مشکل زاکانی است یا صندلی شهردار

فرانک جواهری- نورا حسینی: پست شهرداری تهران چنان همیشه با حاشیه همراه بوده‌ که گاه دیدن حقیقت از پس این حاشیه‌ها دشوار است. کارزاری برای برکناری زاکانی با 160 هزار امضا خبرساز شده است و رسانه‌های مختلف مدام روی آن مانور می‌دهند. رسانه‌های غیرهمسو با زاکانی آن را فریاد مردم شهر تهران برای تغییر و رسانه‌های همسو با زاکانی آن را صرفا یک حرکت سیاسی و تلافی‌جویانه می‌دانند. اما واقعیت چیست؟ آیا زاکانی به دلیل عملکردش در شهرداری تهران و جایگاه سیاسی‌اش، مدام به‌عنوان سوژه نامحبوب در کارزارهای مختلف مطرح می‌شد یا آنکه جایگاه شهردار‌ در پایتخت کشوری غرق در تورم و تحریم است که او را هدف آسانی برای حمله قرار داده است؟ پاسخ روشن است؛ ترکیبی از همه این موارد او را در این موقعیت قرار داده است. او یک اصولگرای تندرو و به قول محمد مهاجری، فعال سیاسی اصولگرا، «بداخلاق» است. اینکه دو بار در انتخابات ریاست‌جمهوری به نفع ‌کاندیدایی دیگر کنار کشیده، هرچند مدام در مناظره برای ماندن اصرار داشته، بی‌تردید به نفع محبوبیت او عمل نکرده است. طرح‌هایی همچون طرح حجاب‌بان در مترو و ساخت‌وساز در پارک لاله و پارک قیطریه هم پازل‌هایی هستند که چهره او را به‌عنوان شهردار برای مردم شکل داده‌اند. با‌این‌حال، در گفت‌وگو با یک کنشگر شهری، یک جامعه‌شناس و یک فعال سیاسی و مروری بر کارزارهایی که علیه او شکل گرفته است، سعی کردیم‌ پاسخ این پرسش را روشن‌تر کنیم.

زاکانی چطور شهر را اداره می‌کند؟

به زبان ساده، زاکانی تهران را به شیوه قالیباف با تراکم‌فروشی یا همان تخلف‌فروشی و قانون‌فروشی اداره کرد. شیوه‌ای که در دوران کرباسچی به راه افتاد. شیوه‌ای که قالیباف در انتهای 12 سال سعی داشت با لایحه درآمدهای پایدار، جلوی آن را بگیرد، اما موفق نشد. نجفی فرصت نکرد و حناچی فقط توانست ترمز آن را بکشد و نتوانست ریشه آن را خشک کند. این همان روندی است که کار شهر را به پارک‌فروشی و نابودی باغ‌ها کشانده است. یک شهر پر‌ازدحام که درآمدش فروش تخلف است. به قول حسن عابدی‌جعفری، مجری طرح سنجش فساد در شهرداری تهران در زمان قالیباف، «نداشتن درآمد ثابت، مستمر و کافی باعث شده‌ شهرداری به دنبال کارهای غیرقانونی برود.‌ فساد چه معنایی به‌ جز تخطی از قانون دارد؟ فساد به معنای زیر پا گذاشتن قانون است. به‌همین‌دلیل، شهرداری به یک برج با وجود تخلفات گسترده اجازه ساخت می‌دهد؛ چراکه به دنبال درآمدزایی است. این روند عین فساد است».

مروری بر کارزارهایی که علیه زاکانی به‌عنوان شهردار شکل گرفته‌اند

کارزار اول: انتخاب او قانونی نیست

در سال ۱۴۰۰ بعد از اینکه علیرضا زاکانی به نفع ابراهیم رئیسی از انتخابات ریاست‌جمهوری کنار کشید، توسط شورای ششم‌ -لیست برنده شورای ائتلاف انقلاب اسلامی- به‌عنوان شهردار جدید شهر تهران انتخاب شد. همان زمان، حتی پیش از آنکه توسط شورا انتخاب شود، کارزاری در مخالفت با انتخاب او به‌عنوان شهردار در سایت کارزار به راه افتاد. یعنی کارزار برکناری زاکانی که این روزها درباره‌اش زیاد می‌شنوید، در حقیقت یکی از چند کارزاری است که علیه او به‌عنوان شهردار به راه افتاده‌ و تا امروز حدود 160 هزار امضا جمع کرده است. البته در پاسخ به این کارزار، کارزاری با عنوان ‌«حمایت از شهردار مؤمن و انقلابی تهران و درخواست ابقای ایشان» با بیش از 200 هزار امضا از شش روز پیش آغاز شده است. اما موضوع کارزار اول چه بود؟ یکی از نخستین کارزار‌ها برای برکناری زاکانی، در سال 1400 از سوی برخی از شهرسازان، کارشناسان حقوقی و شهروندان تهرانی به راه افتاد. آنها به حکم وی اعتراض کردند و آن را غیرقانونی دانستند. در این کارزار که به امضای بیش از 31 هزار نفر رسیده بود، ابهامات قانونی‌بودن انتخاب زاکانی به‌‌عنوان شهردار تهران مطرح شده بود. این کارزار خطاب به وزیر کشور بود و امضاکنندگان تأکید داشتند‌ انتخاب زاکانی به‌عنوان شهردار تهران، با قوانین و مقررات حاکم بر شرایط احراز تصدی سمت شهرداران بر اساس آیین‌نامه‌ای که سال 1397 در هیئت وزیران تصویب شده بود، ‌مغایرت دارد. هدف این آیین‌نامه آن بود که شهرداران بر اساس تخصص انتخاب شوند.

در متن کارزار آمده بود: «برخلاف بند ۶ ماده ۳ «آیین‌نامه اجرائی شرایط احراز تصدی سمت شهردار» مصوب ۱۳۹۷، ایشان فاقد 9 سال سابقه مدیریت ارشد است. مستند به «دستورالعمل اجرائی نحوه انتخاب و انتصاب مدیران حرفه‌ای» مصوب ۱۳۹۵، مدیران ارشد به‌عنوان مدیران حرفه‌ای در دستگاه‌های اجرائی سابقه فعالیت دارند و طبق ماده ۷۱ قانون مدیریت خدمات کشوری، نمایندگی مجلس مقام سیاسی به شمار آمده و از نظر قانونی، سابقه مدیریتی محسوب نمی‌شود. افزون بر این، بر اساس بخش‌نامه ابلاغی وزیر کشور، ایشان فاقد «حداقل مدرک کارشناسی مرتبط» است».

پاسخ زاکانی به کارزار اول: آیین‌نامه انتخاب شهردار شامل حال تهران نمی‌شود.

پاسخ امضاکنندگان: کافی است قانون را بخوانید.

اما شهردار تهران در واکنش به منتقدان قانونی‌بودن حکم خود، اعلام کرد‌: «مشکل این است که منتقدان به آیین‌نامه و دستورالعملی که ناظر بر انتخاب شهرداران غیر‌کلان‌شهرهاست استناد می‌کردند تا انتخاب بنده را در این حوزه غیرقانونی جلوه دهند. این در حالی است که دستورالعمل فوق، ناظر بر نحوه انتخاب شهرداران شهر‌های زیر یک میلیون نفر بود و با این آیین‌نامه در نظر داشتند برای اداره شهر تهران تصمیم بگیرند؛ در‌صورتی‌که حتی نمی‌توان با این دستورالعمل برای شهر‌های بالای یک میلیون نفر نیز تصمیم گرفت، چه برسد به شهر تهران».

این در شرایطی بود که به راحتی با استناد به متن آیین‌نامه می‌توان صحت ادعای منتقدان را ثابت کرد. کافی است برای مشاهده آیین‌نامه به سایت پایگاه اطلاع‌رسانی قوانین و مقررات کشور مراجعه کنید.

در هر صورت، زاکانی انتقاد مخالفان به حکمش را غیرواقعی خواند و گفت: منتقدان با این جریان و با استفاده از ظرفیت رسانه‌هایی که داشتند، ابهام‌آفرینی کردند. شورای شهر تهران نسبت به شفاف‌سازی این مسئله ورود پیدا کرد و معلوم شد‌ این انتخاب قانونی است. از سوی دیگر بررسی‌های دیوان عدالت اداری‌ مشخص کرد انتخاب شهردار تهران مستثنا از دستورالعمل انتخاب شهرداران غیر‌کلان‌شهرهاست.

کارزار برکناری زاکانی چرا به راه افتاد؟

یکی از پرامضاترین کارزارهایی که در نقد زاکانی به راه افتاد، کارزار جلوگیری از تخریب پارک قیطریه در اسفند سال 1402 بود. بعد از آنکه تعداد امضاهای این کارزار از 140 هزار نفر گذشت، فروردین 1403 کارزار دیگری به راه افتاد با هشتگ #شهردار_خوب_کجاست. در این کارزار درخواست برکناری شهردار تهران مطرح شده و خطاب به اعضای شورای شهر تهران چنین آمده است: «همان‌طور که مستحضرید، در مخالفت با اقدام اخیر شهردار تهران جناب آقای زاکانی جهت بنای مسجدی در پارک قیطریه کارزاری به راه افتاده که تاکنون از مرز صد‌و‌چهل هزار امضا گذشته و این عدد مدام‌ در حال افزایش است. شهروندان تهرانی محق به داشتن شهرداری هستند که توانایی ساختن پارک‌های جدید و افزایش سرانه فضای سبز را داشته باشد. در کلان‌شهری که در بیشتر روزهای سال از هوای آلوده و بمباران شیمیایی ناشی از بنزین غیر‌استاندارد پتروشیمی و خودروهای فرسوده و بی‌کیفیت داخلی رنج می‌برد و هر‌ساله هزاران نفر بر اثر بیماری‌های تنفسی و قلبی جان می‌دهند و تعداد زیادتری مخصوصا از جامعه زنان کشور بر اثر بی‌تحرکی ناشی از کمبود و نبود فضای سبز کافی و پیست دوچرخه‌سواری دچار انواع بیماری‌های جسمی و روحی و اضافه‌وزن و افسردگی می‌شوند؛ در‌حالی‌که مسئولین شهری و کشوری هیچ عزم و تدبیری برای حل این معضلات بزرگ زیست‌محیطی و خسارت‌های مادی و جانی ندارند و شهردار تهران به‌ جای توسعه فضای سبز پارک‌ها، میل وافری به تراکم‌فروشی و پارک‌خواری و تغییر کاربری فضای سبز پارک‌های موجود به مسجد، هتل، برج، رستوران و شهربازی و فضاهای اداری و تجاری و کسب درآمد از پارک‌ها دارد».

واکنش شورای شهر تهران به کارزار برکناری شهردار:

شورا است که تصمیم نهایی را می‌گیرد/ شاید خارجی‌ها امضا کردند!

یکی از مخاطبان این کارزارها اعضای شورای شهر تهران بودند، اما برخورد اعضای شورای شهر تهران با این درخواست‌های مردمی چه بود؟ مهدی اقراریان عضو کمیسیون نظارت شورای شهر در واکنش به این درخواست‌های مردمی به نحوه برکناری شهردار تهران اشاره می‌کند و می‌گوید: شهردار تهران همان‌طور‌ که در شورا طرفداران پر‌و‌پا‌قرص دارد، منتقدانی نیز دارد که بنده با افتخار از منتقدان هستم. ما برای تغییرات در شهر تهران نیاز به همکاری جمع مشخصی از اعضای شورا داریم. چنانچه تعداد مشخصی از اعضا نسبت به عملکرد شهردار اعتراض داشته باشند، ابتدا باید به ‌صورت روشن از مسیر رئیس شورا به شهردار تذکر دهند و در‌ صورت عدم‌ رعایت مفاد مورد تذکر، استیضاح مطرح می‌شود. سه سال فرصت‌دادن به شهردار برای کارآموزی و آشنایی با مسائل شهر کفایت می‌کند.

علی‌اصغر قائمی، عضو شورای شهر تهران هم به یکی از رسانه‌ها گفته است کسانی که با رأی خود در انتخابات به شورا اختیار دادند اکنون نظراتی دارند و این وظیفه عقلانی و منطقی ماست که به حرف مردم گوش کنیم؛ اما اینکه چه ‌کسی تصمیم می‌گیرد، طبیعتا شورا است که تصمیم نهایی را می‌گیرد، اما هنوز زمینه آن را نمی‌بینم که این موضوع را در صحن شورا مطرح کنیم.

آیا رأی‌ها واقعی است؟

مهدی چمران، رئیس شورای شهر تهران، از نخستین افرادی بود که به این کارزار واکنش نشان داد. او به خبرنگاران گفت به این کارزارها توجه نکنید، اینها کارزار نیست و نمی‌دانم چه بگویم. شهردار را شورای شهر تعیین می‌کند. حالا هر تعداد امضا هم جمع شده باشد دلیل نمی‌شود که تغییری صورت بگیرد، بلکه باید مسیر قانونی طی شود. از سوی دیگر، تغییر مدیریت‌ها در میانه کار نتیجه‌ای جز متوقف‌کردن کار ندارد. سیستم کشور ما کارزاری نیست، بلکه انتخاب است. اگر کارزاری باشد باید برای رئیس‌جمهور هم وجود داشته باشد که قطعا چنین چیزی امکان‌پذیر نیست. او معتقد بود که معلوم نیست چه‌ کسانی این کارزارها را امضا می‌کنند و ممکن است خارج از کشور باشند. اما حامد بیدی، مدیر و بنیان‌گذار مجموعه کارزار در واکنش به این ابهام که آیا از خارج ایران می‌توان این کارزار را امضا کرد، می‌گوید:‌ برای امضای کارزار محدودیتی از نظر شهر یا کشور وجود ندارد. اما ما امکان امضا با شماره موبایل خارج از ایران را نداریم و حداکثر ۲۰ درصد از امضاها می‌توانند از طریق ایمیل ثبت شوند. درنتیجه حداکثر ۲۰ درصد از امضا‌کنندگان می‌توانند، خارج‌نشین باشند؛ طبعا هر‌کسی که با ایمیل امضا می‌کند، لزوما خارجی نیست.

واکنش زاکانی:

سراسر تهمت است

برخورد علیرضا زاکانی، شهردار تهران با این کارزار مانند نخستین کارزار بود؛ انکار مخالفان. او در حاشیه جلسه هیئت دولت درخصوص کارزار گفته است: من متن را خواندم؛ سراسر تهمت و غیرقانونی بود. تعجب کردم؛ نمی‌دانم از کجا چنین کارزارهایی ایجاد می‌شود.

واکنش‌ها به کارزار در صحن شورا:

نمی‌توان بی‌تفاوت بود / اینها کار اصلاح‌طلبان زخم‌خورده است

اما ماجرای این کارزار به صحن شورای شهر تهران هم کشیده شد. مهدی اقراریان در تذکری در صحن شورای شهر گفت نمی‌توان به دغدغه ده‌ها هزار هم‌وطن در‌مورد شهردار تهران بی‌تفاوت بود. انتخاب و عزل شهردار بر‌عهده شوراست و مطابق قانون عزل آقای زاکانی به ۱۴ رأی نیاز دارد. اگر هم‌وطنان این موضوع را دنبال می‌کنند باید اعلام کنم که شهردار در شورا موافقین و مخالفین جدی دارد و بنده صراحتا می‌گویم که منتقد ایشان هستم. در همین دوره مدیریتی، عزل شهردار در شهرهای دیگر اتفاق افتاده و چیز عجیبی نیست؛ اما با توجه به مدت زمان کم باقی‌مانده تا پایان مدیریت شهری، ممکن است عزل شهردار تبعاتی داشته باشد و اگر قرار بر تغییر باشد باید مراتب آن سنجیده شود.

پرویز سروری هم در واکنش به این تذکر با تأکید بر اینکه امروز روز انسجام نیروهای انقلابی است، گفت: شرایط کشور ایجاب می‌کند که نیروهای انقلابی با هم همدل و همراه باشند. و اینکه ما مسئله امضای گروهی که مشخص نیست چه‌ کسانی هستند، مطرح کنیم درست نیست. ما به‌عنوان نماینده شورا باید مدافع حقوق شورا باشیم. اگر این روند مخرب و پوپولیستی قرار باشد ادامه پیدا کند، فردا برای رئیس‌جمهور و وزیر هم این امضاها جمع می‌شوند که درست نیست. ما به‌عنوان اعضای شورا نباید از فضایی که شهر را به هم می‌ریزد، حمایت کنیم و به آن ضریب دهیم. این ‌کار توسط گروه اصلاح‌طلبی که در انتخابات ریاست‌جمهوری زخم‌ خوردند، ایجاد شد و همه قبول دارند کسی که از مبانی نظام دفاع کرد، آقای زاکانی بود. از اینکه عده‌ای با خوشحالی به این موضوع ضریب دادند، تعجب می‌کنم. ما در چنین شرایطی به همدلی و وفاق نیاز داریم. اقداماتی که در حوزه حمل‌ونقل، فضای سبز، آسفالت و دیگر بخش‌ها انجام می‌شود، کارنامه ماست و نباید آتش به کارنامه خود بزنیم. نباید پس از انتخابات پر‌چالش، مردم را در فرایند کاذب قرار دهیم.‌

کارزار حمایت از زاکانی:

شهردار مؤمن و انقلابی تهران باید بماند

پس از داغ‌شدن کمپین خداحافظی با زاکانی، کارزاری درحمایت شهردار تهران شکل گرفت. این کمپین حمایتی با عنوان حمایت از شهردار مؤمن و انقلابی تهران و درخواست ابقای ایشان از 18 تیر و بعد از انتخابات ریاست‌جمهوری ثبت شده است. تا الان بیش از 200 هزار نفر این کارزار را امضا کردند. تلاش کردیم با آغازگر کمپین حمایتی تماس بگیریم، اما پاسخ تلفن و پیغام‌های خبرنگار ما را نداد.

امضاهای این کمپین از کمپین برکناری شهردار تهران پیشی گرفته است. کمپین درخواست برکناری شهردار تهران که از 22 فروردین 1403 آغاز به کار کرده است، تا امروز حدود 160 هزار امضا جمع کرده است. تلاش کردیم با آغازگر این کمپین هم صحبت کنیم، اما تلفن او به‌کل از دسترس خارج بود.

آیا شهردار می‌رود؟

انتخابات تمام شده است

پاسخ به این سؤال را که آیا در واکنش به این کارزار شهردار تهران تغییر خواهد کرد یا خیر، فقط زمان خواهد داد. اما مروری بر واکنش اعضای شورای شهر تهران نشان می‌دهد بعید است تغییری در مدیریت شهری رخ دهد. با‌این‌حال شاید این کارزار و در ادامه واکنش رسانه‌ها توانسته است پیام خود را برساند.

عبدالمطهر محمدخانی، سخنگوی شهرداری تهران در صفحه شخصی خود به این کارزار واکنش نشان داد و نوشت:‌ «پویش‌های مجازی روشی مدنی برای مطالبه‌گری بی‌‌خشونت است، اما نمی‌تواند جایگزین صندوق رأی شود. پویشی که انتخابات را تضعیف کند مقابله با آرای مردم است. از عزیزانی که با قدرشناسی و در پاسخ به کارزار سیاسی به حمایت پرداختند، ممنونیم، اما انتخابات تمام شده و مسیر پیش‌رو مسیر خدمت است».

آیا این کارزار صدای مردم تهران بود؟

این کارزارها می‌توانست معیاری برای سنجش رضایت شهروندان تهرانی از شهردارشان باشد؛ اگر امکان ثبت امضا تنها برای شهروندان تهرانی بود. اینکه از تمام کشور بتوانند در رأی‌گیری برکناری شهردار تهران شرکت کنند یا درخواست باقی‌ماندن او را داشته باشند، یکی از ضعف‌های اساسی این کارزارهاست و تنها نشان می‌دهد شاید شهردار تهران چهره ملی محبوبی نباشد. ماندن یا نماندن شهردار تهران هم از مسیر شورای شهر تهران می‌گذرد و به نظر نمی‌رسد جز 10 منتقد همیشگی، عضو جدیدی به جمع آنها اضافه شده باشد.