انقلاب صنعتی در دهکده جهانی
اظهارات جدید مدیرمسئول روزنامه کیهان درخصوص پلتفرم‌های اینترنتی بار دیگر توجه‌ها را به اقتصاد دیجیتال کشور و در رأس آن، کسب‌وکارهای پلتفرمی جلب کرد.
نیما پروین.دکترای سیاست‌گذاری و تحلیلگر کسب‌وکار
اظهارات جدید مدیرمسئول روزنامه کیهان درخصوص پلتفرم‌های اینترنتی بار دیگر توجه‌ها را به اقتصاد دیجیتال کشور و در رأس آن، کسب‌وکارهای پلتفرمی جلب کرد.
در این یادداشت، نگاهی به کسب‌وکارهای پلتفرمی و آثار آن بر اقتصاد کشور خواهم داشت و توصیه‌هایی به سیاست‌گذار در جهت بهره‌گیری از ظرفیت توسعه‌ای این کسب‌وکارها ارائه خواهد شد.
کسب‌وکار پلتفرمی، مدلی از کسب‌وکار است که از طریق ایجاد و تسهیل تعامل بین گروه‌های مختلف (نظیر خریداران و فروشندگان) عمدتا بر بستر اینترنت، خلق ارزش می‌کند. این کسب‌وکارها با اتکا به نوآوری‌های فناورانه، افزایش پوشش‌دهی اینترنت و تغییر رفتار افراد، مزایای زیادی را برای تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان ایجاد کرده‌اند. پلتفرم‌ها، فناوری‌های برهم‌زننده‌ای (Disruptive Technologies) هستند که باعث ایجاد تغییرات گسترده در اقتصاد، کسب‌وکارها و زندگی روزمره شده و توانسته‌اند اقتصاد پلتفرمی را به‌طور چشمگیری توسعه دهند. اقتصاد پلتفرم گرایش فزاینده جامعه به ایجاد پلتفرم‌ها و تجارت در این بستر است.
روند جهانی رشد پلتفرم‌ها و کسب‌وکارهای مبتنی بر آنها در کشور ما نیز به رشد اقسام بسترهای پلتفرمی موفق و ناموفق منجر شده که از جمله آنها می‌توان به بازارگاه‌ها (نظیر دیجی‌کالا)، محتوارسان‌ها (نظیر آپارات) و شبکه‌های اجتماعی اشاره کرد.
ویژگی مشترک موارد موفق این بوده است که خلأ ارتباطی بین دو سوی پلتفرم را شناسایی کرده و با کاهش واسطه‌ها، علاوه بر اینکه مزیت مالی قابل‌توجهی را نصیب فروشنده یا سرویس‌دهنده در پلتفرم کرده‌اند، تجربه بهتری از دریافت محصولات و خدمات را نیز برای مشتریان به ارمغان آورده‌اند. این توسعه تا آنجا پیش رفته است که مرکز ملی فضای مجازی در سال گذشته، در گزارشی اعلام کرد که بیش از 60 درصد کسب‌وکارهای خرد کشور، در پلتفرم‌ها مشغول فعالیت هستند.
در سال‌های اخیر، کسب‌وکارهای پلتفرمی چنان تأثیر قابل‌توجهی بر اقتصاد کشورها گذاشته‌اند که کمتر کسی قادر به انکار آنها بوده است. این کسب‌وکارها توانسته‌اند نیروی محرکه‌ای برای رشد اقتصاد و ایجاد فرصت‌های شغلی به وجود آورده و با تخصیص بهینه منابع و کاهش هزینه مبادله، کارایی اقتصادها را افزایش دهند.
اینسایدر اینتلیجنس در گزارش خود در سال 2021 پیش‌بینی می‌کند که فروش این کسب‌وکارها تا سال 2025، چهاربرابر شده و 24 درصد خرده‌فروشی‌های جهان را با ارزش 7.4 تریلیون دلار دربر خواهند گرفت. امروز نقش پلتفرم‌ها چنان پررنگ شده است که برخی آن را با نقش کارخانه‌ها در دوران انقلاب صنعتی مقایسه می‌کنند.
این روزها پلتفرم‌ها بدل به یکی از بازیگران محوری اقتصاد دیجیتال شده‌اند. در مطالعه‌ای که تعدادی از محققان MIT، هاروارد و
Surrey در سال جاری انجام داده‌اند، از بین 959 یونیکورن (استارت‌آپ با ارزش بیش از یک میلیارد دلار)، 404 پلتفرم شناسایی شده که 333 مورد آنها، پلتفرم‌های مبادله‌ای بوده‌اند، به عبارت دیگر بیش از 42 درصد از یونیکورن‌های مطالعه‌شده، پلتفرم هستند و عمده این سکوها نیز بسترهای مبادله کالا و خدمات‌اند، این نمونه آماری نشانگر اهمیت و اندازه بازار پلتفرم‌ها در اقتصاد دیجیتال است. به ادعای وزیر ارتباطات، اقتصاد دیجیتال در کشور ما، هفت درصد GDP را تشکیل می‌دهد و چنانچه بخواهیم تا پایان برنامه هفتم به 15 درصد برسد، نمی‌توان به کسب‌وکارهای پلتفرمی
بی‌توجه بود.
دوبرابر کردن سهم اقتصاد دیجیتال در پنج سال آینده آرزویی دست‌نیافتنی به نظر می‌رسد و حتی نزدیک‌شدن به این رقم هم نیازمند فعال‌سازی و همسویی بازیگران کلیدی اکوسیستم نوآوری کشور در عین انجام اقدامات حمایتی و سرمایه‌گذاری‌های گسترده است.
در چنین شرایطی اقدامات دولت و سیاست‌گذاران باید به شکلی سامان یابد که نه‌تنها از فعالان کسب‌وکارهای دیجیتال و پلتفرم‌های موجود حمایت کنند، بلکه زمینه را برای جذب سرمایه‌های بیرون از اقتصاد دیجیتال (در داخل و خارج از کشور) به این حوزه فراهم آورند. توسعه بستر نهادی و قانونی اقتصاد دیجیتال با تکیه بر اصول حاکمیت خصوصی و کاهش محدودیت‌های مبادلات بین‌المللی از دیگر ضرورت‌های پیش‌روی دولت است که می‌تواند بازارهای جدیدی را در منطقه پیش‌روی پلتفرم‌ها بگشاید. بی‌ثباتی و سیاست‌های چندگانه در جهت‌گیری سیاست‌گذار به اقتصاد دیجیتال و پلتفرم‌ها نیز می‌تواند امکان بهره‌برداری از این ظرفیت و فرصت را از بین ببرد.
در کنار همه این موارد، دولت نبایستی از حمایت مالی و سرمایه‌گذاری از اکوسیستم اقتصاد دیجیتال غافل شود؛ چراکه بدون چتر حمایتی دولت، این مجموعه‌ها قادر به ایجاد بازارهای جدید و حفظ بازارهای فعلی خود نیستند.
