توافق اولیه بر سر «حکومت موقت»

رئیس‌جمهوری ایالات‌متحده می‌گوید اسرائیل و حماس بر سر چارچوب آتش‌بس، که منجر به آزادی گروگان‌ها می‌شود، به توافق رسیده‌اند. با‌این‌حال جو بایدن یادآور شد که این معامله هنوز نهایی نیست و برای تحقق آن به کار بیشتری نیاز است.

بایدن در ایکس نوشت: «شش هفته پیش چارچوبی جامع درمورد چگونگی دستیابی به آتش‌بس و بازگرداندن گروگان‌ها به خانه ارائه کردم. البته هنوز بسیار کار دارد و اینها مسائل پیچیده‌ای هستند، اما این چارچوب اکنون مورد توافق اسرائیل و حماس است. تیم من درحال پیشرفت است و من در انجام این کار مصمم‌ هستم». پیش از این نیز جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی ایالات‌متحده، به خبرنگاران گفت که «تا رسیدن به آتش‌بس فاصله زیادی باقی مانده اما نشانه‌ها از هفته‌های اخیر مثبت‌تر است».

به نظر می‌رسد معامله آتش‌بس و آزادی گروگان‌های اسرائیلی، که بایدن به آن امیدوار است، چندان «قریب‌الوقوع» نیست؛ زیرا کار روی جزئیات آن پیچیده است و به نظر می‌رسد زمان‌بر باشد. مقامات آمریکایی درباره تازه‌ترین تغییرات این معامله می‌گویند توافق در سه مرحله خواهد بود که بخش مهمی از آن طرح «حکومت موقت» است که در آن نه اسرائیل و نه حماس غزه را کنترل نخواهند کرد. پیش از رسیدن به تشکیل دولت جدید برای کنترل غزه، ۳۳ گروگان اسرائیلی آزاد خواهند شد. مرحله نهایی نیز شامل آزادی سایر سربازان مرد اسرائیلی و خروج کامل ارتش اسرائیل از نوار غزه است.

بنابر گزارش‌ها، در جریان این مذاکرات، گروه حماس پیشنهاد واگذاری اداره نوار غزه و کرانه باختری به یک «دولت مستقل بی‌طرف» را به میانجی‌های مصری و قطری ارائه کرده است.

حسام بدران، یکی از سخنگویان حماس در این زمینه گفت: «ما پیشنهاد استقرار یک دولت موقت ملی بی‌طرف را برای اداره نوار غزه و کرانه باختری بعد از جنگ ارائه کردیم. مسئله اداره غزه بعد از جنگ، مسئله داخلی فلسطینیان است و نباید نیروی خارجی در آن مداخله کند».

یک منبع رسمی حماس که نخواست نامش فاش شود، در این زمینه به خبرگزاری فرانسه گفت: «در فاز اول پس از جنگ،‌ این دولت اداره امور نوار غزه و کرانه باختری را برعهده می‌گیرد و مسیر برای برگزاری انتخابات سراسری را هموار می‌کند». پیش از این اظهارات مقام‌های حماس، بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، خواستار حفظ کنترل قلمرو مرزی غزه با مصر شده بود. او علت این خواسته را «جلوگیری از قاچاق سلاح از مصر به حماس» عنوان کرده است.

در هفته‌های گذشته، هم‌زمان با پیش‌رفتن مذاکرات آتش‌بس، ارتش اسرائیل حملات هوایی و زمینی را به نقاط مختلف غزه افزایش داده است. اسرائیل در هفته‌های اول جنگ دستور تخلیه شمال غزه را صادر و از بازگشت بیشتر مردم به آنجا جلوگیری کرد. با‌این‌حال ارتش تحت نظر نتانیاهو اکنون دستور تخلیه مناطق بیشتری را در بسیاری از محله‌های مرکز غزه صادر کرده است. ارتش اسرائیل می‌گوید اطلاعاتی در اختیار دارد که نشان می‌دهد حماس و گروه جهاد اسلامی در این منطقه حضور دارند.

هم‌زمان با گسترش حملات اسرائیل، حماس هشدار داد که تهاجم اخیر و آوارگی بیشتر غیرنظامیان غزه به شکست مذاکرات طولانی‌مدت آتش‌بس و آزادی گروگان‌ها منجر خواهد شد. این در‌حالی است که دولت ایالات‌متحده می‌کوشد تا پیش از انتخابات ریاست‌جمهوری در نوامبر درمورد مذاکرات آتش‌بس و آزادی گروگان‌های اسرائیلی با دو طرف به توافق برسد. تلاش‌ها برای تضمین آتش‌بس و آزادی گروگان‌ها در غزه در هفته‌های گذشته با دیپلماسی فعال میان واشنگتن، اسرائیل و قطر تشدید شده است. در روزهای گذشته یک هیئت اسرائیلی راهی پایتخت مصر شد تا مذاکرات آتش‌بس را ادامه دهد. ویلیام برنز، رئیس سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا، نیز برای گفت‌وگو درباره جزئیات این توافق به قاهره رفت.

حماس اخیرا گفت که برای دست‌یافتن به توافق انعطاف نشان داده است. این گروه نخست‌وزیر اسرائیل را متهم کرد که «موانع بیشتری بر سر راه مذاکرات قرار می‌دهد».

چارچوب توافق

روزنامه واشنگتن‌‌پست در گزارشی پیرامون توافق اسرائیل و حماس بر روی یک «چارچوب» برای آزادی گروگان‌ها و آتش‌بس‌، از مذاکره دو طرف بر سر چگونگی اجرای این توافق خبر داد. گفته می‌شود، گام کلیدی این بود که هر دو طرف توافق کرده‌اند که در مرحله دوم توافق «حکومت موقت» تحت حمایت نیروهای تشکیلات خودگردان فلسطین را بپذیرند.

این گزارش به نقل از یک مقام ارشد آمریکایی می‌گوید که «بر سر چارچوب توافق شده است» و طرفین اکنون «درحال مذاکره درباره جزئیات نحوه اجرای آن هستند». به‌نوشته واشنگتن‌پست مقامات هشدار می‌دهند که اگرچه چارچوب موجود است، اما احتمالا توافق نهایی قریب‌الوقوع نیست و بررسی تمام جزئیات زمان‌بر است.

دیوید ایگنشس، نویسنده این گزارش واشنگتن‌پست می‌نویسد: «سنگ مانع، مرحله انتقالی [به مرحله دوم] بوده است که در آن حماس سربازان مردی که به‌عنوان گروگان باقی مانده‌اند را آزاد می‌کند و هر دو طرف به‌دنبال «خروج کامل نیروهای اسرائیلی از غزه» با «پایان دائمی خصومت‌ها» موافقت می‌کنند».

ایگنشس می‌افزاید، یک تحول کلیدی این است که هم اسرائیل و هم حماس اکنون اعلام آمادگی کرده‌اند که یک «حکومت موقت» را می‌پذیرند که با مرحله دوم آغاز می‌شود که در آن نه حماس و نه اسرائیل بر غزه حکومت نخواهند کرد.

نویسنده مقاله می‌گوید که امنیت نوار غزه توسط یک نیروی آموزش‌دیده ایالات‌متحده و با حمایت کشورهای عربی میانه‌رو تأمین خواهد شد. این نیرو از یک گروه دوهزارو 500 نفری از تشکیلات خودگردان فلسطینی متشکل خواهد بود که اسرائیل از قبل آنها را مورد بررسی امنیتی قرار داده است. یک مقام آمریکایی به این روزنامه می‌گوید، حماس به میانجی‌ها گفته است که «آماده است تا اختیارات خود را به نهادهای حکومت موقت واگذار کند».

حماس در سال ۲۰۰۷ کنترل غزه را از دست تشکیلات خودگردان فلسطینی تحت سلطه فتح بیرون آورد. این دو گروه فلسطینی در خصومت با یکدیگر قرار دارند.

هر دو طرف برای پایان‌دادن به جنگ انگیزه دارند و اسرائیل می‌خواهد نیروهای خود را برای گشوده‌شدن احتمالی جبهه‌های دیگر جنگ آماده نگه دارد. این روزنامه همچنین به نقل از یک مقام آمریکایی ادعا کرده است که حماس در لانه‌های زیرزمینی خود در «وضعیت وخیمی» به‌سر می‌برد و مهمات و تدارکات آنها رو به پایان است.

چالش جنگ غزه برای مصر

جنگ غزه مصر را با چالش‌های بسیاری مواجه کرده است و پیامدهای آن هر روز بر وخامت اوضاع این کشور می‌افزاید. درحال‌حاضر، عمده‌ترین نگرانی دولت مصر این است که عملیات نظامی اسرائیل تعداد زیادی از فلسطینیان را به سمت شبه‌‌جزیره سینا سوق دهد و مصر را هم از لحاظ اقتصادی و هم از نظر امنیتی با وضعیت دشواری روبه‌رو کند. پس از وقوع حمله هفتم اکتبر حماس و حمله تلافی‌جویانه اسرائیل به نوار غزه، مصر تمهیدات خاصی تدارک دید تا از مهاجرت دسته‌جمعی فلسطینیان به قلمرو این کشور جلوگیری کند. «محمد خیر ندمان» تحلیلگر تحولات خاورمیانه در ایندیپندنت می‌نویسد:

از آغاز حمله اسرائیل به غزه، نگرانی قاهره این بود که ممکن است اسرائیل به‌دنبال بیرون‌‌راندن ساکنان غزه باشد و با حمله به زیرساخت‌ها و بمباران روستاها و شهرها وضعیتی ایجاد کند که فلسطینیان به ترک نوار غزه ناگزیر شوند. پس از گذشت چند هفته از جنگ، برخی از رهبران و مقام‌های دولت اسرائیل خواستار اخراج فلسطینیان از نوار غزه شدند و این امر دولت مصر را بیشتر نگران کرد. با‌این‌حال، موضع ایالات‌متحده در قبال طرح اخراج فلسطینیان نگرانی مصر را تاحدی کاهش داد، اما شکست مذاکرات آتش‌بس بار دیگر بر نگرانی‌ها افزود. به همین ترتیب، ادامه عملیات نظامی اسرائیل در رفح، به تشدید نگرانی مصر درمورد اخراج فلسطینیان منجر می‌شود.

مصر از طرح سه‌مرحله‌ای دولت بایدن برای آتش‌بس در نوار غزه حمایت کرد تا زمینه اجرائی‌شدن راه‌حل دوکشوری فراهم شود، اما نتانیاهو با رد این طرح، نگرانی‌ درمورد آینده وضعیت فلسطینیان در نوار غزه را بیشتر کرد و این پرسش مطرح شد که آیا اهداف او فراتر از مرزهای نوار غزه است؟ اگرچه مصر نگرانی بسیاری درمورد آینده درگیری در غزه دارد، اما برای دستیابی به راه‌حلی که به نفع همه باشد اغلب به راهبردهای دولت بایدن تکیه می‌کند. از سوی دیگر، ادامه جنگ و کشتار در غزه خشم و نارضایتی مردم مصر را به‌شدت برانگیخته و به برپایی اعتراضات بسیاری منجر شده است. به همین دلیل، دولت مصر می‌کوشد تظاهرات مردمی را مهار کند و از گسترش دامنه تظاهرات به دانشگاه‌ها که پیامدهای خطرناکی به دنبال دارد، جلوگیری کند. باین‌حال، تاکنون موج اعتراضات دولت این کشور را که ثباتش به جلوگیری از فروپاشی اقتصاد بیمار آن بستگی دارد، به خطر نینداخته است. جنگ غزه آسیب بسیاری به اقتصاد مصر رساند، اما بزرگ‌ترین ضربه‌ای که اقتصاد مصر متحمل آن شد، کاهش شدید درآمد کانال سوئز بود. حملات حوثی‌های یمن به خطوط کشتی‌رانی در دریای سرخ به کاهش شمار کشتی‌هایی منجر شد که از کانال سوئز عبور می‌کنند و در پی آن درآمد مصر از این منبع بزرگ اقتصادی از دسامبر ۲۰۲۳ تا آوریل ۲۰۲۴ به‌‌شکل بی‌سابقه‌ای کاهش یافت. با‌این‌حال، مصر توانست با استفاده از بروز چالش ناامنی در دریای سرخ، از دولت‌های اروپایی و سازمان‌های بین‌المللی امتیازات بسیاری کسب کند؛ به این دلیل که آنها درمورد پیامدهای بی‌ثباتی اقتصادی و اجتماعی مصر و احتمال افزایش نرخ مهاجرت غیرقانونی از طریق دریای مدیترانه نگرانی دارند.

درنتیجه، در مارس ۲۰۲۴، کشورهای اروپایی از کمک اقتصادی جدید هشت‌میلیارد‌دلاری به مصر خبر دادند. همچنین صندوق بین‌المللی پول نیز، افزون بر اینکه بسته کمکی پیشنهادی به مصر را از سه میلیارد دلار به هشت میلیارد دلار افزایش داد، اعلام کرد که این کمک به کنترل بخش نظامی مشروط نخواهد بود. علاوه‌بر‌آن، امارات متحده عربی هم با موافقت با پرداخت ۳۵ میلیارد دلار برای توسعه منطقه ساحلی در غرب اسکندریه، کمک شایانی به اقتصاد مصر کرد.

دولت مصر برای عبور از این بحران، به توانایی دولت بایدن برای تضمین آتش‌بس در نوار غزه تکیه می‌کند، آتش‌بسی که مسیر دستیابی به راه‌حلی سیاسی برای پایان‌دادن به منازعه فلسطین و اسرائیل را هموار کند. با‌این‌حال، رهبران مصر می‌دانند که کابینه کنونی اسرائیل با هرگونه راه‌حلی که به تشکیل کشور فلسطین منجر شود، مخالفت می‌کند. بنابراین، تا زمانی که دولت بایدن مشغول برنامه‌های انتخاباتی باشد و به اعمال فشار حداکثری بر نخست‌وزیر اسرائیل تمایل پیدا نکند، مصر برای برون‌رفت از بحران و گام‌برداشتن به سمت بهبود اقتصادش گزینه‌های زیادی پیش‌رو ندارد. باید جامعه جهانی به‌ویژه ایالات‌متحده، اسرائیل را برای پذیرش آتش‌بس دائمی و طرح توقف جنگ در غزه تحت فشار قرار دهند تا راه برای تشکیل کشور مستقل فلسطین هموار شود. البته مصر با توجه به روابط گسترده‌ای که با کشورهای مختلف منطقه و جهان دارد، می‌تواند با میانجیگری میان طرف‌های متخاصم نقش مهمی ایفا کند، مشروط بر اینکه طرح صلح پیشنهادشده افزون بر پایان‌دادن به جنگ غزه و برقراری صلح در خاورمیانه، منافع ملی مصر را تأمین کند و چالش‌هایی را که فراروی اقتصاد آن قرار گرفته است، از سر راه بردارد.