سلاطین آب

درک ایــن موضــوع که «فســاد» بر همــه فرایندهای توســعه اقتصــادی و اجتماعی تأثیرات منفی دارد، بســیار مهم است. موارد فســاد در بخش آب به اشــکال گوناگونی ظهور پیدا می‌کند و سبب ازبین‌بردن انگیزه سرمایه‌گذاری و تضعیف عملکرد و اثربخشــی بخش‌های عمومی و خصوصی شده و در نهایت منجر به تخصیص و توزیع ناکارآمد و نابرابر منابع آب و خدمات مرتبط می‌شود. گذشته از این، فساد می‌تواند کاهش و یا انحراف درآمدهای دولتی را به همراه داشته باشد. درآمدهایی که می‌تواند برای بهبود وضعیــت آب و دیگر خدمات مرتبط به آن، به‌ویژه برای افراد فقیر صرف شود.

همچنین فساد می‌تواند قوانین را بی‌اثر کند و موجب افزایش آلودگی و برداشت بیش از حد آب‌های سطحی و زیرزمینی شود. ضمن اینکه تضعیــف یکپارچگی بخش خدمات عمومی را به دنبال داشته که بر این اســاس تصمیم‌گیری‌هــای محتاطانــه ســبب پیش‌بینی‌ناپذیــری، ایجاد نابرابری و نیز دورزدن قواعد قانونی و عادلانه شود.

با این حساب باید گفت که آب و فاضلاب، بخشی بســیار پیچیده است که ویژگی مشخصه آن وجود فاکتورهایی اســت که ریسک فســاد را افزایش می‌دهند؛ ازجمله انحصارات، ساخت‌وســازهای بزرگ‌مقیاس و نیز تقاضای بســیار بالای خدمــات آب که جایــگاه قدرتی عرضه‌کننــدگان را نیرومندتر کرده و ســبب تشــویق رشــوه‌خواری می‌شــود. زمانی که چنین ریســک‌هایی با سیســتم‌های ضعیــف حکمرانی همراه می‌شــوند، زمینه مساعدی برای پرورش فساد فراهم می‌کنند؛ بنابراین برای فهم ریشه‌های فساد و توانایی شناسایی و ارزیابی ریسک‌های یکپارچگی آب، مجهزشــدن به ابزارهای تشخیصی و تدوین نقشه راه بسیار ضروری است.

ابزارهــای مرتبــط بــا یکپارچگــی آب، ابزارهــا و رویکردهای متدولوژیکی هســتند برای بهبــود یکپارچگی و کاهش فســاد در ایــن بخش که دامنه گســترده‌ای را برای شناســایی ریســک‌های فســاد و ســطوح مختلف یکپارچگی در چارچوب‌های مشخص شــامل می‌شــوند. ابزارهای تشــخیصی، ریسک‌های فســاد را در فرایندهایی که در بخــش آب صورت می‌گیرد، با توجه به نقش‌ها و مسئولیت‌های هر یک از ذی‌نفعان، ارزیابی می‌کنند. این موضوع به‌ویژه از جنبه‌های زیر بسیار پراهمیت است:

۱. فهم نحوه عملکرد این بخش

۲. تعریف دقیق اینکه چه چیزی باید اندازه‌گیری شود

۳. توجه به اینکه فســاد می‌تواند تأثیر گسترده‌تری بر کیفیت ارائه خدمات داشته باشد

۴. اندازه‌گیری دقیق میزان خســارت ناشــی از فســاد، و از آن پس برداشتن گام‌هایی برای کاهش انگیزه‌های فساد.

چنین کارکردهایی پایه‌ای برای اســتقرار سیاست‌هایی مرتبط و خاص در ســطح ملی و اقداماتی برای جلوگیری از گسترش فساد را شکل می‌دهد.

ایــن ابزارهــا همچنیــن کمک بســیاری به دولت‌هــای محلی در توســعه اســتراتژی‌های مبتنی بر شــواهد عینی برای شناسایی ریســک‌های فســاد می‌کنند. از طریق همین اســتراتژی‌ها می‌توان برنامــه اقــدام ضدفســاد را بــرای ارتقــای یکپارچگــی، کاهش ریســک‌های فســاد و نظارت بر آنها از طریق شــاخص‌هایی چون شفافیت، پاسخ‌گویی، مشارکت و عدالت احیا کرد.

این موضــوع، پیش‌نیاز طراحــی فرایندهای هدف‌گذاری‌شــده برای پرداختن و شناسایی مســئله توسط مقامات عالی‌رتبه دولتی و تصویب راه‌حل‌های پیشــنهادی در سطوح بالای سیاست‌گذاری است. اجرای چنین فرایندی در همکاری با سایر ذی‌نفعان نیز کاملا ضروری است؛ چراکه یافته‌ها و نتایج منتج از مطالعات تشخیصی یا بررســی‌های یکپارچگی آب را می‌توان از این طریق اعتبارسنجی کرد.

دسترسی به آمار و اطلاعات، فرایندهای بودجه‌ای آزاد و افزایش آگاهی از روش‌های مبارزه با فساد در میان ذی‌نفعان، سبب ارتقای هرچه بیشتر پاسخ‌گویی و شفافیت در درون بخش آب می‌شود. به اشتراک گذاشته‌شدن اطلاعات عمومی، کلید ارتقای شفافیت و افزایش امکان دسترسی به اطلاعات برای گسترش دامنه شمول و کاهش فقر بسیار ضروری است و یکی از فاکتورهای کلیدی ارتقای مشــارکت مؤثرتر ذی‌نفعان در تصمیم‌گیری‌ها به شــمار می‌رود. بالابردن آگاهی و تســهیل زمینه گفت‌وگوهای ســازنده ذی‌نفعان درباره فساد، به متمرکزشــدن افکار عمومی و همچنین متخصصان بخش آب برای استفاده فعالانه‌تر از اطلاعات و آمار، منجر می‌شود. فرایندهــای تدوین آزاد و شــفاف بودجه، ذی‌نفعــان را قادر به شناسایی حوزه‌های اولویت‌دار، شکاف‌های بالقوه تأمین منابع مالی و ردگیری نحوه تخصیص منابع می‌کند.

لازم به ذکر اســت که ایجاد ســازوکارهای به اشتراک‌گذاشــتن اطلاعات عمومی بخش آب، به ایجاد ظرفیت بهنگام‌سازی مداوم اطلاعات و حفظ کیفیت آن -با هدف مؤثر واقع‌شــدن نشــر اطلاعات- نیازمند اســت. این مهم خــود نیاز به تخصیــص منابع، ایجاد کانال‌هــای ارتباطی مناســب و نیــز تعامل جدی دولــت با همه بخش‌های درگیر در حوزه آب دارد.

حکمرانی خوب، بدون مشارکت همه فعالان و بازیگران جامعه درگیر در فرایندهای تصمیم‌گیری و تعهدات روشــن سیاسی برای دستیابی به یکپارچگی، شفافیت و ارتقای حکمرانی در بخش آب امکان‌پذیر نیســت. راه‌حل‌ها و توصیه‌های مشخص شناسایی‌شده در این زمینه به شرح زیر است:

۱. طراحــی و پیاده‌ســازی سیاســت‌های بی‌عیب‌ونقــص کــه ســازوکارهایی را برای تــدارک اطلاعــات در زمینــه بودجه‌بندی، قانون‌گذاری و سیاست‌گذاری بخش آب فراهم می‌آورد.

۲. طراحــی و پیاده‌ســازی مطالعات تشــخیصی برای شناســایی ریسک‌های یکپارچگی آب

۳. ارزیابی ریسک فساد در سیاست‌ها و برنامه اقدام ملی آب

۴. تشویق مشــارکت ذی‌نفعان برای ایجاد یک بخش آب شفاف و عادلانه.