نقض سیاست‌های اصل ۴۴ قانون اساسی توسط پلتفرم‌ها
از امتیازهای ویژه تا تهدید به دریافت خسارت‌های سنگین
اسنپ برای چندمین بار به سراغ اقدامات ضدرقابتی رفته و سعی در ایجاد یک بازار انحصاری در حوزه سفارش‌های آنلاین غذا برای خود دارد. داستان از این قرار است که اسنپ‌فود قراردادهای خود با رستوراندارها را به نوعی تنظیم کرده که آنها امکان همکاری با پلتفرم دیگر در حوزه سفارش آنلاین غذا را ندارند.
اسنپ برای چندمین بار به سراغ اقدامات ضدرقابتی رفته و سعی در ایجاد یک بازار انحصاری در حوزه سفارش‌های آنلاین غذا برای خود دارد. داستان از این قرار است که اسنپ‌فود قراردادهای خود با رستوراندارها را به نوعی تنظیم کرده که آنها امکان همکاری با پلتفرم دیگر در حوزه سفارش آنلاین غذا را ندارند. این‌گونه که در یکی از بندهای قراردادی، اسنپ‌فود به رستوران‌های طرف قرارداد متعهد شده در صورت فعالیت انحصاری با این اپلیکیشن به آنها مزایای ویژه‌ای شامل تخفیف در کمیسیون، تبلیغات و بهبود امتیاز عملکرد تخصیص دهد. او همچنین برای اینکه رستوراندارها را ناچار به اجرای این قرارداد کند حتی جرائمی را هم برای نقض این بند در نظر گرفته که رقم آن در بسیاری موارد خیلی چشمگیر است. فعالان کسب‌وکارهای آنلاین بر این باورند که متن قرارداد اسنپ‌فود باعث ایجاد یک بازار انحصاری در این حوزه شده و بسیاری از رستوراندارها ناچار به توقف قراردادهای خود با سایر پلتفرم‌های فعال در این حوزه همچون تپسی شده‌اند.
انصاری، معاون حقوقی تپسی دراینباره به «شرق» می‌گوید: اقدامات‌مان برای جذب رستوران در تهران را از شهریور‌ماه شروع کرده‌ایم، اما می‌بینیم که به دلیل مدل قراردادهای اسنپ‌فود رستوراندارها امکان همکاری با ما را نداشته یا اینکه به دلیل تهدیدهای این پلتفرم کمی بعد از امضای قرارداد و شروع همکاری با ما، قراردادشان را با ما لغو می‌کنند، در حالی که خود تمایل به انجام همکاری با تپسی را دارند.
او با اشاره به محکومیت این شرکت در سال ۹۸ به دلیل تنظیم قراردادهای انحصاری‌اش، ادامه داد: این شرکت، نه‌تنها اقدامات ضدرقابتی سابق خود را که پیش‌تر در شورای رقابت به سبب ارتکاب آنها محکوم شده بوده، در شکلی نوین ادامه داده بلکه به آن شدت بخشیده است. حالا تپسی در اعتراض به اتخاذ رویه‌های ضدرقابتی در بازار سفارش آنلاین غذا توسط گروه اسنپ، از این شرکت به شورای رقابت شکایت کرده است. البته این تنها تپسی نیست که نسبت به رفتارهای انحصارطلبانه اسنپ شکایت دارد. چند وقت پیش هم مدیرعامل پلتفرم زودکس قراردادهای ویژه اسنپ‌فود با تأمین‌کنندگان را دلیل اصلی از‌دست‌دادن تأمین‌کنندگان خود در شهرهای مختلف دانست و مدعی شد این موضوع باعث شده است در شهر شیراز ۲۰۰ تأمین‌کننده همکاری خود با زودکس را قطع کنند و زودکس به همین خاطر از اسنپ‌فود شکایت کرده است.
همچنین آذر‌ماه سال ۱۴۰۲ هم علیرضا خدابخش رئیس هیئت‌مدیره «قاصدک رسانه کاسپین» که چندسالی است با استارتاپ قاصدک‌فود در زمینه سفارش اینترنتی غذا در برخی شهرها فعالیت می‌کند، در ارتباط با انحصارطلبی اسنپ‌فود گفته بود اسنپ‌فود همچنان رویکردی ضدرقابتی و انحصاری را پیش گرفته و این بار با رویکرد تشویق و تنبیه رستوراندارها باعث قطع همکاری آنها با سایر پلتفرم‌های آنلاین می‌شود.
تکرار داستان انحصار این بار در کسب‌وکارهای آنلاین
انحصار واژه آشنایی در اقتصاد ایران است که بارزترین آن را می‌توان صنعت خودرو دانست. صنعتی که در دهه‌های اخیر به دلیل ریل‌گذاری اشتباه و سیاست‌گذاری‌ها و نسخه‌های غلط، به بیراهه رفته و حالا به بلایی برای اقتصاد ایران تبدیل شده است. در تمام این سال‌ها به دلیل ممنوعیت واردات و ایجاد یک بازار انحصاری نه‌تنها حقوق مشتریان ضایع شده بلکه خبری از توسعه و پیشرفت در آن نبوده است. از طرفی آمارهای اعلامی هم نشان می‌دهد که قطب‌های اصلی خودروسازی به حدود ۲۵۰ هزار میلیارد تومان رسیده است. مثال دیگر انحصار در بازار ایران را می‌تواند صنعت لوازم خانگی دانست. دولت به اسم حمایت از تولید داخلی و کاهش هزینه تولید کالای ایرانی تصمیم به پرداخت ارز دولتی به صنایع گرفته و بعضا بازار را در انحصار کالای داخلی قرار داده است. در نهایت آنچه اتفاق افتاده این بوده که هزینه تولید کالا کاهش نداشته و صنایع رقابت‌پذیر نشده‌اند و اعطای انواع رانت، فساد هم ایجاد کرده است. در واقع این صنایع با وجود دریافت انواع و اقسام سوبسیدها و رانت و انحصار بازار نتوانسته‌اند چندان رقابت‌پذیر باشند و قدرت خرید مصرف‌کننده را افزایش دهند. در نهایت هم نظام توزیع در بازار را دچار اختلال کرده‌اند. انحصار که طی سال‌های گذشته بخش‌های مختلفی از اقتصاد ایران را با ناترازی مواجه کرده، حالا پایش به کسب‌وکارهای آنلاین هم باز شده این در حالی است که قانون چنین اقدامات ضدرقابتی را تخلف می‌داند.
جالب است که بدانید فصل ۹ سیاست‌های اصل ۴۴ قانون اساسی به اقدامات ضدرقابتی اشاره می‌کند. بر اساس این قانون یک‌سری اقدامات که باعث ایجاد انحصار در بازار می‌شود ضدرقابتی تلقی شده‌اند. بر همین اساس کسانی که از این رویه‌ها متضرر می‌شوند، اجازه دارند که به شورای رقابت مراجعه کرده و شکایت کنند. انصاری، معاون حقوقی تپسی با اشاره به این قانون اظهار کرد: اگر بازیگری دارای سهم مسلطی از بازار باشد، نمی‌تواند برای سایر رقبای خود مانع ایجاد کند. اما متأسفانه اسنپ‌فود قراردادهای خود را به‌گونه‌ای تنظیم کرده که مانع حضور سایر رقبا به این بازار شود.
به گفته او، تخفیف‌هایی که منوط به یک همکاری انحصاری شود، در رویه جهانی به‌خصوص اتحادیه اروپا به عنوان رویه ضدرقابتی محسوب می‌شود. این کار به قدری عجیب است که بعید می‌دانم که در هیچ کجای دیگر دنیا اتفاق افتاده باشد.
تخفیف به شرط انحصار
سال ۹۸ بود که ضد‌رقابتی‌بودن قراردادهای اسنپ‌فود محرز و حکم محکومیت این پلتفرم در پرونده شکایت چیلیوری صادر شد. انصاری می‌گوید: «در پرونده شرکت چیلیوری علیه اسنپ‌فود در سال ۹۸ شورای رقابت با توجه به اینکه همکاری رستوران‌ها با شرکت‌های رقیب موجب لغو قرارداد یا جریمه قابل توجه از سمت اسنپ‌فود می‌گردید این عمل را مصداقی از محدودکردن معاملات با رقیب (قسمت ۲ بند الف ماده ۴۵) تشخیص داده بود». در آن سال‌ها اسنپ‌فود در قراردادهای خود به‌صراحت اعلام کرده بود که رستوراندارها اجازه فعالیت با رقبای اسنپ را ندارند. اسنپ‌فود بعد از محکومیتش شکل قراردادهای خود را به نوعی تغییر داد اما همچنان انحصارگرایی آن در قراردادهایش موج می‌زند. در واقع در مدل جدید قراردادها اسنپ‌فود به نوعی قانون را دور زده بود و به صورت غیرمستقیم باز هم اجازه فعالیت با سایر بازیگران این بازار را از رستوران‌ها گرفته بود. در مدل جدید قراردادها این‌گونه بود که رستوراندارها در صورت همکاری با سایر اپ‌ها دیگر اجازه استفاده از تخفیف‌ها و امتیازهای در نظر گرفته‌شده را نداشتند. حتی در برخی موارد جرائمی هم برای رستوراندارها در نظر گرفته شده است. به عبارت دیگر می‌توان ادعا کرد که ماهیت انحصاری این قراردادها همچنان به قوت خود باقی است.
بازی ۳ سر باخت
ایجاد بازار انحصار حالا منافع هر سه بخش مشتریان، رستوراندارها و سایر کسب‌وکارهای فعال در این حوزه را تحت‌الشعاع قرار داده است.
انصاری دراینباره می‌گوید: طبیعی است که هر‌چه بازیگران بیشتری در یک بازار فعالیت کنند، رقابت بیشتری بین آنها شکل خواهد گرفت. در این حالت مشتری حق انتخاب داشته و می‌تواند از پلتفرمی که خدمات بهتری ارائه می‌دهد، سرویس دریافت کند. در این میان مشتریان رستوراندارها هم بیشتر شده و می‌توانند فروش و درآمد بیشتری داشته باشند. بنابراین اگر مانع قراردادهای انحصاری اسنپ‌فود وجود نداشته باشد، رستوراندارها تمایل دارند که با اپ‌های متعددی فعالیت کنند تا بتوانند فروش خود را افزایش دهند. از طرفی رقبا و بازیگران جدید هم امکان ورود به این بازار را خواهند داشت.
از دادن امتیاز ویژه تا بستن پنل و تهدید به اخذ خسارت برای جلوگیری از ورود بازیگران جدید
در قرارداد ویژه اسنپ‌فود با رستوران‌ها، کارمزد رستوران کمتر می‌شود، رستوران می‌تواند بسته‌های تبلیغاتی دریافت کند و خدماتی به آن ارائه می‌شود که باعث بهبود دو‌برابری عملکرد رستوران می‌شود؛ در نتیجه یک نوع تمایز بین رستوران‌های دارای قرارداد ویژه با سایر رستوران‌ها ایجاد می‌شود. اما طبق بند انحصاری این قراردادها، اگر یک رستوران با یکی از رقبای اسنپ‌فود قرارداد ببندد و در پلتفرم آنها فعالیت کند، ممکن است با غیرفعال‌شدن پنل خود در اسنپ‌فود مواجه شود یا مجبور به پرداخت خسارت مالی شود یا امکانات ویژه‌ای که اسنپ‌فود برایش در نظر گرفته، قطع شود. به گفته انصاری، بسیاری از رستوراندارها تمایل به همکاری با تپسی دارند اما قراردادهایی که با اسنپ امضا کرده‌اند، مانع آنها شده است.
گفتنی است که برخی از گزارش‌های دریافتی حاکی از این است که چیزی حدود ۴۵۰ رستوران‌دار تهرانی که در اسنپ‌فود فعال بودند قراردادهایی را هم با تپسی امضا کرده بودند، اما این رستوران‌ها بعد از تماس اسنپ‌فود برخلاف میل باطنی خود ناچار به قطع همکاری با تپسی شدند. این همان نکته‌ای است که برخی از رستوران‌های طرف قرارداد با اسنپ هم به نوعی آن را تأیید می‌کنند. یکی از رستوراندارها دراینباره به زومیت گفته «ما با تپسی‌فود قرارداد بستیم اما اسنپ‌فود ابتدا ۴۸ ساعت پنل ما را غیرفعال کرد و بعد هم وادارمان کرد که قراردادمان با تپسی‌فود را لغو کنیم. تا زمانی هم که قراردادمان با تپسی فسخ نشد، پنل را فعال نکردند. با این غیرفعال‌شدن روزانه حدود ۹۰ تا ۹۵ سفارش را از دست دادیم».
رستوران‌دار دیگری از تجربه چند ماه قبل خود می‌گوید: «حدود پنج، شش ماه پیش با فیدیلیو قرارداد بستیم و بعد از آن، اسنپ به ما زنگ زد و گفت شما با ما قرارداد ویژه دارید و باید انحصاری با ما کار کنید. حدود یک هفته هم پنل ما را بستند و گفتند تا فیدیلیو رستوران شما را از سایتش برندارد پنل اسنپ‌فود فعال نمی‌شود». غیرفعال‌کردن پنل تنها راهکار اسنپ‌فود برای برخورد با رستوران‌های ناقض این بند انحصاری نیست؛ در این بند از قراردادهای ویژه خسارت مالی هم برای نقض این انحصار در نظر گرفته شده است. میزان خسارت مالی برای رستوران‌های مختلف، متفاوت است. وابسته به اینکه رستوران چند شعبه داشته باشد، چقدر مشتری داشته باشد و تا چه اندازه برند مطرحی باشد، میزان این خسارت تعیین می‌شود.
پرونده شکایت تپسی از اسنپ‌فود به کجا رسید؟
شکایت تپسی از اسنپ در ارتباط با انحصار در حوزه سفارش غذا، دوم آبان به شورای رقابت ارائه شد. اینکه این شکایت چه تاریخی به نتیجه برسد طبق گفته‌های معاون حقوقی تپسی به شورای رقابت بستگی دارد. او می‌گوید هم‌اکنون لایحه و شکایت ما به اسنپ ابلاغ شده و منتظر پاسخ آنها هستیم. رویه این‌گونه است که معمولا تبادل لوایح اتفاق می‌افتد و در مرکز شورا کار کارشناسی لازم انجام شده و نتیجه ابلاغ می‌شود.
جرائمی که بازدارنده نیست
این بار تپسی سعی دارد با اقدامات انحصارطلبانه اسنپ مبارزه کند اما سؤال اینجاست که آیا این آخرین باری است که این اپلیکیشن به دنبال یک بازار ضدرقابتی بوده و رفتارهای قبلی خود را دیگر تکرار نمی‌کند؟ کارشناسان فعال این حوزه این مهم را بسته به نحوه اجرای قوانین بازدارنده در کشور می‌دانند. انصاری که امیدوار است حقوق رقابت در کشور عملی شود، دراینباره می‌گوید: در همه جای دنیا برای رویه‌های ضدرقابتی جریمه‌های سنگین و بازدارنده‌ای در نظر گرفته شده و برخورد قاطعی با متخلفان انجام می‌شود تا دیگر افراد جرئت تکرار آن را نداشته باشند.
بر همین اساس خواسته ما در شرایط فعلی این است که شورای رقابت از تمامی ظرفیت‌های خود در این بخش همچون ملغی یا بی‌اعتبار کردن قراردادها استفاده کند. به عبارت دیگر با اجرای کامل قانون و استفاده از تمامی ظرفیت‌های قانونی دیده‌شده برای شورا به نوعی دیگر شاهد برچیده‌شدن این نوع رفتارهای ضدرقابتی و جلوگیری از تکرار آنها خواهیم بود.
