سمن‌های محیط‌زیستی؛
چالش‌ها و فرصت‌ها
در دهه اخیر، بیست‌و‌هفتم فوریه، مطابق با نهم اسفند با عنوان روز جهانی سازمان‌های غیردولتی گرامی داشته می‌شود. سازمان غیردولتی که ترجمه non-governmental organization است و اخیرا معادل فارسی سمن (سازمان مردم‌نهاد) برای آن انتخاب شده، در مفهوم جدید آن قدمتی به اندازه سازمان ملل متحد دارد و به اختصار به گروه‌های مردمی گفته می‌شود که در راستای اهداف عام‌المنفعه به فعالیت می‌پردازند.
سپهر سلیمی: در دهه اخیر، بیست‌و‌هفتم فوریه، مطابق با نهم اسفند با عنوان روز جهانی سازمان‌های غیردولتی گرامی داشته می‌شود. سازمان غیردولتی که ترجمه non-governmental organization است و اخیرا معادل فارسی سمن (سازمان مردم‌نهاد) برای آن انتخاب شده، در مفهوم جدید آن قدمتی به اندازه سازمان ملل متحد دارد و به اختصار به گروه‌های مردمی گفته می‌شود که در راستای اهداف عام‌المنفعه به فعالیت می‌پردازند. تأکید بر غیردولتی، غیرسیاسی و غیرانتفاعی بودن این گروه‌ها باعث شده فعالیت این گروه‌ها فراتر و مستقل از اهداف دولت‌ها و گروه‌های سیاسی تعریف شود. گفته می‌شود در حال حاضر 10 میلیون سمن در سراسر جهان با حدود ۵۰ میلیون عضو وجود دارد. سمن‌ها در دو دهه گذشته روند پر‌فراز‌و‌نشیبی در ایران داشته‌اند و علی‌رغم اینکه باید غیرسیاسی و مستقل باشند، اما تغییرات سیاسی و اجتماعی اثرات انکارناپذیری بر فعالیت آنها داشته است. طبق آخرین آمار، در حال حاضر اندکی بیش از هزار سمن محیط‌زیستی در کشور وجود دارد که طبیعتا همه آنها فعال نیستند. علی‌رغم همه فراز‌و‌نشیب‌ها، سازمان‌های غیردولتی محیط‌زیستی در دو دهه اخیر نقش غیرقابل انکاری در افزایش دانش عمومی و ایجاد حساسیت شهروندان نسبت به مسائل محیط‌زیستی بر عهده داشته‌اند. دیده‌بانی و هشدار نسبت به تخلفات محیط‌زیستی سازمان‌های دولتی و غیردولتی بخش دیگری از فعالیت این گروه‌ها بوده است. در حوزه حمایت از حیوانات و حیات وحش پروژه‌های متنوعی توسط سمن‌ها برای حفاظت از گونه‌های جانوری اجرا شده و کمپین‌های موفقی نیز به سرانجام رسیده است. ساده‌ترین و ملموس‌ترین دستاورد سمن‌های محیط‌زیستی را می‌توان افزایش حساسیت عمومی نسبت به آلودگی‌های محیط‌زیستی، نابودی زیستگاه‌ها و تقویت حیوان‌دوستی دانست. افزایش و سهولت دسترسی به اینترنت و گسترش شبکه‌های مجازی ازجمله عواملی بوده که بر فعالیت سمن‌ها تأثیر داشته است. سهولت اطلاع‌رسانی، دسترسی سریع به آخرین اخبار و امکان ارتباط راحت با شبکه مخاطبان ازجمله مزایای شبکه‌های اجتماعی بوده است. امروزه دقایقی پس از بروز آتش‌سوزی در یکی از مناطق جنگلی صدها داوطلب و گروه برای امدادرسانی خبردار می‌شوند یا در مواردی مثل حوادث جاده‌ای برای یوزپلنگ، نقش شبکه‌های اجتماعی در آگاه‌سازی شهروندان مثبت بوده است. در کنار همه مزایای موجود، شبکه‌های اجتماعی تأثیرات منفی بر سمن‌ها نیز داشته‌اند که مهم‌ترین آن تنزل جایگاه مرجعیت سمن‌ها در مسائل اجتماعی است. به شکلی که در حال حاضر یک صفحه در فضای مجازی با پدیدآورندگانی نامشخص که به اشکال مختلف توانسته مخاطبان زیادی جذب کند، اثرگذاری بیشتری از یک سمن تخصصی یا یک کارشناس شناخته‌شده این حوزه دارد. این مسئله خطر گسترش شبه‌علم و انتشار مطالب و اخبار نادرست را افزایش داده است. ضمن اینکه شبکه‌های اجتماعی باعث افزایش فعالیت‌های اجتماعی عوام‌پسند شده و در این شرایط اقدامات پوپولیستی، شعاری و سطحی بیش از فعالیت‌های بنیادین مجال بروز پیدا می‌کنند؛ این‌چنین است که به‌طور مثال پویشی که ممکن است منجر به نجات صد درخت شود نسبت به برنامه‌ای که باعث حفاظت از هزاران هکتار جنگل می‌شود بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد یا تصویر مرگ یک گونه جانوری بیش از نابودی زیستگاه همان حیوان اهمیت پیدا می‌کند. اقدامات سمن‌ها بدون حمایت دولت‌ها و وجود قوانین حفاظت از محیط زیست نتیجه پایداری در پی نخواهد داشت. برای مثال در کشور هندوستان با وجود سه میلیون سمن تا پیش از تصویب قانون محدودکردن استفاده از کیسه‌های پلاستیکی، پیشرفت خاصی در این زمینه ایجاد نشد. در حال حاضر سازمان‌های غیردولتی محیط‌زیستی ایران بیش از هر زمانی نیازمند اعتماد از سوی بخش دولتی هستند. اعتماد بیش از حمایت اهمیت دارد. همچنین افزایش دانش تخصصی و مدیریتی مدیران و اعضای این گروه‌ها از مهم‌ترین الزامات برای بقا و اثرگذاری این گروه‌هاست. آنچه گفته شد نگاه گذرایی بود به وضعیت سمن‌های محیط‌زیستی و حامی حیوانات؛ قطعا تحلیل و بررسی دقیق این موضوع بسیار فراتر از ظرفیت یک یادداشت است.