بازی سوداگران ساخت‌وساز با جان مردم

بعد از واقعه فروریختن پنج ساختمان در خلازیر منطقه 19 تهران به تاریخ 15 مرداد، تورج فرهادی شهردار منطقه 19 در جلسه شورای شهر تهران گفت: تمام تخلفات ساختمانی و نابسامانی‌های برخی مشاغل مستقر در محل همچون ضایعات‌فروشان و کلونی‌ها و مافیای فساد در ساخت‌وساز متأسفانه در زمین‌های موقوفه رخ می‌دهد. او با اشاره به وسعت 32 هزار هکتاری شهر آفتاب، دو هزار و ۱۰۰ هکتار وسعت منطقه 19 که ورودی جنوبی تهران است و مجاورت این منطقه با شهر بزرگ فرودگاهی و نیز در حاشیه بودن اراضی وسیعی که به‌خصوص در قسمت اراضی کشاورزی وقفی، ساخت‌وساز تصرفی و غیرمجاز را به خود می‌کشند، به شورا توضیح داد که چگونه با اینکه قوه قهریه‌ای در شهرداری ندارند، اما 60 نفر از همکاران‌شان در درگیری‌ها با متخلفان جان باخته‌اند. او گفت که شهرداری منطقه 40 روز پیش نیروهای خود را به سپر و کلاهخود و لباس‌های خاص مجهز کرده و با دو هزار نفر نیروی انتظامی یک‌ساعت‌ونیم درگیر بوده‌اند و 200 نفر را بازداشت کرده‌اند تا بتوانند تخریب ساخت‌وسازهای غیرمجاز را آغاز کنند. ناگهان یاد پالرمو، آن شهر زیبا، پایتخت جزیره افسانه‌ای سیسیل در جنوب ایتالیا افتادم که چطور حدود 30 سال پیش وضعیت مشابهی داشت. هر شهر در مرحله‌ای از تاریخ خود، به نقطه بحرانی می‌رسد. برای پالرمو این نقطه اوج بحران یک بعدازظهر داغ تیرماه سال 1992، یعنی ۳۰ سال پیش بود؛ زمانی که بیش از هزار و ۵۰۰ سرباز مسلح با مسلسل‌هایشان در هر گوشه خیابان‌های فرورفته در سکوتی دهشتناک، در شهر موضع گرفتند تا نمایش قدرت نظامی‌ای را به رخ بکشند که از زمان پایان جنگ جهانی دوم سابقه نداشت. جنگ، جنگِ ضد مافیا بود! و ایتالیا داشت می‌باخت. اما شهر پالرمو در نهایت توانست با بسیج عمومی، خود را نجات دهد و پس از 25 سال سالم‌سازی، به مقام پایتخت فرهنگی اروپا ارتقا یابد. شش روز قبل از آن روز، یک بمب کارگذاشته در اتومبیلی، باعث مرگ پائولو بورسلینو، قاضی ارشد مسئول بررسی پرونده جنایات پدرخوانده‌های مافیای سیسیل، معروف به «کوزا نوسترا» (به معنی تحت‌اللفظی «ماجرای خودمان»!) و پنج نفر پلیس اسکورت وی شده بود. دو ماه قبل از آن هم اتومبیل قاضی دیگری به نام جوانّی فالکونه، دشمن شماره یک رؤسای مافیا منفجر شده بود. ۳۰۰ کیلوگرم تی‌ان‌تی که او و زنش را به همراه سه مأمور اسکورت او کشت و گودالی به عرض 15 متر وسط اتوبانی که فرودگاه را به شهر پالرمو وصل می‌کرد ایجاد کرد. آن روزها همه دنیا این اخبار شهر پالرمو را دنبال می‌کرد. کشمکشی سخت، اما با سرانجام! پنج سال پیش، پس از گذشت 25 سال، اورلاندو شهردار پالرمو در دفتر کارش به نقاشی‌های دیواری قرن هجدهمی اتاق اشاره می‌کند و رو به خبرنگاران می‌گوید: «این میز کار و صندلی‌ها را دیده‌اید؟ خوشتان می‌آید؟...

 قبل از اینکه من شهردار بشوم، پشت این میز و روی این صندلی دوستان مافیا می‌نشستند و بعضی‌هایشان خودشان هم مافیایی بودند». شهردار میانسال پالرمو دکترای حقوق دارد، به پنج زبان سخن می‌گوید و 22 سال است شهر را اداره می‌کند و اگر شهر تغییر کرده بخشی از آن مدیون اوست. سال بعد از کشتارها در پالرمو، انتخابات برگزار و اورلاندو با 75 درصد آرا برنده شد. مردم بالاخره به ستوه آمدن خود را با ریختن به خیابان‌ها نشان دادند. هزاران نفر در حرکتی جدی از قاضی‌ها دفاع کردند و ضد مافیا شوریدند. اگرچه ابتدا مافیا از راهپیمایی‌ها و شعارهای روی بَنِرها هراسی به دل راه نداد، ولی وقتی دولت دخالت کرد ماجرا جدی شد. قوانین جدیدی علیه سران مافیا و کارمندان شهرداریِ گوش به فرمان ایشان تعیین شد. جریمه‌ها و حکم‌ها سفت و سخت‌تر شد؛ به طوری که بسیاری از گانگسترها برای اینکه مجازاتشان تخفیف پیدا کند شروع به افشای مافیا کردند و مرتب دست‌های بیشتری رو و تعداد دستگیری‌ها بیشتر شد. سالواتوره (توتو) رینا، رئیس و پدرخوانده مافیای سیسیل، بالاخره دومینوی آخری بود که افتاد. در تهران اما وضعیت به بدی پالرمو نیست. سازندگان ما تنها حدود 20 سال است جانی گرفته‌اند و انواع مختلفی را شامل می‌شوند. مثلا عملکردشان در مناطق شمال تهران قانونی‌تر است تا جاهایی مثل خلازیر در منطقه 19 و البته شهرداری‌مان هم به همان اندازه پالرمو بحران‌زده است. اما این موضوع در حاشیه و حریم شهر تهران وضعیت بغرنج‌تری پیدا کرده که یکی از آنجاها منطقه ۱۹ است. شهرداری صراحتا اعلام می‌کند: طی ماه‌های اخیر در ناحیه ۳ منطقه ۱۹، رشد ساختمان‌های غیرمجاز سریع و قارچ‌گونه بوده و شهرداری طبق وظیفه قانونی خود و بر اساس رأی دستگاه قضائی، موظف به تخریب آنهاست که یکی از این مأموریت‌ها روز یکشنبه همین هفته در ناحیه ۳ منطقه ۱۹ اجرا شد. این نوزدهمین مرحله تخریب ساختمان‌های غیرمجاز و ناایمن بود که از شهریور سال گذشته آغاز شده و تاکنون ادامه پیدا کرده است.

داستان، بازی‌کردن متخلفان و سوداگران با جان مردم است. سرعت بالای کار این سازندگان برای فرار از قانون و نظارت قانونی باعث می‌شود تا کلا استانداردها و حداقل‌های ایمنی را فدای منافع و مطامع خود ‌کنند. سازه را به سرعت بالا بیاورند تا شهرداری، نیروی انتظامی و دستگاه قضائی را وادار به پذیرش و تمکین از این تخلف و بی‌قانونی کنند. از سوی دیگر شهرداری تهران هم با تناقضاتی برای انجام وظایفش روبه‌رو  است؛ هم خود سال‌هاست در کمیسیون‌ها تخلف می‌فروشد، هم در روزهای پایانی سال گذشته، با تصویب مجلس شورای اسلامی و تأیید شورای محترم نگهبان، یک بند ذیل تبصره 6 ماده‌واحده لایحه بودجه سال 1402 کشور لحاظ شده که موضوع این بند «تبدیل آرای قطعی قلع و جمع‌آوری کمیسیون ماده 100 در شهرهای کشور به جریمه نقدی» بوده که هم‌اکنون، شهرداری‌های کشور در رابطه با این بند از قانون بودجه سال 1402 کشور در حال فعالیت هستند. زیرا به نظر می‌رسد این بند قانونی می‌تواند نه‌تنها منبع درآمد مهمی برای شهرداری‌های کشور تأمین کند، بلکه مأموران انتظامی را از به خطر انداختن جان خود معاف کند. روشن است تبعات این بند قانونی چگونه می‌تواند باشد. البته قانون‌گذار برای مصادیق قابل طرح، مجموعه شرایط و ویژگی‌هایی در نظر گرفته تا از این طریق، به نوعی نظم ایجاد کند. اما همه می‌دانیم که حواشی، بی‌اهمیت تلقی می‌شوند (سایت الف/ حسین میرزاده). اما مگر می‌شود بدون داشتن حامیانی در داخل هر شهرداری در دنیا ساختمان ساخت؟ در پالرمو ترمیم و التیام زخم‌های واردآمده توسط باندهای سازندگان سال‌ها زمان برد. زخم‌هایی که در معماری شهر هنوز خودنمایی می‌کنند. صدها ساختمان مسکونی متروک، حجیم و خاکستری که نتیجه بزرگ‌ترین حرکت ساختمان‌سازی در تاریخ ایتالیا بود، هنوز چهره حومه‌های شهر را تحت تأثیر قرار داده است. سیاست‌مداران وابسته به مافیا در پالرمو حکم تخریب عمارت‌ها و باغ‌های بسیار زیبای صدساله‌ای را دادند تا برج‌های زشت متعدد به جای آنها در شهر سر برآورد؛ به طوری که امروزه در برخی محافل از آن دوره معماری تحت عنوان «غارت پالرمو» یاد می‌کنند. استاد برنامه‌ریزی شهری در دانشگاه پالرمو، ماوریتزیو کارتا که در تیم بازآفرینی شهر پالرمو نقش مؤثری دارد، گفت: «مافیا تمام زیبایی شهر را بدون توجه به میراث تاریخی یا هنری شهر با خروارها بتن رو به زوال برد. آنها ویلاهای شگفت‌انگیز قرن‌نوزدهمی را تخریب کردند و نخاله‌اش را روی ساحل دریا در نزدیکی آن خالی کردند. حتی به پلاژها و سواحل زیبای ماسه‌ای هم رحم نکردند». اگر می‌خواستیم مردم به آنجا برگردند می‌بایستی ساختمان‌ها را مرمت می‌کردیم تا همان شکوه و زیبایی سابق را پیدا کنند. شورای شهر به تدریج سرمایه‌های عمومی بانکی را به طرف این پروژه‌ها هدایت کرد و مالکان نیز دست به سرمایه‌گذاری در املاک قدیمی خود زدند که برخی از آنها 60 سال بود رها شده بودند. طی 25 سال اخیر بیش از 60 درصد ساختمان‌های تاریخی مرکز شهر پالرمو مرمت و بازسازی شد. مهم اینکه بخش مهمی از اموال و املاکی که از مافیا مصادره و باز پس گرفته شد و جمعا ارزشی حدود 30 بیلیون (میلیارد) یورو داشت، صرف تعمیرات و ساخت‌وساز در پروژه‌های اجتماعی، محیط‌زیستی و فرهنگی شهر شد.