پایتخت ناپایدار

مهدی زارع: در محدود ۱۵۰‌کیلومتری تهران، ۱۳۴ زلزله در یک‌صد سال اخیر رخ داده است. در یک سال گذشته پنج زمین‌لرزه با بزرگای بیش از چهار در منطقه پیرامون تهران به ثبت رسیده است. بررسی ریتم لرزه‌خیزی در محیط پیرامون تهران نشان می‌دهد که در محدوده آن می‌توانیم در هر هزار سال انتظار پنج زمین‌لرزه با بزرگای 7 یا بیشتر داشته باشیم. از این نظر در ناحیه پیرامونی تهران انتظار برای زمین‌لرزه‌هایی‌ با بزرگای 7 یا بیشتر که هنوز رخ نداده‌اند، منطقی است.

پایتخت منتقل بشود یا نشود، پس از یک زلزله با بزرگای 7 به چه امکانات اضطراری اولیه در تهران برای مدیریت سانحه نیاز است؟ بلافاصله پس از وقوع یک زلزله مهم، اولین قدم در مدیریت سانحه‌ ارزیابی وضعیت است.

این موضوع شامل بزرگا و موقعیت کانون زمین‌لرزه، در این مورد 7 است که به تعیین مناطقی که بیشتر تحت اثر قرار گرفته و خراب شده‌اند کمک می‌کند. نظارت بر پس‌لرزه‌ها بسیار مهم است؛ زیرا می‌توانند باعث آسیب بیشتر شوند و تلاش‌های نجات را پیچیده کنند. تشخیص مناطق تحت اثر شهری و روستایی‌ در تعیین راهبرد‌های واکنش اهمیت بالایی دارد.

جمع‌آوری اطلاعات در مورد آسیب‌های زیرساختی برای واکنش مؤثر اضطراری ضروری است. ارزیابی ساختمان‌های مسکونی، تجاری و عمومی برای شناسایی ساختمان‌هایی که فرو‌ریخته‌اند یا در معرض خطر ریزش هستند و ارزیابی جاده‌ها، پل‌ها، راه‌آهن‌ها و فرودگاه‌ها برای تعیین دسترسی برای خدمات اضطراری، بررسی وضعیت برق، تأمین آب، خطوط گاز و مخابرات برای درک نیازهای فوری‌ و جمع‌آوری داده‌ها در مورد تلفات برای اولویت‌بندی پاسخ پزشکی، حیاتی است.

برای آماده‌سازی مؤثر برای زلزله‌ای با بزرگای ۷ در تهران، ارزیابی امکانات اضطراری، بیمارستان‌های صحرایی، مخازن سوخت و سامانه‌های مخابراتی ضروری است. این ارزیابی شامل درک تراکم جمعیت، زیرساخت‌های شهری و قابلیت‌های پاسخ اضطراری موجود است.

با توجه به جمعیت بالای ۹.۸ میلیون نفری تهران در سال ۱۴۰۳، تعداد قابل توجهی سرپناه موقت مورد نیاز خواهد بود. حداقل یک سرپناه به ازای هر هزار ساکن در مواقع اضطراری مورد نیاز است. بنابراین، تقریبا 10 هزار فضای سرپناه ضروری است. مراکز اجتماعی موجود را می‌توان به عنوان امکانات اضطراری برای ارائه غذا، آب و کمک‌های پزشکی تغییر کاربری داد. تعداد بیمارستان‌های صحرایی برای درمان آسیب‌های ناشی از زلزله به تناسب با میزان تلفات مورد انتظار بستگی دارد.

برای زلزله با بزرگای ۷ در تهران، برآوردها نشان می‌دهد که حدود 10 درصد از جمعیت ممکن است به مراقبت‌های پزشکی نیاز داشته باشند (حدود یک میلیون نفر). هر بیمارستان صحرایی به طور معمول می‌تواند بین 100 تا 200 بیمار را به‌طور هم‌زمان پوشش دهد. اگر هر بیمارستان صحرایی به طور متوسط 150 بیمار را در آن واحد پذیرش کند، برای مدیریت مؤثر هجوم بیماران‌ تقریبا شش هزار‌و ۶۰۰ بیمارستان صحرایی مورد نیاز است. مخازن سوخت برای اطمینان از دسترسی وسایل نقلیه اضطراری و ژنراتورها به سوخت‌ هنگام قطع برق بسیار مهم‌ هستند.

خدمات اضطراری به سوخت برای آمبولانس‌ها، کامیون‌های آتش‌نشانی و سایر عملیات‌های نجات نیاز دارند. یک برآورد تقریبی ممکن است نشان دهد که هر وسیله نقلیه اضطراری، به حدود 50 لیتر سوخت در روز در طول عملیات اوج پس از زلزله نیاز دارد. بسته به تعداد وسایل نقلیه مستقر‌شده (که می‌تواند بین صدها تا هزاران باشد)، عاقلانه است که چندین مخزن سوخت بزرگ پیش‌بینی شود. حداقل پنج مخزن اصلی سوخت‌ که هر‌کدام بسته به نیازهای عملیاتی و ملاحظات لجستیکی، می‌توانند حداقل 10 هزار لیتر یا بیشتر را در خود جای دهند، می‌توان به صورت اولیه پیشنهاد کرد.

سامانه‌های مخابراتی قوی برای هماهنگی تلاش‌های نجات و انتشار اطلاعات، ضروری است. افزونگی در سامانه‌های ارتباطی (به عنوان مثال، تلفن‌های ماهواره‌ای و ارتباطات رادیویی) لازم است؛ زیرا شبکه‌های سنتی ممکن است پس از زلزله از کار بیفتند. ایجاد حداقل 10 واحد ارتباطات سیار مجهز به لینک‌های ماهواره‌ای می‌تواند به حفظ اتصال در مواقع اضطراری کمک کند. علاوه‌بر‌این، تقویت زیرساخت‌های موجود با منابع برق پشتیبان (مانند ژنراتورها) عملکرد مداوم را تضمین می‌کند.

برای تعیین تعداد امکانات غذایی و تغذیه‌ای مورد نیاز برای شرایط اضطراری پس از زلزله با بزرگای 7 در تهران، عوامل متعددی باید در نظر گرفته شود. این موارد شامل جمعیت، مدت زمان مورد انتظار شرایط اضطراری، قابلیت‌های لجستیکی و انواع خدمات غذایی مورد نیاز (غذای سرد و گرم) است. تهران حدود ۹.۸ میلیون نفر جمعیت دارد و ۷.۵ میلیون نفر دیگر در شهرهای اطراف آن ساکن‌اند.

در یک سناریوی اضطراری، بسیار مهم است که تخمین بزنیم چند نفر به کمک غذایی فوری نیاز دارند. طرح‌های واکنش اضطراری معمولا جمعیت‌‌‌ را بر‌اساس نیازهایشان به گروه‌های مختلف دسته‌بندی می‌کنند. مثلا جمعیت عمومی شامل افرادی که به دلیل آسیب زیرساخت‌ها یا اختلالات زنجیره تأمین به غذا دسترسی نداشته باشند و گروه‌های آسیب‌پذیر شامل کودکان، افراد مسن، زنان باردار و کسانی است که نیازهای غذایی خاصی دارند.

پس از وقوع یک زلزله مهم مانند زلزله با بزرگای 7 زنجیره تأمین مواد غذایی عادی برای چند روز تا چند هفته مختل می‌شود. بنابراین، برنامه‌ریزی باید برای تأمین غذای کوتاه‌مدت (چند روز اول) و بلندمدت (تا دو هفته یا بیشتر) برای تهیه وعده‌های غذایی گرم و اقلام فاسدشدنی باشد که نیاز به سردخانه دارند.

با فرض اینکه 20 درصد از جمعیت نیاز به کمک فوری دارند، فقط برای جمعیت ۹.۸ میلیون نفر حدود دو میلیون نفر به کمک غذایی نیاز خواهند داشت که در سه وعده جمعا به حدود شش میلیون وعده غذایی در روز نیاز خواهد بود.

پس از یک زلزله متوسط تقاضا برای تخت‌های بیمارستانی می‌تواند به طور قابل توجهی به دلیل صدمات و تروما افزایش یابد. سازمان بهداشت جهانی توصیه می‌کند‌ در شهرها به‌ازای هر هزار نفر، تعداد تخت بیمارستانی به تعداد حدود سه تا پنج تخت بیمارستانی برای مراقبت‌های بهداشتی و برای شرایط ویژه بحرانی، ۱۰ تخت بیمارستانی لازم است. براساس استانداردهای سازمان بهداشت جهانی و با در نظر گرفتن یک جمعیت نمونه یک میلیون نفری در سناریوهای فاجعه در مواقع اضطراری، شهرها باید ۱۰ هزار را هدف قرار دهند.

بنابراین تخت بیمارستانی مورد نیاز برای شرایط اضطراری پس از یک زلزله متوسط (با بزرگای کمتر از شش) در تهران به‌ازای حداقل 10 تخت برای هزار نفر، حدود 98 هزار تخت بیمارستانی خواهد بود (در سال ۱۴۰۳ تعداد تخت بیمارستانی در تهران حدود ۲۵ هزار تخت است). واکنش اضطراری نیازمند امکانات و پرسنل هماهنگ‌شده برای مدیریت مؤثر عملیات نجات است. نیروهای امنیتی برای حفظ نظم در طول زلزله و پس از آن، زمانی که ممکن است وحشت ایجاد شود، ضروری هستند.

توصیه می‌شود در مواقع اضطراری به ازای هر 500 ساکن، حداقل یک افسر پلیس یا پرسنل امنیتی داشته باشیم که حدود ۲۰ هزار پرسنل حرفه‌ای پلیس لازم است. وسایل نقلیه سنگین برای حذف آوار و حمل‌ونقل تجهیزات و پرسنل بسیار مهم هستند. به‌ازای هر پنج هزار ساکن در مناطق شهری پس از فاجعه، یک وسیله نقلیه سنگین مورد نیاز است. برای تهران وسایل نقلیه سنگین مورد نیاز حدود دو هزار وسیله سنگین برای رخداد یک زمین‌لرزه متوسط است. این ارقام بیانگر رویکردی جامع برای آماده‌سازی زیرساخت‌های تهران برای مقابله با عواقب یک زلزله متوسط با اطمینان از ظرفیت کافی مراقبت‌های پزشکی و قابلیت‌های مؤثر واکنش اضطراری است.