اتاق شیشه‌ای فولاد

«بنا نبود فولاد مبارکه مصرف‌کننده محیط زیست باشد. طراحان کارخانه از ابتدا به‌خوبی آگاه بودند که اگر صنعتی مصرف‌کننده محیط زیست باشد، جایی به بن‌بست می‌خورد. حالا هم درهای فولاد مبارکه روی تمام کارشناسان محیط زیست و ارزیابان باز است که هر زمانی خواستند بیایند و ادعاهای ما را راستی‌آزمایی کنند».‌

این جملاتی است که امین‌اله سعادت، رئیس واحد تصفیه آب و پساب فولاد مبارکه به زبان می‌آورد و در ادامه توضیح می‌دهد که در این کارخانه از مجهزترین و به‌روزترین فناوری‌های تصفیه آب استفاده می‌شود و نه‌تنها میزان آلایندگی صنعتی کارخانه، به حداقل رسیده و با استانداردهای صنایع اروپایی برابری می‌کند که فولاد مبارکه با جمع‌آوری و تصفیه فاضلاب ۹ شهر پیرامون خود توانسته است گام‌های بلندی برای بهبود محیط زیست این شهرها بردارد؛ چراکه پیش از این حجم زیادی از فاضلاب این شهرها در محیط زیست رها می‌شد. او اصطلاح معامله برد-برد را برای طرح جمع‌آوری فاضلاب ۹ شهر به کار می‌برد.

امین‌اله سعادت، رئیس واحد تصفیه آب و پساب فولاد مبارکه می‌گوید دیدگاه این کارخانه از همان ابتدا این بوده است که نباید مصرف‌کننده محیط زیست باشد‌. نشان به آن نشان که در طرح‌های مطالعاتی فولاد مبارکه بارها به تصفیه‌خانه و بازچرخانی آب در کارخانه تأکید شده است. او می‌گوید: «درهای فولاد مبارکه هر لحظه باز است تا بازرسان محیط زیست به کارخانه بیایند. اطلاعات خود را شفاف در اختیار نهادهای نظارتی قرار می‌دهد و از این بابت کوچک‌ترین نگرانی ندارد». سعادت معتقد است صنایع باید به این نگاه برسند که محیط زیست اولویت است و اگر بخواهند این اولویت را نادیده بگیرند؛ بدون شک به بن‌بست می‌خورند.

او تأکید می‌کند که بحران آب در ایران مصداقی عینی برای تمام صاحبان کسب‌وکار است تا بدانند نمی‌شود به هر قیمتی و با مصرف محیط زیست به سودآوری رسید و جایی، دیگر آبی وجود ندارد که بشود کار کرد و این نگاه، نگاه شخص او به‌تنهایی نیست و نگاهی است که بر فولاد مبارکه حاکم است. رئیس واحد تصفیه آب و پساب فولاد مبارکه توضیح می‌دهد: «این نگاه، نگاه فولاد مبارکه است، نه شخص من و نه کس دیگری. فولاد مبارکه از اول مسائل زیست‌محیطی را در کنار تولید خود مدنظر داشته است. شما وقتی تاریخچه فولاد مبارکه را بررسی می‌کنید، متوجه می‌شوید که از همان روز اولِ راه‌اندازی این کارخانه، یک مترمکعب پساب در محیط رها نشده است. یعنی هم‌زمان با افتتاح واحدهای تولیدی و خطوط تولیدی، تصفیه‌خانه‌های پساب مجزا یعنی تصفیه‌خانه پساب بهداشتی، تصفیه‌خانه پساب صنعتی و بعدها که پساب‌های شیمیایی اضافه شد، تصفیه‌خانه پساب‌های شیمیایی هم ساخته شد. باید تأکید کنم که این فرایندها به‌طور مرتب توسط واحد محیط زیست درون کارخانه و سازمان محیط زیست کشور پایش، آنالیز و اندازه‌گیری می‌شود».

سعادت ادامه می‌دهد: «نگاه فولاد مبارکه از اول نگاه سبز به فرایند تولید بوده و دنبال تولید به هر قیمتی نبوده است. ما برای این نگاه زیست‌محیطی ساختار داریم، هزینه کردیم و طبعا نتیجه هم گرفتیم. من فکر می‌کنم صنایع باید به واسطه توان مالی و منابعی که در اختیار دارند، هرکدام از محیط پیرامونی خود محافظت کنند و خروجی‌های کارخانه چه از نظر هوا چه از نظر آب و پساب و ضایعات و انواع پسماند طوری نباشد که به محیط آسیب برسانند. ما داریم از این منابعی که اطرافمان هست استفاده می‌کنیم که تولید داشته باشیم و باید خروجی‌های کارخانه را به نحوی تنظیم کنیم که به محیط زیست آسیب نرسانیم و این مسئله را در طراحی‌های اولیه‌ کارخانه، انتخاب تکنولوژی، بهره‌برداری‌ و تعمیرات، مورد دقت قرار دهیم که کمترین آسیب را به محیط زیست برسانیم. در واقع اگر هر صنعتی از روز اولی که می‌خواهد سنگ بنای احداث آن گذاشته شود، این مسائل را ببیند، طبعا کمترین تخریب را دارد و کمترین آسیب را به محیط زیست می‌رساند و در مقابل صنعت هم پایدار می‌ماند. ولی اگر فقط هدف سودآوری باشد آن هم به هر قیمتی، نتیجه عکس می‌گیرد».

رئیس واحد تصفیه آب و پساب فولاد مبارکه با اشاره به جزئیات پروژه‌های تصفیه آب در این کارخانه توضیح می‌دهد: «فولاد مبارکه از اواسط دهه 80 به این نتیجه رسیده بود که مسئله کمبود آب در کشور، در حال جدی‌شدن است و برای اینکه تولید پایدار و مستمری داشته باشد، به فکر تأمین آب مورد نیاز خود از منابع دیگری غیر از رودخانه زاینده‌رود افتاد». او ادامه می‌دهد: «یکی از منابعی که در چند سال اخیر برای تأمین آب در فولاد مبارکه مورد استفاده قرار گرفته است، بازچرخانی پساب‌های صنعتی کارخانه و خریداری و جمع‌آوری پساب‌های شهرهای اطراف فولاد مبارکه بود که این پساب بعد از تصفیه دوباره در کارخانه استفاده می‌شود.

به جز این، فولاد مبارکه پروژه تأمین آب از دریای عمان را هم در دستور کار خود قرار داده است و مجموعه این اقدامات سبب شده که فولاد مبارکه علی‌رغم خشکسالی‌ها بتواند دوام بیاورد». سعادت تأکید می‌کند: «در زمینه تصفیه آب و پساب مدت‌هاست که دنیا سراغ اصطلاحا Reuse یا بازچرخانی آب رفته است و دیگر صنایع مدرن جهان منابع آب تازه را کمتر استفاده می‌کنند. در ایران هم تکنولوژی‌هایی که در فولاد مبارکه استفاده شده، تکنولوژی UF مستغرق است که جزو آخرین دستاوردها در زمینه تصفیه آب و پساب در دنیا به شمار می‌آید، اما اصلی‌ترین پروژه تأمین آب صنایع استان اصفهان، انتقال آب از دریای عمان است که آن هم در فاز اجرایی است و انشاء‌الله پیش‌بینی می‌کنیم با اجرای هم‌زمان این پروژه‌ها و به بهره‌برداری رسیدن آنها، موضوع تأمین آب فولاد مبارکه به طور کامل حل‌وفصل شود».

او با تأکید بر اینکه در فولاد مبارکه بهترین و به‌روزترین فناوری تصفیه و بازچرخانی آب استفاده می‌شود، می‌گوید: «بسیاری از آب‌شیرین‌کن‌هایی که کشورهای عربی اطراف خلیج فارس استفاده می‌کنند، بخشی از آب را شیرین می‌کند و نمک را به دریا برمی‌گرداند و این مسئله باعث آلودگی محیط زیست است، اما در فولاد مبارکه بنا نبود آب تصفیه شود و بازگشتی آن در محیط زیست رها شده و معضل دیگری به وجود آید. در فولاد مبارکه تصمیم بر آن شد که آبی را که نه مناسب آشامیدن است نه به درد کشاورزی و صنعت می‌خورد، برای خنک‌کردن سرباره‌ها استفاده کنیم. با این حال به همین جا هم اکتفا نکردیم و تلاش کردیم میزان آب برگشتی از تصفیه‌خانه‌ها را با به‌روزترین فناوری‌ها به حداقل ممکن برسانیم».

رئیس واحد تصفیه آب و پساب فولاد مبارکه همچنین توضیح می‌دهد که فولاد مبارکه نه‌تنها تلاش کرده است که آسیب‌های محیط زیستی صنعت را به حداقل برساند بلکه در جهت بهبود وضعیت محیط زیست پیرامون کارخانه نیز قدم‌های بزرگی برداشته است. سعادت در این زمینه می‌گوید: «تصفیه فاضلاب ۹ شهر نه‌تنها نیاز آب کارخانه را تأمین می‌کند بلکه باعث بهبود محیط زیست آن ۹ شهر شده است؛ چراکه حجم غالب این فاضلاب شهری با چاه‌های جذبی سنتی، در محیط منتشر می‌شد و آب‌های زیرزمینی را آلوده می‌کرد. بحث بهداشت منطقه هم مطرح بود. در واقع بسیاری از این شهرها شبکه فاضلاب نداشتند و خود اهالی منطقه مدام از کارخانه پیگیر بودند که فولاد مبارکه با جمع‌آوری و تصفیه فاضلاب، به آن مناطق سروسامانی بدهد. فولاد مبارکه با سرمایه‌گذاری‌هایی که انجام داد، برای برخی مناطق شبکه فاضلاب و تصفیه‌خانه ساخت و انشعابات ایجاد کرد. برای برخی مناطق هم زیرساخت‌های موجود را نوسازی و بهسازی کرد. در مجموع هم به بهداشت و بهبود زندگی مردم آن ۹ شهر کمک کرد و هم اینکه آلایندگی فاضلاب شهری را که در محیط رهاسازی می‌شد، مهار کرد. در واقع این اتفاق یک معامله برد-برد برای محیط زیست و کارخانه بود».