احیای دولت!

‌1- «حضور کارتن‌خواب‌ها، دست‌فروشان و جگرکی‌ها، نبود پارکینگ و خطر از بین رفتن ساختمان محوطه تئاتر شهر، مشکلات اساسی است که گریبان این ساختمان هنری پایتخت را گرفته است... و قرار است دیواری دور این بنای تاریخی کشیده شود» (خبرگزاری فارس، 3/10/ 1402). بعضی از مورخان و نظریه‌پردازان، دولت صفوی را نخستین دولت ملی ایران و برخی دیگر، نقطه‌‌عطفی تاریخی در جهت ملت‌سازی و دولتی پیشامدرن و معادل دولت‌های مطلقه اروپایی می‌دانند. دولتی متمرکز و سراسری با دیوانسالاری فراگیر و گسترده . دولتی که توانست رونق کسب‌وکارها را با ایجاد فضای امن داخلی و روابط و مناسبات خوب خارجی فراهم کند. نظم و امنیتی که خود را در معماری شهری نشان داد و برای اولین بار در تاریخ ایران شاید شاهد کوتاه‌شدن دیوارها و باز‌شدن فضای شهری هستیم. چنان‌که اولئاریوس در سفرنامه خود در حدود 400 سال قبل (1637 میلادی، 1057 قمری) در سفر به اصفهان می‌نویسد: «... امروز اصفهان همچون جهان کوچکی می‌ماند که بیش از 500 هزار نفر جمعیت را می‌توان در آن شماره کرد... محوطه روباز بالای منزل را که نرده کوتاه جلوی آن نصب کرده‌اند، ایوان می‌نامند که گاهی در چهار طرف خانه دیده می‌شود... میدان شاه مکان بزرگ تجارت و تفریح، آن‌قدر بزرگ است که نظیر آن را هیچ جا ندیدیم... در طول میدان حجره‌های دو‌طبقه با سقف گنبدی به‌طور منظم با ایوان و دالان ساخته شده که در آنها طلاسازان و جواهر فروشان و دیگران به کار مشغولند... در کنار ایرانی‌ها، هندی‌ها، تاتارها، شاخه‌های مختلف از ترک‌ها، یهودیان، ارامنه، گرجی‌ها، انگلیسی‌ها، هلندی‌ها، فرانسوی‌ها، ایتالیایی‌ها و اسپانیایی‌ها زندگی و کار می‌کنند‌... و چون در اصفهان تجارت و معاملات بزرگی انجام می‌گیرد، کاروانسرهای بزرگ وجود دارد که مرکز رفت و آمد و معاملات تجار عمده است» (سفرنامه اولئاریوس، ترجمه احمد بهپور).         

 باشکوه‌ترین مساجد، عظیم‌ترین میدان‌ها، زیباترین پل‌ها و خیابان‌ها و بزرگ‌ترین بازارها، مدرسه‌ها، کاروانسرها و... پس از اسلام به دلیل وجود امنیت، رشد اجتماعی و رونق اقتصادی در این عصر ساخته می‌شود.

2- «کارتن‌خواب‌ها، دست‌فروشان، جگرکی‌ها و...» نه‌فقط بیان زندگی و کسب‌وکار گروهی از افراد جامعه‌ بلکه نماد یک وضعیت هستند؛ وضعیت «کارتن‌‌خوابی»، «دست‌فروشی» و... . وضعیتی که در آن فقر و ضرورت بقا، هنر و فرهنگ را می‌بلعد و کالبدی فاقد روح و جان بر جای می‌گذارد. وضعیتی پیش‌رونده که هر روز بر گستره قربانیان آن افزوده و جامعه ایران را به دو قطب اقلیت بهره‌مند و اکثریت فقیر و حذف لایه میانی، طبقه متوسط سوق می‌دهد. گزارش اخیر بانک جهانی که حتی روزنامه ارگان دولت هم با تمام هنرنمایی‌هایش و الصاق مقدمه‌ای بی‌معنا نتوانست از بار دهشتناک آن بکاهد (تیتر: «بانک جهانی تأکید کرد: کنترل تورم و نرخ ارز در ایران»، 3/10) گویای وضعیت وخیم اقتصادی حال و آینده کشور است؛ «تورم بالای ماندگار و کمبود فرصت‌های شغلی از‌جمله چالش‌های این اقتصاد هستند. رشد اقتصادی کشور فراگیر نیست؛ 28.1 درصد از ایرانیان فقیر هستند و دو‌پنجم خانوارها در معرض فقر قرار دارند. پیش‌بینی می‌شود چشم‌‌انداز رشد اقتصادی به دلیل تحریم‌ها، اثرات نامطلوب تغییرات آب‌و‌هوایی، کمبود برق و گاز و کاهش تقاضای جهانی محدود بماند‌... و این چالش‌ها نارضایتی‌های اجتماعی‌– اقتصادی طولانی‌مدت را تشدید کند» (روزنامه ایران، 3/10) انتشار گزارش این نهاد بین‌المللی در روزنامه ارگان دولت، اعتراف ضمنی به وخامت اوضاع و «کاغذی»‌شدن دولت نیست؛ دولت‌هایی که در آنها هم نهادهای مدنی و هم سیستم سیاسی هر دو ضعیف‌ هستند و توان پیشبرد امر توسعه را ندارند؟! (‌راه باریک آزادی‌- عجم اوغلو، رابینسون).

3- بیش از یک قرن است که جامعه ایران فاقد نظریه مشخص و منسجم از «دولت» و کارکرد آن و در تکاپوی «دولت‌سازی» است. دولتی که در آن همه افراد صرف نظر از دین، مذهب، قوم، نژاد و... صاحب حقوق برابرند و ظرفیت آن را دارد تا خدمات عمومی مناسب ارائه کند و مستقل است تا تحت سیطره گروه خاصی نباشد و مقید است به اینکه مردم بر آن نظارت داشته باشند. دولتی که وظیفه دارد امکان تأمین معیشت سالم جامعه و اعتراض مسالمت‌آمیز مردم را فراهم کند تا کارگرانش برای دریافت حقوق معوقه و امنیت شغلی دست به انتحار نزنند (خودکشی شش کارگر کارخانه چوار- 3/10/1402). احیای دولت، ضرورت امروز جامعه ایران است. دولتی که به‌جای حصارکشی، حصارها را بین خود و جامعه ( خودی-‌غیر‌خودی) و جهان (شرق-‌غرب) بردارد و امکان توسعه این سرزمین عزیز را فراهم کند. سرزمینی که 89 میلیون نفر بازیگران صحنه آن هستند و نمی‌توان مانند «تئاتر شهر» درون و بیرون آن دیوار کشید.