قاچاق و سرمایه‌گذاری اندک، مانع رشد تجارت الکترونیک
شرکت‌های فعال در حوزه اقتصاد دیجیتال چند سالی است که پیشگام در ارائه گزارش عمومی از عملکرد سالانه خود شده‌اند. به اشتراک گذاشتن اطلاعات و گام‌برداشتن در راستای شفافیت، مسئولیت کسب‌وکارهایی است که پشتوانه آنها اعتماد مردم است.
شرکت‌های فعال در حوزه اقتصاد دیجیتال چند سالی است که پیشگام در ارائه گزارش عمومی از عملکرد سالانه خود شده‌اند. به اشتراک گذاشتن اطلاعات و گام‌برداشتن در راستای شفافیت، مسئولیت کسب‌وکارهایی است که پشتوانه آنها اعتماد مردم است. این آمارها و داده‌ها تنها گزارش عملکرد یک کسب‌وکار نیست؛ بلکه آینه‌ای از اقتصاد دیجیتال در ایران است.
بر‌اساس گزارش دیجی‌کالا در سال 1400 سهم خرده‌فروشی آنلاین از کل بازار خرده‌فروشی در ایران (تجارت الکترونیک) چهار درصد است. این میزان نه‌تنها نسبت به کشورهای بزرگ دنیا، بلکه نسبت به کشورهای منطقه نیز بسیار کم است. سهم تجارت الکترونیک در ترکیه که نزدیک‌ترین شرایط را از نظر جمعیت و اقتصاد با ایران دارد، 9 درصد است؛ یعنی بیش از دو برابر! این عقب‌ماندگی چه دلایلی دارد؟
چند سالی است که واردات لوازم خانگی، پوشاک و لوازم آرایشی و بهداشتی، ممنوع شده است. اگرچه هدف از این ممنوعیت حمایت از کالای تولید داخلی بوده است؛ اما آنچه در عمل اتفاق افتاده، این است که تولیدکننده ایرانی نتوانسته نیاز بازار را پاسخ دهد و به دلیل انحصار ایجاد‌شده بهبود درخور‌توجهی نیز در تولیدات داخلی صورت نگرفته و همین محصولات در بازار با قیمت بیشتری نسبت به محصول خارجی عرضه می‌شود؛ بنابراین کالایی که به صورت قاچاق وارد کشور می‌شود و در بازار آفلاین در دسترس است، از استقبال بیشتری برخوردار است. کالاهایی که امکان عرضه در پلتفرم‌های بزرگ آنلاین را ندارد؛ زیرا ماهیت این پلتفرم‌ها بر مبنای شفافیت است.
تجارت الکترونیک به دلیل شفافیتی که دارد قادر به رقابت با بازار قاچاق نیست و در‌این‌میان نه مصرف‌کننده ایرانی راضی است، نه تولیدکننده داخلی سود می‌برد، نه تجارت الکترونیک رونق می‌گیرد و نه حتی از این بازار نفعی نصیب دولت می‌شود. درحالی‌که واردات قانونی و عرضه در بازارهای شفاف مثل فروشگاه‌های آنلاین، به دولت در مدیریت عرضه و تقاضا نیز کمک می‌کند. بازار قاچاق نَفَس تجارت الکترونیک را بریده است و اگر فکری به حال آن نشود، سهم تجارت الکترونیک در ایران رشد درخور‌توجهی نخواهد داشت.
دلیل دوم سهم کوچک تجارت الکترونیک در ایران، موضوع سرمایه‌گذاری ناچیز در این حوزه است. تجارت الکترونیک برای مقیاس‌پذیری نیاز به سرمایه‌گذاری‌های درخور‌توجه دارد. حجم سرمایه‌گذاری انجام‌شده در همه حوزه‌های تجارت الکترونیک در ایران از بدو پیدایش تاکنون کمتر از نیم‌میلیارد دلار تخمین زده شده است. درحالی‌که سه استارت‌آپ گتیر و ترندیول در ترکیه و نون‌دات‌کام در امارات متحده، فقط در سال گذشته میلادی در مجموع حدود 5.5 میلیارد دلار سرمایه جذب کرده‌اند. نیم‌میلیارد دلار در 15 سال، در مقابل 5.5 میلیارد دلار در یک سال! یکی از دلایل عدم سرمایه‌گذاری در ایران تحریم‌ها بوده است.
تجارت الکترونیک صنعتی پیشران است که عدم ارتباط با دنیا موجب کوچک‌ماندن آن می‌شود. تحریم‌ها امکان جذب سرمایه‌گذاری خارجی را غیرممکن کرده است. از طرف دیگر این حوزه برای سرمایه‌گذاری داخلی نیز چندان جذاب نیست؛ چرا‌که ریسک سرمایه‌گذاری در بازارهایی مثل مسکن و دلار و حوزه‌های غیرمولد دیگر بسیار کمتر است و سرمایه داخلی به سمت ریسک سرمایه‌گذاری پرخطر در توسعه زیرساخت‌های تجارت الکترونیک نمی‌آید.
گزارش‌های سالانه پلتفرم‌های حوزه اقتصاد دیجیتال داده‌های ارزشمندی را در اختیار تصمیم‌گیران قرار می‌دهند. به‌عنوان مثال مطالعه رفتار 250 هزار فروشنده و 40 میلیون بازدیدکننده یکتای ماهانه در بزرگ‌ترین پلتفرم تجارت الکترونیک ایران می‌تواند به تصمیم‌گیری داده‌محور و اتخاذ تصمیم‌های درست در حوزه‌های اقتصادی، فناوری و حتی فرهنگی و اجتماعی کمک کند.
سال 1400 پر از چالش بود؛ چالش‌هایی که امید استعدادهای درجه‌یک ایرانی را نشانه گرفته بود! بیش از نیمی از سال گذشته طرحی که صیانت از کاربران فضای مجازی نام گرفته بود، آینده‌ای مبهم را پیش‌روی ما به تصویر کشید و مهاجرت استعدادهای تحصیل‌کرده را تسریع کرد. این شرایط در حالی بود که هر روز اخباری از سرمایه‌گذاری در کشورهای منطقه به گوش می‌رسید.
اکوسیستم پیشگام ایران روزی آرزوی توسعه و تسخیر بازار کشورهای منطقه را داشت که با دیوار تحریم و موانع داخلی مواجه شد؛ اما امروز کسب‌وکارهای همین کشورها که در این حوزه نوپا هستند، به رقبایی جدی برای کسب‌وکارهای ایرانی تبدیل شده‌اند و بازارهای منطقه و حتی اروپا را نشانه گرفته‌اند و به جای امن سرمایه‌گذاری و جذب نخبگان ایرانی تبدیل شده‌اند.
