فرصت بالقوه همکاری ترانزیتی ایران و چین در خلیج فارس
با شتاب تحولات جهانی، فرصت‌های همکاری نزدیک ایران و چین بیش از پیش به وجود آمده که نیازمند درک صحیح شرایط دوجانبه و حفظ منافع دو کشور در راستای تحولات ژئوپلیتیک است. با آغاز جنگ میان روسیه و اوکراین، مسیرهای کریدور شرق به غرب دستخوش تغییراتی شدند که برای برخی کشورها فرصت‌هایی به همراه داشت و برای دیگران زیان‌هایی را رقم زد. مسیر شمالی چین-اروپا که از طریق خاک روسیه، چین را به اروپا متصل می‌کرد، رونق پیشین خود را از دست داد.
محمدمهدی کریمی‌قهی
با شتاب تحولات جهانی، فرصت‌های همکاری نزدیک ایران و چین بیش از پیش به وجود آمده که نیازمند درک صحیح شرایط دوجانبه و حفظ منافع دو کشور در راستای تحولات ژئوپلیتیک است. با آغاز جنگ میان روسیه و اوکراین، مسیرهای کریدور شرق به غرب دستخوش تغییراتی شدند که برای برخی کشورها فرصت‌هایی به همراه داشت و برای دیگران زیان‌هایی را رقم زد. مسیر شمالی چین-اروپا که از طریق خاک روسیه، چین را به اروپا متصل می‌کرد، رونق پیشین خود را از دست داد. هم‌زمان با اعمال تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه روسیه، قزاقستان جایگاه برجسته‌ای به عنوان محور ارتباطی میان چین و اروپا پیدا کرد. گزارش منتشرشده از سوی راه‌آهن قزاقستان نشان می‌دهد که طی هشت ماه نخست سال ۲۰۲۴، میزان حمل‌ونقل کالا از گذرگاه ریلی دوستیک–آلاشانکو به ۹.۱ میلیون تن رسید که نسبت به مدت مشابه سال قبل رشدی ۲۰ درصدی را تجربه کرده است. همچنین گذرگاه‌های اصلی میان چین و قزاقستان، یعنی آلاشانکو و خورگوس، در سال ۲۰۲۳ تقریبا نیمی از مجموع ۱۷ هزار قطار مسیر چین-اروپا را شامل شدند. در تاریخ ۲۳ نوامبر ۲۰۲۴، صدهزارمین قطار باری مسیر چین-اروپا از شهر چونگ‌کینگ به مقصد دویسبورگ در آلمان حرکت کرد. این قطارها که از سال ۲۰۱۱ آغاز به کار کرده‌اند، به مرور زمان نقش برجسته‌ای در مسیر کریدور شرق به غرب ایفا کرده و دسترسی به کشورهای اوراسیایی و شهرهای کلیدی منطقه را فراهم کرده‌اند. با ارائه خدمات منظم روزانه و هفتگی، این قطارها طی ۱۳ سال گذشته موفق به جابه‌جایی بیش از ۱۱ میلیون TEU کالا با ارزشی بالغ بر ۴۲۰ میلیارد دلار شده‌اند. همچنین با وجود کاهش حجم تجارت دوجانبه چین و اروپا، حمل‌ونقل ریلی بین این دو قطب اقتصادی رشد قابل توجهی داشته است. از ابتدای سال جاری، بیش از 17 هزار سفر با قطار باری بین چین و اروپا انجام شده که نسبت به سال گذشته ۱۱ درصد رشد را نشان می‌دهد. علاوه بر این از مارس ۲۰۲۴، تعداد قطارهای تبادل‌شده چین و اروپا در هر ماه به بیش از هزارو 600 قطار رسیده است. با توجه به همسایگی قزاقستان با چین و روسیه و همچنین عبور خط لوله‌های انتقال انرژی روسیه به چین از مرزهای این کشور، ازدحام دوره‌ای در مرزهای مشترک آن با چین به وجود می‌آید که بازرگانان و شرکت‌های فورواردری فعال در اوراسیا را با مشکلاتی مواجه کرده است. به طور مثال، مرز دوستیک (Dostyk) که یکی از مهم‌ترین مرزهای زمینی میان قزاقستان و چین در استان آلماتی محسوب می‌شود، تردد کانتینرها را از ابتدای سال جاری میلادی دو بار در بازه‌های زمانی معین متوقف کرده است. ایران به عنوان شاهراه تجارت جهانی، تاریخی چندهزارساله دارد و جاده ابریشم گواهی بر این واقعیت است. امروزه، چین به عنوان دومین ابرقدرت اقتصادی جهان، در تلاش است تا این مسیر را در قالب ابتکار کمربند-راه (BRI) دوباره احیا کند. با احیای کریدور شرق-غرب عبوری از ایران با مبادی ورودی کشورهای آسیای مرکزی، افغانستان و پاکستان و مبادی خروجی ترکیه و گرجستان، ظرفیت ترانزیت ۳۰ میلیون تنی در اختیار ایران قرار می‌گیرد. چین و اتحادیه اروپا مهم‌ترین مقاصد کریدور شرق-غرب محسوب می‌شوند و حجم تجارت دوجانبه آنها در سال 2023، به بیش از 739 میلیارد دلار رسیده است و سهم 15درصدی از کل تجارت اتحادیه اروپا را دارد. موقعیت جغرافیایی ایران در دسترسی چین به بازارهای غرب آسیا و اروپا، غیرقابل انکار است که تنش‌های دریایی چین و آمریکا و جنگ تجاری آنها می‌تواند تحولی در مسیر ترانزیتی ایران صورت دهد. ایران در اتصال دومین قدرت اقتصادی دنیا به غرب آسیا مزیت نسبی دارد و می‌تواند چین را از طریق آسیای مرکزی به بندرعباس متصل کند. این مسیر ترانزیتی یکی از شش کریدور ابتکار کمربند-راه چین محسوب می‌شود که با همت مسئولان و تعامل بخش غیردولتی آماده نقدکردن است. مطابق نظر کارشناسان، در ابتکار راه ابریشم جدید چین، ایران نقش مهمی در ارتباطات منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای ایفا می‌کند و باید با درک صحیح از شرایط خود و نیازهای طرف مقابل، به دنبال ایجاد همکاری‌های برد-برد با چین در بندرعباس و خلیج‌فارس باشد. به طور مثال، حضور چینی‌ها در بندرعباس از دو سال گذشته کلید خورده اما با وقفه‌های داخلی، هنوز همکاری دوجانبه ایران و چین در بندر شهید رجایی و پل 2.2 کیلومتری خلیج‌فارس-قشم پیشرفت محسوسی نداشته است.
