نگاه خصمانه چین به فیلیپین

ماجراجویی‌های چین در جنوب شرق آسیا تنها به تایوان محدود نمی‌شود و به نظر می‌رسد پکن برای فیلیپین هم خواب‌هایی دیده است. وزارت امور خارجه چین اخیرا اعلام کرده که پکن «اقدامات متقابل» را علیه دو هواپیمای نظامی فیلیپین در نزدیکی سوبی‌ریف در دریای چین جنوبی در دستور کار قرار داده است. چند روز قبل، کشتی‌های گارد ساحلی چین خود را بدون دلیل به دو قایق فیلیپینی در جزیره سابینا شول که سعی داشتند به نیروهای مستقر در جزایر فلت و نانشان تجهیزات برسانند، کوبیدند.

این حادثه به دنبال اقدامات خصمانه ۱۷ ژوئن در حوالی جزیره توماس شول دوم رخ داد که کشتی‌های چینی به کشتی‌های فیلیپینی یورش بردند، دو کشتی را توقیف و هشت ملوان را مجروح کردند که حال یکی از آنها وخیم است. در روز پنجم مارس، چین چهار ملوان فیلیپینی را در توماس شول دوم مجروح کرد. مانیل در سال ۱۹۹۹ کشتی سیرا مادره –‌متعلق به دوران جنگ جهانی دوم- را برای تحکیم ادعاهای ارضی خود در آب‌های این جزیره غرق کرد. این حوادث همگی در نزدیکی جزایر اصلی فیلیپین و دور از چین رخ داده‌اند. برای نمونه، سابینا ۱۲۴ مایل دریایی (۲۳۰ کیلومتر) از پالاوان فیلیپین و هشت برابر این مسافت تا هاینان چین فاصله دارد.

شی جین‌پینگ همچنین چند جنگ نیابتی را در آن ‌سوی مرزهای چین به راه انداخته و به‌ویژه از تلاش روسیه برای تصرف اوکراین و حمله ایران به اسرائیل پشتیبانی می‌کند. شی با حمله به فیلیپین می‌تواند در نهایت در شرق آسیا خودی نشان دهد.

پکن مدعی است آب‌های درون منطقه «زبان گاو» -‌که آن را در نقشه‌های رسمی با 10 خط تیره مشخص کرده- به این کشور تعلق دارند. این منطقه حدود ۸۵ درصد از آب‌های دریای چین جنوبی را شامل می‌شود. چینی‌ها می‌گویند این آب‌ها جزء «خاک آبی پکن» هستند. ادعای گسترده چین در قبال پهنه‌های آبی فیلیپین در سال ۲۰۱۶ در دادگاه لاهه رد شد. پرونده فیلیپین علیه چین تحت کنوانسیون ملل متحد درباره حقوق دریاها به جریان افتاده بود. پکن عملا بدون هیچ پشتوانه قانونی تأکید کرده که حکم دادگاه لاهه «غیرقانونی، بی‌معنی و فاقد اعتبار است».

شی جین‌پینگ، رهبر چین، بارها بدون دلیل موجه در آب‌های فیلیپین فتنه‌انگیزی کرده است. درعین‌حال اقدامات چین علیه تایوان چندان جدی به نظر نمی‌رسند. این امر از این جهت جالب‌ است که شی به‌شدت به دنبال الحاق جمهوری تایوان به خاک چین بوده و حتی مشروعیت خود را برای رسیدن به این هدف به خطر انداخته است. از این‌رو به نظر می‌رسد رهبر چین قصد ندارد با حمله به جزیره اصلی تایوان به خصومت‌ها دامن بزند.

انصراف از حمله به تایوان؟

گوردون جی چانگ، عضو ارشد مؤسسه گیتستون، عضو هیئت مشاوران گیتستون و نویسنده کتاب «فروپاشی قریب‌الوقوع چین» درباره دلایل احتمالی انصراف چین از اقدام جدی نظامی علیه تایوان به اپک‌تایمز می‌گوید اول آنکه هزینه‌های جانی چنین حرکتی برای حزب کمونیست چین سنگین‌تر از آن است که بتواند از دست آن قسر در‌برود. ریچارد فیشر از مرکز ارزیابی و راهبرد بین‌المللی تخمین می‌زند که چین حدود ۵۰ هزار سرباز، ملوان و خلبان خود را از دست خواهد داد، حتی اگر بتواند هزاران لنج، کشتی و هواپیما را به شکل غافلگیرانه بسیج کرده و از مشارکت دیگران در نجات تایوان جلوگیری کند. فیشر به من گفت: «اگر چین نتواند غافلگیرانه عمل کند و آمریکا و ژاپن با موفقیت دست به حمله متقابل زده و نبرد هوایی و زمینی در تایوان را کلید بزنند، شاید چین صد هزار سرباز از دست بدهد».

به گمان من، شی معتقد است چنین تلفاتی -‌حتی پایین‌ترین تخمین فیشر- حاکمیت حزب کمونیست را به خطر می‌اندازد. در شرایطی که یأس و بدبینی بر جامعه چین سایه افکنده است، مردم هیچ حوصله‌ای برای جنگیدن ندارند. همچنین باور فراگیری وجود دارد که می‌گوید «چینی‌ها نباید چینی‌های دیگر را بکشند». مردم تایوان عمدتا خود را چینی قلمداد نمی‌کنند، اما شهروندان جمهوری خلق چین مردمان این جزیره را هم‌خون خود می‌دانند. کشتن تایوانی‌ها چندان مطلوب نیست و کشتن آنها در تعداد زیاد به مراتب نامطلوب‌تر تلقی می‌شود.

دوم آنکه شی در بحبوحه مخاطرات سیاسی شخصی خود نمی‌تواند از موضعی که به‌عنوان قدرتمندترین شخصیت چین اتخاذ کرده چشم‌پوشی کند. بسیج یک نیروی اشغالگر مستلزم آن است که شی کنترل کامل تقریبا کل ارتش آزادی‌بخش خلق را به یک فرمانده یا دریاسالار محول کند. چنان‌که از پاک‌سازی بی‌وقفه سال گذشته پیداست، شی به افسران ارشد خود اعتماد ندارد و قرار نیست چنین قدرتی را به کسی -‌چه قابل اعتماد و چه غیرقابل اعتماد- محول کند.

سوم آنکه ارتش چین اوضاع نابسامانی دارد و شرایط جنگیدن در یک نبرد بزرگ را ‌ندارد. برای نمونه، نیروی موشکی پکن که بارِ تقریبا تمام تسلیحات هسته‌ای کشور را به دوش می‌کشد، از اواسط سال گذشته شاهد بازداشت ده‌ها افسر ارشد از‌جمله دو افسر ارشد شی بوده است. با تنزل رتبه وزیر دفاع جدیدالورود، دریاسالار دونگ جون که در اتفاقی غیرمنتظره در تابستان سال جاری از کرسی کمیسیون مرکزی نظامی حزب کمونسیت چین محروم شد، واضح است که نابسامانی همچنان ادامه دارد.

در دهه اول قرن حاضر، تمام تصمیمات رده‌بالای پکن به واسطه اجماع اتخاذ می‌شدند و کسی بابت آنها تشویق یا سرزنش نمی‌شد. با‌این‌حال، شی قدرت را از دیگران ربود و اکنون اختیار تام دارد. مسئله‌ای که اوضاع را برای حاکم چین بدتر کرده، این است که شی هزینه باخت در مبارزات سیاسی را بالا برده و می‌داند که در صورت برکناری همه‌ چیز را از دست خواهد داد. شی در چشم‌انداز سیاسی داخلی کشور می‌داند که آسیب‌پذیر است، به‌ویژه آنکه همه سیاست‌های او را عامل وخامت اوضاع می‌دانند. شی به یک پیروزی سیاسی فوری احتیاج دارد، اما متأسفانه تسلط بر تایوان برای او دور از دسترس است. به عقیده من، این به آن معناست که او تصمیم گرفته به سمت همسایه ضعیف‌تر خود برود؛ جمهوری فیلیپین همانی است که شی می‌خواهد.

بلین هولت، فرمانده بازنشسته نیروی هوایی آمریکا، به گیتستون گفت: «به نظر می‌رسد شی جین‌پینگ خون‌خواهی از تایوان را به‌تدریج کنار گذاشته و به اقدامات بی‌شرمانه‌تر در منطقه اقتصادی انحصاری فیلیپین روی آورده است. از آنجا که اقتصاد چین در آستانه فروپاشی است و تنش‌ها با کشورهای هم‌جوار افزایش یافته و پروژه‌های بزرگ او مانند کمربند و جاده از هم پاشیده‌اند، شی دیگر نمی‌تواند برای خلاص‌شدن از دست ارتشی که به آن اعتماد ندارد به حلقه داخلی خود متوسل شود. رهبر چین اژدهای خطرناکی است که در گوشه رینگ گرفتار شده است».

خطری که وجود دارد این است که حمله به فیلیپین به یک درگیری کلی در منطقه منجر شود. مانیل و آمریکا به پیمان ۱۹۵۱ متعهد هستند. وزارت امور خارجه بایدن اخطارهای کتبی صادر کرده -‌آخرین مورد آن به ۱۹ آگوست بازمی‌گردد- و گفته که آمریکا از نیروهای خود علیه چین استفاده خواهد کرد تا طبق ماده ۴ پیمان دفاعی متقابل به تعهدات خود عمل کند. جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا نیز به‌طور شفاهی هشدارهای مشابهی صادر کرده که برای نمونه می‌توان به هشدارهای ۲۵ اکتبر ۲۰۲۳ و ۱۱ آوریل ۲۰۲۴ اشاره کرد.

از این گذشته، فیلیپین دوستان قدرتمندی مانند ژاپن در منطقه دارد. ژاپن، آمریکا و فیلیپین چندی پیش یک ائتلاف دفاعی تشکیل دادند که JAROPUS نام دارد. این‌ سه کشور در ماه آوریل به همراه استرالیا اولین رزمایش دریایی مشترک خود را در دریای چین جنوبی برگزار کردند.

اعضای ناتو نیز در چند سال گذشته در دریای چین جنوبی حضور داشته‌اند. فرانسه و آلمان در آوریل سال جاری بیانیه‌هایی در محکومیت چین صادر کردند. آلمان و فیلیپین در ماه آگوست اعلام کردند به‌زودی پیمان دفاعی خود را نهایی خواهند کرد. فرانسه نیز مذاکراتی را درخصوص امضای یک پیمان‌نامه آغاز کرده است. درحالی‌که چین، روسیه و کره شمالی با یکدیگر همکاری می‌کنند، آمریکا و شرکای آن نیز همکاری خود را در زمینه دفاع مشترک آغاز کرده‌اند. منطقه در حال تقسیم‌بندی است و اگر جنگ رخ بدهد، دو ائتلاف بزرگ که این رویداد را تمرین کرده‌اند، به‌طور گروهی در برابر هم خواهند جنگید. سومین جنگ جهانی تاریخ از کجا آغاز می‌شود؟ می‌توان به آسیای شرقی فکر کرد یا احتمالا به جزایر، آب‌تل‌ها یا پشته‌های شنی فیلیپین. فیلیپینی‌ها کشور خود را «اوکراین بعدی» می‌نامند.