زلزله‌های کیش تبدیل به سونامی می‌شود؟

در پی رخداد زلزله با بزرگای 5.3 در شرق جزیره کیش در بامداد 1401/3/25 و زمین‌لرزه‌های 19 و 20 دی‌ماه 92 در جزیره کیش، لرزه‌خیزی در ناحیه جزیره کیش مورد توجه بیشتر متخصصان قرار گرفته است. توسعه عمرانی در منطقه آزاد کیش و ساخت ساختمان‌های مدرن و بلندمرتبه ضرورت توجه دقیق‌تر به مسئله هشدار و پایش زلزله در این جزیره را مشخص می‌کند.

جزیره کیش در جنوب ناحیه چین‌خورده زاگرس که ناحیه‌ای بسیار فعال از نظر لرزه‌خیزی است، واقع شده است. این جزیره در مجاورت گسله خمیدگی جبهه کوهستان زاگرس، که گسله‌ای فشاری با شیبی به سوی شمال و در این ناحیه با روندی شرقی-غربی است، قرار گرفته است. به لحاظ تاریخی نیز زمین‌لرزه 1703 م، قیس (کیش) در اواخر دوره صفویه با بزرگای برآوردشده 6.8 موجب ویرانی جزیره‌های کیش و هنگام شده است. زلزله‌های 978 م و 1008 م سیراف (بندر طاهری-عسلویه) که برآورد می‌شود بزرگایی بین 6 تا 7 داشته‌اند، موجب ویرانی سیراف و از رونق افتادن آن شده و بسیاری از تجار به کیش مهاجرت کرده‌اند و به‌این‌ترتیب کیش رونق یافته است. ضمنا درمورد خرابی در بندر تاریخی حریره در زمین‌لرزه‌های تاریخی کیش (به‌ویژه در زمین‌لرزه 1703 م) گمانه‌هایی وجود دارد.

زلزله 25 خرداد 1401 با بزرگای 5.3 و زلزله‌های 19 و 20 دی‌ماه 92 که با بزرگای 4.5 تا 5.1 رخ داده، از آنجا که نمی‌توانستند موجب گسیختگی مربوط به گسل زمین‌لرزه‌ای در کف دریا -خلیج فارس- بشوند؛ بنابراین وقوع سونامی هم با چنین زمین‌لرزه‌هایی منتفی است؛ ولی با رخداد زمین‌لرزه‌ای شدید -زلزله‌های بزرگای 6 به بالا- که با ایجاد گسیختگی در کف دریا همراه می‌شود - احتمال وقوع سونامی بر اثر جابه‌جایی قائم در کف دریا و در راستای صفحه گسل، وجود دارد. زمین‌لرزه‌های جزیره کیش به صورت گروهی و فوج‌گونه رخ داده‌اند. دلیل آن در پهنه زاگرس جنوبی وجود لایه‌های نامقاوم سری نمک هرمز در پوسته است که در سطح زمین به صورت گنبدهای نمکی -دیاپیرها- خودنمایی می‌کنند. در چنین نواحی و به دلیل وجود ویژگی پلاستیکی سری‌های نمکی، عملا وقوع زمین‌لرزه‌های شدید - به دلیل تجمع انرژی و تمرکز استرس و آزاد‌شدن انرژی با زمین‌لرزه‌هایی به صورت فوج‌گونه و گروهی از رخدادهایی با بزرگای کم تا متوسط در بیشتر مواقع در زاگرس معمول است. وقوع زمین‌لرزه‌های شدید و مخرب، در بازه‌های زمانی طولانی قابل انتظار است. می‌توان انتظار رخدادی مانند زمین‌لرزه‌ای با بزرگای 6.8 مانند زمین‌لرزه 1703 م در جزیره کیش داشت.

هشدار پیش‌هنگام زلزله می‌تواند راه‌حل کوتاه‌مدت مفیدی برای کاهش خسارات و تلفات احتمالی یک زلزله بزرگ باشد. در زمینه ابزار دقیق لرزه‌نگاری، سه شبکه بزرگ لرزه‌نگاری در ایران در حال فعالیت هستند که نیاز به توسعه و یکپارچگی بیشتری دارند: 1- شبکه شتاب‌نگاری ایران (ISMN)، با استفاده از بیش از هزار شتاب‌نگار دیجیتال که تنها 50 ایستگاه از زمان‌بندی GPS استفاده می‌کنند. 2- شبکه ملی‌ لرزه‌نگاری باند پهن پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله شامل 32 ایستگاه پهن‌باند بلادرنگ و 3- شبکه تله‌متری لرزه‌نگاری مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، با حدود 70 لرزه‌نگار 3 مؤلفه‌ای (عمدتا کوتاه‌مدت و گاهی اوقات پهن‌باند) با اتصال بلادرنگ.

خطا و عدم قطعیت در اعلام زلزله‌ها به دلیل تراکم کم شبکه و عدم زمان‌بندی مطلق در بسیاری از ایستگاه‌ها، در نواحی جنوب هرمزگان و سواحل خلیج فارس به مراتب بیشتر است؛ علاوه‌براین برخی از رویدادهای مهم لرزه‌ای ثبت نشده است. ما با بهره‌گیری از روشی برای استفاده بهینه از داده‌های موجود قادر به استفاده از داده‌های تک‌ایستگاهی و چند ایستگاهی برای به حداقل رساندن حذف رویدادهای ضعیف هستیم که می‌تواند از رویدادهای دقیق‌تر استفاده کند. نتایج قبلی، نه‌تنها مبنای نظری برای یک سیستم هشدار آینده است؛ بلکه می‌تواند برای بهینه‌سازی و اصلاح شبکه‌های لرزه‌ای موجود نیز استفاده شود.