌رشید، پرویز شاپور و محمد حاجی‌حسینی نیز در این شماره به چشم می‌خورد. همچنین یادآوری شده است که چقدر جای طنزپردازان ابوتراب جلی، ابوالقاسم حالت، ممتاز میثاقی (غلامعلی لقابی)، محمد خرمشاهی، عمران صلاحی، مسعود کیمیاگر، محمدعلی گویا، بیژن اسدپور و شماری دیگری از طنزپردازان صاحب‌نام در این عکس خالی است. همچنین در مطالبی دیگر از منوچهر احترامی و مرتضی فرجیان یاد شده است. در مقاله‌ای به کاراکترهایی که توفیق خلق کرده مانند فسنجون، بادمجون، اوس عباس از نمایندگان مجلس شورای میلی و همچنین کاکا توفیق، گشنیز خانوم پرداخته شده است. پشت جلد این نشریه نیز با کاریکاتوری با عنوان «وداع با اسلحه» همراه است.

‌دوره  صد‌ساله

۳۱ اردیبهشت سالروز تولد دکتر عباس توفیق هم بود که تنها بازمانده از سه برادر توفیق است که در سال‌های گذشته این نشریه را منتشر می‌کردند. از زمان انتشار نخستین شماره توفیق در سال ۱۳۰۲، انتشار این نشریه در سه دوره ناپیوسته ادامه یافت. دوره نخست آن از ۱۳۰۲ تا ۱۳۱۸ به مدیریت حسین توفیق بود که با درگذشت او در ۱۳۱۸ به پایان رسید. پس از مرگ حسین توفیق، مجله توفیق دچار توقف شد و بالاخره از ۱۳۱۹ با مدیریت فرزندش، محمدعلی توفیق، دوره دوم توفیق آغاز شد و تا کودتای ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲ ادامه یافت. برادران توفیق، حسن، حسین و عباس توفیق که در دوره دوم توفیق کاریکاتوریست، نویسنده، شاعر و سردبیر و در سال‌های آخر آن دوره گردانندگان اصلی تحریریه توفیق بودند، در ۲۹ اسفند ۱۳۳۶ روزنامه‌ای فکاهی و طنز‌آمیز را به نام «فکاهی» منتشر کردند که به‌شدت مورد استقبال مردم قرار گرفت. انتشار این دوره پرسروصدای توفیق در زیر فشار شدید سانسور و با توقیف‌های مکرر تا سال ۱۳۵۰ شمسی ادامه یافت.

توفیق در دوره سوم انتشار با انتقادات صریح و بی‌پروا منتشر می‌شد. سرمقاله‌های آن با امضای «کاکا توفیق»، و دیگر مطالب آن با انتقادی طنزآمیز به اوضاع اجتماعی مانند گرانی و بی‌کاری، بی‌عدالتی، فقر، عدم مساوات و مانند اینها بود، و انتقاداتی نیز از هیئت حاکمه، نخست‌وزیران، وزرا و نمایندگان مجلس شورای ملی و سنا انجام می‌داد. دکتر محمد مصدق از آن به‌عنوان بهترین مجله یاد کرده و محمدعلی جمال‌زاده نیز آن را در حکم آینه‌ای دانسته که در آن چهره عامیانه زبان فارسی را می‌یابد. دوره کامل توفیق در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، تماشاگه مطبوعات، کتابخانه ملی وزارت فرهنگ و ارشاد، کتابخانه مجلس و خانه مطبوعات در تبریز نگهداری می‌شود.

این هفته‌نامه در سال‌های انتشار در شب‌های جمعه و با شعار «همشهری! شب جمعه دو کار یادت نره: دوم خریدن مجله توفیق!» منتشر می‌شد.