یک ترور و چند پیام

شرق: پس از سفر انریکه مورا و شیخ تمیم به ایران و چراغ سبز تهران برای ازسرگیری مذاکرات وین، این بار بسیاری احیای برجام را جدی‌تر از قبل می‌دانستند. در چنین شرایطی یکشنبه شاهد اقدامی تروریستی در تهران بودیم؛ تروری که می‌تواند با هدف تحت‌الشعاع قراردادن مذاکرات وین انجام شده باشد؛ اما به‌واقع تا چه اندازه بین تلاش برای ازسرگیری مذاکرات وین و انجام این ترور ارتباط وجود دارد؟ پاسخ این سؤال، محور گفت‌وگوی «شرق» با مهدی ذاکریان، استاد دانشگاه و تحلیلگر ارشد مسائل اسرائیل است که در ادامه از نظر می‌گذرانید.

‌ ارزیابی شما از ترور یکشنبه هفته جاری در تهران چیست؟ اساسا این ترور با چه هدف یا اهدافی انجام شده است؟

پیش از اینکه به اهداف این ترور بپردازیم جا دارد که به چند نکته مهم اشاره کنم. اولین نکته به شرایط زمانی و موقعیت سیاسی - اجتماعی کنونی در ایران بازمی‌گردد. به هر حال کشور در یک بافت معنادار قرار دارد، به همین دلیل انجام این ترور می‌تواند از چند بعد اهمیت داشته باشد. ابتدابه‌ساکن اینکه کشور متأثر از تصمیمات دولت درخصوص حذف ارز ترجیحی با اعتراضات و انتقاداتی مواجه است؛ بنابراین فضای سیاسی قدری حساس و ملتهب است. در چنین شرایطی ترور یک نیروی قدس سپاه می‌تواند در تشدید فضای امنیتی با هدف ناامن‌کردن کشور عمل کند. از طرف دیگر باید این نکته را هم مدنظر قرار داد که این ترور در شرایط کنونی می‌تواند علاوه بر تغییر معنادار در فضای سیاسی و امنیتی کشور، فضای منطقه را هم تحت‌الشعاع قرار دهد، چراکه عاملان و بازیگران پشت پرده این ترور سعی کرده‌اند با این اقدام خود ایران را در مسیری قرار دهند که جز انجام واکنش سخت در برابر ترور، راهی نداشته باشد. در چنین فضایی قطعا منطقه می‌تواند تحت تأثیر عواقب این ترور قرار گیرد.

‌ درخصوص برجام چطور؛ آیا این ترور می‌تواند روی برجام تأثیر بگذارد؟

اتفاقا نکته دوم من که باید در تکمیل سؤال قبلی به آن اشاره کنم، به فضای سیاسی و دیپلماتیکی بازمی‌گردد که بعد از سفر انریکه مورا، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و شیخ تمیم بن‌حمد آل‌ثانی، امیر قطر، به ایران با هدف کمک به احیای برجام شکل گرفت. بعد از این تلاش‌های میانجیگرانه دیپلماتیک شاهد مواضع مثبتی برای ازسرگیری مذاکرات وین از سوی تهران بودیم تا جایی که برخی محافل خبری مطرح کردند که از نیمه خرداد مذاکرات وین از سر گرفته می‌شود. به همین دلیل اسرائیل یا هر بازیگر دیگری که پشت این ترور نیروی قدس سپاه قرار گرفته است سعی کرده با انجام این ترور، تهران و به‌خصوص کسانی را که از ابتدا با مذاکرات وین و احیای برجام سر ناسازگاری و مخالفت داشته‌اند، به سمت یک فضای رادیکال برای به‌شکست‌کشاندن مذاکرات وین سوق دهند. در چنین شرایطی کشورهای اروپایی و همچنین دولت بایدن که نیم‌نگاهی جدی به احیای برجام دارند، مجبور خواهند شد در کنار اسرائیل، سنای آمریکا و همچنین کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس برای تقابل با احیای برجام قرار بگیرند. از طرف دیگر چون تهران با ازسرگیری مذاکرات موافقت کرده بود این احتمال وجود داشت که این دور از مذاکرات به حل‌وفصل اختلافات و کنارگذاشتن خطوط قرمز برای احیای برجام بینجامد؛ بنابراین اسرائیل یا هرکسی که پشت این ترور قرار داشته است، با این احساس نگرانی سعی کرده پیش از آغاز مذاکرات با ترور عملا مذاکرات را با وقفه یا بن‌بست دیگری مواجه کند. به‌هر‌حال اولین ترور غیرهسته‌ای در شرایطی که برجام هم به مسائل یا بهتر بگوییم خطوط قرمز غیرهسته‌ای با محوریت خروج سپاه از لیست گروه‌های تروریستی گره خورده است نشان می‌دهد که بازیگران پشت این ترور با هوشمندی دست به انتخاب این فرد برای حذف وی زده‌اند.

‌ به چه دلیلی اسرائیل یا هر بازیگری که پشت این ترور قرار داشته، حذف نیروهای قدس سپاه پاسداران را کلید زده است؟

این نکته در ادامه تحلیل من برای پاسخ به سؤال قبلی قرار دارد. در واقع ترور نیروی قدس سپاه در تهران یک پیام چندبُعدی است که یک سر آن به دولت بایدن، یک سرش به تهران، سر دیگرش به مخالفان داخلی کابینه بنت و یک سرش هم به جامعه جهانی بازمی‌گردد. به این معنا این ترور نوعی قدرت‌نمایی اسرائیل در برابر ایران بود و در کنارش اتمام حجت برای کاخ سفید. اگرچه دولت بایدن تلاش دارد درخصوص خروج سپاه از لیست گروه‌های تروریستی، مذاکرات وین را به نتیجه برساند، اما این ترور نشان داده است که اسرائیل با ترور یک نیروی سپاه قدس در تهران ضمن قدرت‌نمایی اطلاعاتی و اشراف امنیتی و نظامی خود به دولت بایدن هم این پیام را بدهد که نه‌تنها مانع از این کار خواهد شد، بلکه اهرم‌های دیگری مانند ترور و... را هم در اختیار دارد تا مانع از خروج سپاه از لیست گروه‌های تروریستی و اساسا احیای برجام شود.

‌ اسرائیل چگونه با ترور می‌تواند مشروعیت سیاسی برای عدم احیای برجام کسب کند؟

بحث مشروعیت سیاسی نیست. اسرائیل با این ترور سعی دارد این‌گونه القا کند که نیروی قدس و در کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی یک نیروی تروریستی است و تل‌آویو برای حفظ امنیت ملی و تمامیت ارضی خود استفاده از هر اهرمی برای مقابله با آن را مشروع می‌داند.

‌ حتی ترور؟

حتی ترور. چون اسرائیل سعی دارد با تروریستی جلوه‌دادن سپاه پاسداران و نیروی قدس این‌گونه القا کند که تنها راه مقابله با یک نیروی تروریستی استفاده از ابزار ترور است. اسرائیل با همین منطق اولین ترور غیرهسته‌ای خود را در پایتخت ایران انجام داد.

‌به باور شما بهترین واکنش ایران چه خواهد بود؟

دو راه‌حل برای تقابل با این اقدامات اسرائیل وجود دارد؛ اول استفاده از اهرم دیپلماسی از طریق به‌کارگیری توان دیپلماتیک دیگر کشورها برای محکوم‌کردن اسرائیل و مهم‌تر از آن تلاش برای احیای برجام؛ اگر برجام احیا شود جامعه جهانی توان هسته‌ای ایران را دوباره به رسمیت خواهد شناخت. در این صورت اسرائیل با یک انزوای دیپلماتیک مواجه خواهد شد که نمی‌تواند دست به ترور، خرابکاری و جاسوسی بزند، چون با واکنش جامعه جهانی مواجه خواهد شد و به دنبالش اسرائیل را بازیگر مخرب قلمداد می‌کنند. به همین دلیل است که اسرائیل بزرگ‌ترین دشمن احیای برجام است و خود را به هر آب و آتشی می‌زند که توافق هسته‌ای احیا نشود.