موفقیت طرح‌های انتقال آب به نصف جهان در گرو حکمرانی شفاف آبی

مهدی طغیانی-عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی:  سالهاست از مشکلات آبی حوضه زاینده رود می گذرد و در طول این مدت هنوز عدد دقیقی در ارتباط با میزان مصرف آب زاینده ‌رود از سراب تا پایاب در دست نداریم؛ در حقیقت به دلیل یک حکمرانی آشفته، غیرشفاف و نادقیق، منابع آبی ما در شرایط بحرانی دنیای امروز، به درستی مدیریت نشده است و این عدم مدیریت به ویژه در حوضه آبریز زاینده رود موجب شده شاهد مشکلات مختلف زیست محیطی، اجتماعی و حتی اقتصادی در استان اصفهان نیز باشیم.

از یک سو استقرار صنعت و توسعه کشاورزی در سال‌های گذشته در استان اصفهان به شکل گسترده شکل گرفته است اما غافل از این نکته بودیم که صنعت با خود جمعیت می‌آورد، جمعیتی که به منابع آبی نیاز دارد و حوضه آبریز زاینده رود به یقین تاب این همه بارگذاری های جدید را ندارد.

از سوی دیگر ما در طول سالهای گذشته شاهد ساخت بی رویه شهرک های مسکونی و مهاجرت بی رویه به استان اصفهان بودیم به نوعی که از سال 1395 تاکنون بیش از یک و نیم میلیون مهاجر به اصفهان وارد شده ‌اند؛ این افزایش جمعیت نیز بدون توجه به ظرفیت منابع آبی انجام شده و همچنان این توسعه در استان اصفهان یکه تاز پیش می رود بدون اینکه به وضعیت اقلیم و منابع آبی توجه شود.

بدین ترتیب و با این روند مدیریت نامنسجم، در طول دو دهه اخیر شاهد خالی شدن سفره های آب زیرزمینی به دلیل فشار مضاعف و بارگذاری های غیر اصولی، نامناسب  دور از توان، بر حوضه آبی زاینده رود هستیم که فاجعه فرونشست را به اصفهان بسیار نزدیک کرده است به نوعی که شاهد فرونشست‌های سالانه ۴ تا ۱۵ سانتیمتر در مناطق مختلف استان هستیم.

 در این مسیر سخت، احیای زاینده رود ضروری‌ترین راه برای رفع مشکلات مختلف استان اصفهان است؛ در چنین شرایط بحرانی و با توجه به وضعیت سخت آبی در استان اصفهان، دو طرح آبرسانی شامل یک طرح انتقال آب درون استانی به نام طرح شهید رئیسی (ماندگان) و انتقال آب از دریای عمان از چند سال گذشته در دستور کار گرفته است.

در حقیقت دولت های گذشته بر رفع مشکل از طریق طرح‌های خاصی تمرکز داشتند که به دلیل برخی مشکلات به نتیجه نمی رسید اما خوشبختانه مسیر جدیدی که دولت سیزدهم با این دو پروژه طراحی کرد، راهگشا شده است، استانداری اصفهان در همین دوره، عالمانه ‌تر به مساله زاینده‌رود نگریست و با تشکیل قرارگاه آب، مجموعه اقداماتی را برای این موضوع طراحی و اجرا کرد که به مرور در بدنه کارشناسی وزارت نیرو نیز مطرح و پذیرفته شد.

باید به این نکته دقت کنیم که ملاک عملکرد ما در حل مساله زاینده‌رود باید حفظ جریان آب در این رودخانه فارغ از مسائل کم بارشی و پُربارشی باشد، از سوی دیگر باید توجه داشته باشیم که برای احیای زاینده‌رود باید ابتدا بار شرب را از روی رودخانه فلات مرکزی ایران برداریم زیرا در حال حاضر حجم این بار قابل توجه است و آب شرب بیش از سه میلیون نفر وابسته به زاینده‌رود است که این میزان فراتر از طاقت رودخانه است.

 در این راستا تنها پروژه‌ای که در حال حاضر برای جبران آب شرب وجود دارد طرح ماندگان است؛ البته هر پروژه بزرگ مشکلاتی دارد، اما تمام عزم و اراده مجمع نمایندگان اصفهان این است که این پروژه دچار رکود نشود.

در سوی دیگر ماجرا برای رفع بحران آبی اصفهان، پروژه انتقال آب از دریای عمان مطرح است؛ کارکرد اصلی طرح انتقال آب از دریا نیز برای جایگزینی آب مصرفی صنایع و کاهش برداشت از آب جاری یا آبخوان است؛ انتقال آب از دریا یک طرح کاملاً مستقل است و به هیچ‌وجه قرار نیست مصارف و حقابه‌های داخلی حوضه را تحت تأثیر قرار دهد بلکه هدف از این طرح جایگزینی آب مصرفی صنعت بوده که در حال انجام است.

بدین ترتیب در نهایت با تدابیر مصرف بالادست و با انتقال آب از دریا می‌توانیم امیدوار به بهبود وضعیت زاینده‌رود باشیم، بخشی از حق آبه‌ها در بخش‌های محیط زیست و کشاورزی داده نمی‌شود، امیدوار هستیم با اتمام این دو پروژه در کنار دیگر اقدامات جبرانی، شاهد جریان رودخانه زاینده‌رود و تخصیص حق آبه‌های کشاورزان نیز باشیم. 

اکنون با نزدیک شدن به اتمام این دو پروژه انتقال آب از دریای عمان و طرح ماندگان، برای حل مساله زاینده‌رود یک گام به جلو برداشته‌ایم گرچه نمی‌توان گفت که موضوع این رودخانه به کل حل شده است.

ما امیدواریم که که با مجموعه اقدامات و سیاست‌های در پیش گرفته شده مانند برداشتن بار صنعت از دوش زاینده‌رود، ساماندهی پمپاژهای بالادست رودخانه و چاه‌های حریمی، تعریف حقوق حقابه‌ها، جبران آب‌های انتقالی به مناطق دیگر و برداشتن بار آب آشامیدنی جمعیت شمال و جنوب استان از روی زاینده‌رود، مساله این رودخانه هرچه زودتر بهبود یابد.

بنابراین با وجود امید به اجرای طرح های انتقال آب نباید از این نکته غفلت کنیم که اگر وضعیت حکمرانی آب که به آن اشاره کردیم اصلاح نشود، طرح های انتقال آب نیز با وجود همه مزایای یاد شده بی فایده خواهند بود.

زاینده رود حدود یک میلیارد و ۳۵۰ میلیون مترمکعب آورده طبیعی دارد اما مدیران ما حتی نمی دانند که چه مقدار از این حدود در بالادست مصرف می شود، این نشانی کوچک از همان حکمرانی نامنسجم و غیر شفاف در حوزه آبی است که از آن سخن گفتیم بنابراین  ما نیازمند حکمرانی شفاف، پاسخگو، و مشارکتی هستیم، در غیر این صورت از آن در هراسیم که هر منبع آبی که به زاینده‌رود اضافه شود نیز در آینده به‌ درستی مدیریت  نشود!

در این مسیر خطیر، رسانه ها و نخبگان باید همراه ما باشند تا اطلاعات درست  وصداهای صحیح به گوش مسئولان برسد و حکمرانی آب اصلاح شود شاید که از بحران عمیقی که تمدن کهن اصفهان را تهدید می‌کند جلوگیری کنیم.