پایان رأی‌گیری و دو احتمال انتخاباتی پیش‌رو

از 14 مرداد 1285 که فرمان مشروطه صادر شد و برگزاری انتخابات در ایران انجام گرفت، سابقه نداشته است در 121 روز سه بار رأی‌گیری انجام شود؛ مرحله اول و دوم انتخابات سیزدهمین دوره مجلس شورای اسلامی به ترتیب در 11 اسفند 1402 و 21 اردیبهشت 1403 و روز اخذ رأی انتخابات زودهنگام چهاردهمین دوره ریاست‌جمهوری در هشتم تیر. اگر انتخابات به مرحله دوم برود -که احتمال آن کم نیست- جمعه 15 تیر مرحله دوم برگزار خواهد شد که به رکورد چهار رأی‌گیری در 129 روز می‌رسیم که بی‌نظیر است. برگزاری انتخابات فرایندی زمان‌بر، طاقت‌فرسا و پرهزینه بوده که در این مدت کوتاه چندین‌بار پشت سر هم انجام گرفته است. انتظار می‌رود ستاد انتخابات کشور مطابق هر دوره تا پایان روز شنبه 9 تیرماه شمارش آرا را اعلام کند. در هر صورت فقط دو احتمال

پیش‌رو خواهد بود:

نخست، انتخاب رئیس‌جمهور در دور اول: بر مبنای قسمت اول اصل 117 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران: «رئیس‌جمهور با اکثریت مطلق آرای شرکت‌کنندگان‌، انتخاب می‌شود، ولی هرگاه در دور نخست هیچ‌یک از نامزدها چنین اکثریتی به دست نیاورد، روز جمعه هفته بعد برای بار دوم رأی گرفته می‌شود...». در ماده 12 «قانون انتخابات ریاست‌جمهوری اسلامی ایران» (5 تیرماه 1364) همین عبارت به شکلی دیگر تکرار شده است: «انتخابات ریاست‌جمهوری با اکثریت مطلق آرا می‌باشد». نتیجه شمارش آرای انتخابات ریاست‌جمهوری پس از دریافت گزارش هیئت اجرائی مرکزی توسط وزیر کشور اعلام می‌شود، ولی تأیید صحت نهایی انتخابات بر عهده شورای نگهبان خواهد بود. شورای نگهبان ظرف یک هفته و در صورت ضرورت، نهایت تا ده روز پس از دریافت نتیجه، نظر قطعی خود را به وزارت کشور اعلام می‌کند و این وزارتخانه از طریق رسانه‌ها نتیجه نهایی را به اطلاع مردم می‌رساند. کسانی (داوطلبان یا هر شهروند دیگری) که از نحوه برگزاری انتخابات شکایت داشته باشند، می‌توانند در مدت سه روز از زمان رأی‌گیری (یعنی تا 11 تیرماه) شکایت خود را به شورای نگهبان ارسال کنند. طرح و بررسی این شکایت محرمانه بوده و در فرایند رسیدگی، بازرسان انتخابات گزارشی از روند مورد اعتراض تهیه می‌کنند. هیئت اجرایی پس از بررسی شکایات و گزارش‌ها چنانچه تشخیص دهد که امور انتخابات در یک یا چند شعبه از جریان عادی خارج شده ‌و صحیح انجام نگرفته است، با تأیید شورای نگهبان، انتخابات یک یا چند شعبه مزبور را باطل اعلام می‌کند. همان‌طورکه مشاهده شد، در «قانون انتخابات ریاست‌جمهوری اسلامی ایران» اساسا چیزی به نام ابطال کل انتخابات و برگزاری مجدد پیش‌بینی نشده است و تنها تعدادی از صندوق‌ها قابل ابطال خواهد بود.

دوم. عدم کسب اکثریت مطلق و برگزاری انتخابات در دور دوم: در بیشتر کشورهایی که انتخابات به دور دوم می‌رود، فضای انتخاباتی پرشور و در اصطلاح «داغ» شده و میزان شرکت‌‌کنندگان افزایش یافته و به‌ویژه افرادی که در مرحله اول به میان نیامده‌اند، وارد کارزار می‌شوند. در دور دوم همیشه بخت انتخاب نامزدی که در افکار عمومی -درست یا نادرست- به عنوان نماینده جریان حاکم بر کشور دانسته می‌شود، کمتر خواهد بود. در ایران تنها یک بار در سال 1384 انتخابات ریاست‌جمهوری به دور دوم رفت که نتیجه، پیروزی نامزد جریان منتقد مدیران حاکم بود. اینجا فراز دوم اصل 117 قانون اساسی تکلیف را مشخص کرده است: «هرگاه در دور نخست هیچ‌یک از نامزدها چنین اکثریتی به دست نیاورد، روز جمعه هفته بعد برای بار دوم رأی گرفته می‌شود. در دور دوم، تنها دو نفر از نامزدها که در دور نخست آرای بیشتری داشته‌اند شرکت می‌کنند، ولی اگر بعضی از نامزدهای دارنده آرای بیشتر، از شرکت در انتخابات منصرف شوند، از میان بقیه، دو نفر که در دور نخست بیش از دیگران رأی داشته‌اند برای انتخاب مجدد معرفی می‌شوند». ماده 13 قانون انتخابات ریاست‌جمهوری با عبارت بندی کمی متفاوت بیان می‌کند: «چنانچه در مرحله اول برای هیچ‌یک از داوطلبان اکثریت مطلق حاصل نگردید، انتخابات دو مرحله‌ای خواهد شد؛ بدین معنی که دو نامزدی که بیشترین آرا را در مرحله اول داشته‌اند در انتخابات مرحله دوم شرکت می‌کنند». براساس آمار سازمان ثبت احوال کشور حدود 61 میلیون نفر واجد شرایط رأی‌دادن در روز هشتم تیرماه هستند، میزان حضور و نحوه انتخاب شهروندان، یک یا دو مرحله‌ای بودن انتخابات را رقم خواهد زد.