راه پرپیچ و خم بزرگ‌ترین اپ‌استور ایرانی:
از رشد‌های سریع تا خرید توسط تپسل
اوایل بهمن‌‌ماه بود که خبر رسید: «تپسل، کافه‌بازار را خرید». این خبر سریع مورد توجه فعالان فناوری قرار گرفت و همه در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ها به آن واکنش نشان دادند. البته این اولین‌بار نبود که در سال ۱۴۰۳ سهامداران اصلی از استارتا‌پی خارج می‌شدند.
بهناز توحیدی
اوایل بهمن‌‌ماه بود که خبر رسید: «تپسل، کافه‌بازار را خرید». این خبر سریع مورد توجه فعالان فناوری قرار گرفت و همه در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ها به آن واکنش نشان دادند. البته این اولین‌بار نبود که در سال ۱۴۰۳ سهامداران اصلی از استارتا‌پی خارج می‌شدند. مردادماه نیز سرآوا به طور رسمی از دیجیکالا و هزاردستان خارج شد و به‌تازگی هم‌بنیان‌گذاران آپ سهام خود را به بانک شهر فروختند. این موجی است که راه افتاده و بیم و امیدهای بسیاری برای این موضوع از طرف فعالان این حوزه وجود دارد. اما کافه‌بازار چگونه توانست در نزدیک به ۱۴ سال فعالیت خود به بلوغ برسد و چرا هلدینگ هزاردستان تصمیم به فروش آن گرفت؟ و چطور تپسل موفق به خرید آن شد؟
تولد اولین اپ‌استور ایرانی
اوایل دهه ۹۰ با فراگیری گوشی‌های هوشمند، یک فروشگاه اپلیکیشن‌های ایرانی به اسم «کافه‌بازار» هم متولد شد. در آن زمان برای نصب اپلیکیشن یا باید از کامپیوتر استفاده می‌کردیم یا فروشندههای ارائه‌دهنده خدمات گوشی، اپلیکیشن‌ها را نصب می‌کردند، اما کافه‌بازار توانست کار کاربران اندرویدی را راحت کند، به‌طوری‌که در سه ماه فعالیت توانست صد هزار کاربر جذب کند. حسام آرمندهی، مؤسس کافه‌بازار در آن‌زمان در مصاحبهای با «نسیم‌نت» اعلام کرده بود: «در زمان آغاز پروژه کافه‌بازار، اندروید مارکت گوگل و اپ‌‌استورهای سامسونگ و سونی وجود داشتند. اولی خدماتش برای ایرانیان تحریم بود و مابقی فعالیت چندان جدی و قدرتمندی نداشتند و محدود به یک برند گوشی هم بودند». به این ترتیب کافه‌بازار براساس تحریم‌ها ایجاد شد و به ایرانیان، امکان دریافت، نصب و خرید اپلیکیشن‌های ایرانی و خارجی را داد.
البته در آن روزها برخی از گوشی‌ها هم هشدار ناامنی کافه‌بازار را می‌دادند یا فروشندههای گوشی، مشتریان را از نصب کافه‌بازار منع می‌کردند. آرمندهی، در‌گفت‌وگو با رسانه‌ها این موضوع را شایعه دانست و اعلام کرد: «مردم به ما اعتماد دارند و شایعات را باور نمی‌کنند. اگر به این حرف‌ها توجه می‌کردند بازار تا این حد پیشرفت نمی‌کرد و این صنعت نیز شکل نمی‌گرفت». با این حال این اپلیکیشن توانست در طول فعالیت خود به رشد بسیار بالایی هم در جذب کاربر و هم تعداد اپلیکیشن و درآمد برسد. طوری که کافه‌بازار در گزارش سالانه ۱۴۰۲ اعلام کرد تعداد برنامه‌ها و بازی‌های ایرانی منتشرشده به ۲۲ هزار مورد رسیده و شمار کاربران ثبت‌نامی از ۵۵ میلیون عبور کرده است. البته تیم کافه‌بازار در این مسیر فقط به انتشار اپلیکیشن‌ها و بازی‌ها مشغول نبودند و سعی کردند با ایجاد سرویس‌های جدید، تجربه کاربری خوبی برای کاربران و توسعه‌دهندگان بازی و اپلیکیشن فراهم کنند.
خلاقیت برای کاربران و توسعه‌دهندگان
بعد از گذشت چند سال از فعالیت کافه‌بازار، دیگر کاربران علاوه بر دسترسی به اپلیکیشن‌های متنوع، نیاز به محتواهای دیگر هم داشتند. به همین خاطر سال ۹۸ روابط عمومی کافه‌بازار اعلام کرد میزبان چند تأمین‌کننده محتوای ویدئویی از جمله «فیلیمو»، «نماوا» و «دیجی‌تون» است و همانند اپلیکیشن بازار، بیش از ۱۷ هزار آیتم معادل بیش از ۱۴ هزار ساعت فیلم و سریال را در سایت خود در اختیار کاربران قرار داده است.
در آن زمان بهرام احسان‌دوست، مدیر تیم ویدئوی کافه‌بازار در این زمینه اعلام کرد: «بخش ویدئو از آبان ۹۷ در بازار فعال شد و در مشارکت با تأمین‌کنندگان، روزبه‌روز محتوای این بخش افزایش پیدا کرد. شماری از کاربران ترجیح می‌دهند روی صفحه نمایش بزرگ، ویدئو ببینند و ازاین‌رو به پشتوانه تجربه چند ماه گذشته، در کنار اپلیکیشن بازار، قابلیت تماشا و خرید محتوای ویدئویی را به وب‌سایت بازار نیز افزودیم». البته سال ۱۴۰۰ این سرویس متوقف شد. کافه‌بازار در بیانیه‌ای دلیل توقف سرویس ویدئو را این‌طور اعلام کرد: «ارائه راهکارهای نوآورانه فناوری‌محور و بهبود تجربه میلیون‌ها کاربر اندرویدی در ایران، همواره هدف و مزیت اصلی بازار بوده است. محصول ویدئو نیز با همین رویکرد پاسخ‌گویی به نیاز کاربران بازار به تماشای آسان برنامه‌های ویدئویی (اعم از فیلم و سریال) راه‌اندازی شد. در سه سال گذشته، با پشتکار و علاقه‌ای که نیروهای فنی و غیرفنی بازار در این بخش به خرج داده‌اند و با حمایتی که از سوی کاربران، سرمایه‌گذاران و شرکای تجاری خود دریافت کردیم، موفق به خلق بستری شدیم که اکنون میزبان بیش از پنج میلیون کاربر ماهانه و ۳۲ میلیون دقیقه تماشای روزانه است. به رغم این رشد چشمگیر، و با وجود اینکه شیوه‌های متفاوتی از جمله فروش اشتراک یا تماشای رایگان همراه با تبلیغات را آزمودیم تا به بهترین مدل ارائه خدمات به کاربران دست یابیم، پس از سه سال به این باور رسیده‌ایم که توسعه محصول ویدئو نیازمند تمرکز بیشتر در زمینه‌های دیگری است که مانع تمرکز تیم‌های خلاق و فعال ما روی توسعه محصول بازار و ایفای نقش اصلی خود در جایگاه «میزبان برنامه‌ها و بازی‌های موبایلی در ایران» میشود. بنابراین با توقف خدمات ویدئویی، و با انتقال توان نیروهای فنی و غیرفنی، بیش از پیش بر ارائه خدمات و توسعه محصولات از جمله در حوزه برنامه و بازی تمرکز خواهیم کرد». سال ۱۴۰۱ هم کافه‌بازار قابلیت اسکن پیش از نصب برنامه‌ها با ۱۰ آنتی‌ویروس را به پلتفرم خود اضافه کرد تا ریسک آلوده‌شدن دستگاه کاربران به ویروس را کاهش دهد.
کافه‌بازار در کنار ارائه سرویس به کاربران، سرویس‌هایی مخصوص توسعه‌دهندگان اپلیکیشن و بازی عرضه کرد تا آنها بتوانند محصول خود را توسعه دهند. آنچه توسعه‌دهندگان نیاز داشتند، بحث تبلیغات بود. پلتفرم تبلیغات موبایلی عدد در سال ۹۰ در کافه‌بازار شکل گرفت. کافه‌بازار سال ۹۵ مالکیت آن را به شرکت «آوای هوشمند پارس» واگذار کرد تا با تیم مدیریتی جدید به فعالیتش ادامه دهد، اما این واگذاری به سود عدد نبود و به کار خود پایان داد. سال ۹۷ امین امیرشریفی، مدیرعامل وقت کافه‌بازار اعلام کرد قابلیت تبلیغات به جست‌وجوی این فروشگاه اضافه شده است و این قابلیت به رشد و توسعه اپلیکیشن‌های ایرانی کمک قابل توجهی خواهد کرد. این قابلیت به این صورت بود که در بخش جست‌وجوی کافه‌بازار وقتی کاربری عبارتی را برای پیداکردن اپلیکیشن جست‌وجو می‌کند، یک شرکت یا توسعه‌دهنده می‌تواند اپلیکیشن خود را براساس این جست‌وجو و با عنوان «آگهی» به نمایش بگذارد. به گفته امیرشریفی نشان‌دادن اپلیکیشن پیشنهادی به صورت آگهی هم بخشی از سیاست کافه‌بازار بود تا به صورت شفاف این قابلیت برای کاربران نیز مشخص باشد.
سال ۹۸ هم کافه‌بازار در گزارشی اعلام کرد کاربران پلتفرم کافه‌بازار، بیش از هشت میلیون دانلود از طریق آگهی‌های جست‌وجو در بازار داشته‌اند. یعنی این روش تبلیغات توانسته به بیشتر دیده‌شدن اپلیکیشن‌ها کمک کند. سال ۹۹ نیز کافه‌بازار در رویدادی، ابزارهای جدید تبلیغاتی خود با عنوان تبلیغات در گشت‌وگذار بازار و تبلیغات ویدئویی را در کنار تبلیغات در جست‌وجو معرفی کرد. در همین زمان کافه‌بازار لوگوی خود را تغییر داد. در طراحی جدید، تصویر سبد حفظ شده بود و فقط رنگ آن به سبز تغییر داده شد. مدیران کافه‌بازار علت اصلی این رفرش برند را یکی تنوع محصولات بازار در دو سال اخیر و دیگری کهنگی نشان قبلی بازار اعلام کردند.
فرازونشیب‌های کافه‌بازار
کافه‌بازار در راه رشد خود با چالش‌هایی مثل بحث فیلترینگ هم روبه‌رو بود. حسام آرمندهی بارها در گفت‌وگوهای مختلف اعلام کرده بود کافه‌بازار برمبنای تحریم‌ها شکل گرفت، اما همواره تأکید داشت که از بازشدن خدمات پرداخت گوگل‌پلی و برداشته‌شدن تحریم‌ها برای ایرانی‌ها خوشحال میشود و استقبال می‌کند.
در کنار بحث تحریم، سال ۱۴۰۱ موضوع فیلترینگ گوگل‌پلی پیش آمد. برخی از افراد انگشت اتهام خود را به سمت کافه‌بازار نشانه گرفتند و معتقد بودند کافه‌بازار از این فیلترینگ نفع می‌برد و یکی از ابزارهای تسهیل‌کننده فیلترینگ است. این صحبت‌ها در حالی است که کافه‌بازار در سال ۱۴۰۱ در بیانیه‌ای در مخالفت با فیلترینگ گوگل‌پلی، با اشاره به تلاش این اپلیکیشن در جبران خلأ حاصل از محدودیت‌های بین‌المللی برای مردم ایران اعلام کرد فیلترینگ گوگل‌پلی آسیبی انکارناپذیر به امنیت دستگاه‌های کاربران ایرانی وارد می‌کند.
سه سال از فیلترینگ گوگل‌پلی می‌گذشت و با آغاز دولت چهاردهم، بسیاری از فعالان حوزه فناوری امیدوار بودند در دولت جدید برای رفع فیلترینگ اتفاق ویژه‌ای رخ دهد و در مصاحبه‌های گوناگون مطالبات خود را به رئیس‌جمهور اعلام می‌کردند. شهاب خدابخش، مدیرعامل کافه‌بازار هم در یادداشتی، از «تحریم» و «فیلترینگ» به عنوان غولی بی‌شاخ و دم یاد کرد که سال‌هاست کاربران و توسعه‌دهنده‌های ایرانی نرم‌افزار با آنها دست‌وپنجه نرم می‌کنند. او با اشاره به عواقب فیلترینگ گسترده در سال ۱۴۰۱، بازنگری در فیلترینگ را اصلی‌ترین خواسته‌اش از دولت جدید بیان کرد.
در نهایت دی‌ماه امسال از گوگل‌پلی و واتساپ رفع فیلتر شد. شهاب خدابخش، مدیرعامل کافه‌بازار، یادداشتی در لینکدین منتشر و در آن از رفع فیلتر گوگل‌پلی استقبال کرد و گفت: «دسترسی دوباره کاربران ایرانی به این اپ‌استور به‌عنوان رقیب اصلی بازار، خوشحال‌کننده و نویدبخش است. حضور رقبایی همچون گوگل‌پلی، کسب‌وکارها را در ماراتن ارائه سرویس بهتر قرار می‌دهد و نتیجه‌اش بهبود تجربه کاربران است. رفع فیلتر پلتفرم‌های تراز جهانی، فضای رقابت اقتصاد دیجیتال ما را با سرعت بیشتری به سمت توسعه خواهد برد».
بسیاری بر این باور بودند که با رفع‌فیلتر گوگل‌پلی، کافه‌بازار با کاهش رشد مواجه خواهد شد که خدابخش در برنامه‌ای اعلام کرد پس از رفع فیلتر گوگل‌پلی، بسیاری پیش‌بینی می‌کردند بازار با کاهش قابل توجه بازدید و آمارها مواجه شود، اما این اتفاق رخ نداد و تغییری در آمارهای بازار به وجود نیامد.
ورود به بورس، یک گام بزرگ
چند سالی است که موضوع ورود شرکت‌های دانش‌بنیان و استارتاپ‌ها به بورس داغ شده است. نخستین‌بار سال ۹۹ فرهاد دژپسند، وزیر وقت اقتصاد گفته بود که برای عرضه سهام استارتاپ‌هایی مانند دیجیکالا، کافه‌بازار، تپسی، فیلیمو و شیپور به بورس تلاش می‌کند. او گفته بود که تا پایان تابستان سال ۹۹ هر پنج استارتاپ وارد بورس خواهند شد. حتی اعلام شد که کافه‌بازار و دیجیکالا آماده‌ترین استارتاپ‌ها برای ورود به بورس هستند.
در آن‌زمان امیر هامونی، مدیرعامل وقت فرابورس، در گفت‌وگویی اعلام کرده بود: «اگر کافه‌بازار همت و تلاش داشته باشد که به اول مرداد برسد، آمادگی برای انجام کارهای لازم را داریم که جزو اولین شرکت‌هایی باشد که در مردادماه IPO می‌شوند». با وجود تمام این صحبت‌ها اما در آن سال هیچ اتفاقی رخ نداد.
این مسیر آن‌قدر سخت و پرپیچ و خم بود که فقط در این سالها تپسی توانست وارد فرابورس شود.
مدیرعامل کافه‌بازار هم در مصاحبهای اعلام کرد این مجموعه طی سه چهار سال گذشته تلاش کرده وارد بازار بورس شود، اما هر بار با موانع متعددی روبه‌رو میشود. به گفته او حتی خود فرابورس هم نمی‌‌تواند دلیل عدم پذیرش بازار در بازار بورس کشور را توضیح دهد. با وجود تلاش‌های بسیار این مجموعه باز هم چالش‌ها پابرجا بود تا اینکه آذرماه امسال اعلام شد که پس از چهار سال انتظار، کافه‌بازار موفق به اخذ پذیرش در فرابورس شده است.
خرید؛ مسیر جدید کافه‌بازار
برای کافه‌بازار در عرض یک سال اتفاق‌های مهمی رخ داده است. یکی از آنها پذیرش در فرابورس بود. آبان‌ماه هم با رأی اکثریت سهامداران سرآوا به فروش سهام خود در هلدینگ هزاردستان، از ترکیب سهامداری بازار و دیوار خارج شد. اتفاق بعدی خرید کافه‌بازار توسط تپسل بود. کافه‌بازار و تپسل شش سال پیش همکاری را آغاز کرده بودند. این همکاری با هدف افزایش خدمت‌رسانی کافه‌بازار در زمینه «تبلیغات در جست‌وجو» به سازندگان برنامه و بازی موبایلی، اعلام شد. خبر «خریده‌شدن کامل کافه‌بازار توسط تپسل»، فعالان این حوزه را شوکه کرد. البته به نظر می‌رسد این تصمیم یک‌شبه گرفته نشد و شهاب خدابخش در گفت‌وگویی با «فن‌زی» اعلام کرد که تقریبا نزدیک به دو سالی است که هلدینگ هزاردستان تصمیم خود مبنی بر اینکه روی کسب‌وکار دیوار تمرکز کند و اینکه سایر کسب‌وکارهایش را به شکلی واگذار کرده یا آنها را وارد بورس کند، گرفته بود.
به گفته خدابخش شرکت‌های زیادی هم پیشنهاد‌های خود را برای هلدینگ هزاردستان فرستادند و در نهایت بعد از یک ماراتن خیلی پیچیده، پررقابت و عجیب و غریب بالاخره پیشنهاد تپسل که پیشنهاد بهتری بود، مورد قبول و توافق با هلدینگ هزاردستان قرار گرفت.
سبحان فروغی، مدیرعامل تپسل هم درمورد این خرید با اشاره به اینکه تپسل در این سالها خیلی رشد کرده است و دیگر فقط محدود به موبایل نیست، به «فن‌زی» گفت: «تپسل در فضای وب، شبکه‌های اجتماعی و همکاری با برندها و کسب‌وکارهایی که کارشان فقط تبلیغات نیست مانند اسنپ، آپ، دیوار و شیپور وارد همکاری شده است. از طرف دیگر ما به لاین‌های بیزینسی دیگری هم رفته‌ایم. در نهایت این رشد به جایی رسید که اعتمادبه‌نفس لازم را برای خرید کافه‌بازار به دست آوردیم».
او در مورد اینکه بعد از این خرید قرار است چه اتفاقی برای کافه‌بازار بیفتد، اعلام کرد: «تصمیم ما «حفظ استقلال برند» و «ایجاد رشد برای آن برند» از طریق پروژه‌های مشترک و توان‌بخشی بیشتر به آن مجموعه برای توسعه و رشد بیشتر است».
این توسعه به گفته فروغی قرار است در حوزه‌های هوش مصنوعی، فین‌تک و بازاریابی و... رخ دهد. البته هیچ‌کدام از دو طرف عدد این خرید را اعلام نکردند، اما از صحبت‌های مدیران آنها در مصاحبه‌ها و برنامه‌های مختلف این‌طور به نظر می‌رسد که از این خرید راضی هستند. از نظر کارشناسان حوزه فناوری نیز خریدهای این جنس نشان از بلوغ اکوسیستم فناوری دارد. شاید باید منتظر ماند و امیدوار بود که سرنوشت خوبی در انتظار کافه‌بازار باشد و به سرنوشت دیگر کسب‌وکارهای گذشته در این حوزه دچار نشود.
