زاینده‌رود و میراث معنوی کشت برنج لنجان

 کاشت برنج لنجان در منطقه لنجان از سابقه‌ کهن 2000 ساله از دوره ساسانیان برخوردار است که با عنوان «برنج لنجان و مهارت کاشت آن» در فهرست آثار ملی کشور و در گروه دانش‌ها، عادت‌ها و رسوم مربوط به طبیعت و کیهان میراث فرهنگی ایران تأیید به ثبت رسید. 

برنج لنجان از سال‌های دور به عنوان یکی از برنج‌های مرغوب و خوش‌پخت کشور شناخته می‌شود که طبق نظر کارشناسان، آب چندانی استفاده نمی‌کند و بررسی دبی آب در پایان جلگه نشان می‌دهد که جریان آب چندان کاهش نیافته است. دشت سده لنجان پست است و حالت آبرفتی و جلگه‌ای دارد و زاینده‌رود از مرکز آن می‌گذرد، به همین دلیل زمین‌های این دشت به جز برنج برای کاشت محصولات دیگر چندان مناسب نیست. 

درحقیقت بر اساس اصول کشاورزی بعضی محصولات را فقط در برخی خاک‌ها می‌توان کشت کرد و به اصطلاح خاک آن کشت را می‌طلبد و کاشت محصولی دیگر هم موجب پایین‌آمدن کیفیت محصول و نیز ازمیان‌رفتن مرغوبیت خاک می‌شود. 

آبیاری برنج لنجان را نمی‌توان با غیر از آب جاری زاینده‌رود یا چاه‌های مجاور انجام داد، برنج لنجان برخلاف برخی گونه‌های برنج در دیگر استان‌های کشور، از قدیم معروف به کم‌آب‌بری بوده و این دلیل دیگری است که کشت جایگزین ندارد و به نوعی بهترین کشت برای این منطقه محسوب می‌شود. در طومار شیخ بهایی نیز حق‌آبه لنجانات به ثبت رسیده است. مراحل کاشت، داشت و برداشت برنج سده لنجان به شکل سینه به سینه از زمان‌های گذشته تاکنون به ما رسیده و یک میراث معنوی محسوب می‌شود که این روند در موزه برنج این شهر موجود است. 

در این زمینه حشمت‌الله انتخابی، فعال محیط زیست می‌گوید: زمان و مکان کاشت برنج لنجان در تقسیم‌نامه آب زاینده‌رود به صورت مشخص ثبت شده است. انتخابی می‌افزاید: کشت برنج لنجان به گونه‌ای است که بخش کوچکی از زمین حدود دو ماه بذر اولیه کاشته می‌شود و بعد از به‌دست‌آوردن نهال‌های کوچک برنج در سطح زمین کاشته می‌شوند، و فقط دو ماه دیگر آب نیاز به آبیاری دارند و نسبت به محصولات دیگر همچون نیشکر، درختان میوه و صیفی‌جات، برنج لنجان بسیار کم‌آب‌بر است.

این فعال محیط زیست ادامه می‌دهد: کاشت برنج لنجان در گذشته به صورت پلکانی در حاشیه زاینده‌رود زیر کشت می‌رفت، طوری که بخشی از آب مصرفی دوباره به رودخانه بازگردانده می‌شد و یکی از دلایل نام‌گذاری زاینده‌رود همین اصل مهم بوده که دوباره آب را به خود برمی‌گردانده و زاینده است. 

انتخابی بیان می‌کند: زمین زیر کشت برنج در منطقه لنجان حدود 2000هکتار است، درحالی‌که کشت برنج در استان خوزستان بیش از 230 هزار هکتار است. او ادامه می‌دهد: برنج لنجان منشأ بومی داشته و شامل گونه‌های ناب است و تنها برنج اصیل لنجانی است که طعم و مزه منحصربه‌فرد دارد که با عطر و طعم خاص خود طرفداران بسیار زیادی را جذب کرده و علاوه بر استان اصفهان آوازه این برنج در شهرهای دیگر ایران نیز پیچیده است. 

کاشت برنج در شهرستان لنجان بیشتر در مناطق کشاورزی و شالی‌کاری به زبان محلی «تولِکی» معروف است که کاشت آن در شهرستان لنجان به صورت سنتی و با دست انجام می‌شود و میزان تولید آن نیز هفت هزار و 600 تن برنج مرغوب قابل مصرف است، اما کمبود ذخایر آبی کشت این محصول را تحت تأثیر قرار داده و سطح کشت برنج در این شهرستان کاهش یافته است. 

مصرف آب صنایع کمتر از 3 درصد آب‌های سطحی زاینده‌رود

رودخانه زاینده‌رود از نظر مساحت 93 درصد در استان اصفهان و هفت درصد در استان چهارمحال‌وبختیاری قرار دارد. سالانه حدود 340 میلیون مترمکعب آب رودخانه زاینده‌رود برای مصارف شهری و شرب و حدود 30 درصد آب‌های سطحی به کشاورزی و مصرف کل صنایع کمتر از سه درصد آب‌های سطحی زاینده‌رود است. 

فولاد مبارکه بهترین کارخانه در کشور در حوزه بازچرخانی آب است که توانسته عمده مصرف آب خود را از بازچرخانی آب پساب منطقه تأمین کند و برداشتی کمتر از دو درصد از زاینده‌رود داشته باشد.