پویش همگانی حفظ باغ‌های تهران

باغ‌ها و زمین‌های مزروعی محدوده شهر‌ها مکانی برای پیوند طبیعت و محیط زیست با زندگی مدرن امروزی است. در دهه‌های گذشته پایتخت ایران به سمت‌وسویی حرکت کرده است که مدیریت شهری برای حمل بار عظیم ناشی از حوادث و بلایا، تغییرات اقلیمی نظیر خشکسالی، معضلات اجتماعی همچون اعتیاد، مهاجرت و حاشیه‌نشینی و همچنین بحران‌های اقتصادی کشور ناچار به دست‌اندازی به ثروت‌های عمومی شهر شده است و برای پرداخت هزینه اداره شهر نجیب‌ترین ثروت شهر که همانا سرمایه‌های طبیعی تهران باشد را نشانه گرفت. متأسفانه این رویکرد در شرایطی که هیچ یک از نهادهای حاکمیتی مستقر در پایتخت هزینه‌های خدماتی تحمیلی خود به مدیریت شهری را پرداخت نمی‌کنند تا حدودی اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌رسد و همین امر سبب شد تا مدیریت شهری به‌ناچار در مسیرخطرناک اخذ تصمیمات روزمره، کوتاه‌مدت و مخرب در قالب به‌ظاهر توسعه‌ای قرار بگیرد که نتیجه آن به جای‌ماندن زخمه‌هایی نامتوازن در کریدورهای سبز و تنوره‌های تنفسی شهر است. شکل‌گیری منطقه 22 به عنوان نمونه بارز این دست‌اندازی‌های بی‌هدف به سرمایه‌های شهر است که به نظر می‌رسد بدون آینده‌پژوهی در مورد فواید یا عوارض این حجم از ساخت‌وسازهای بلندمرتبه بر اکوسیستم و ساختار معماری پایتخت طراحی و اجرا شد. این منطقه که از منظر شهرسازی می‌توانست به منطقه‌ای برای آینده تبدیل شود و پیش از شروع ساخت‌وساز ساختمان‌ها، برج‌ها و محله‌های مسکونی بخش‌هایی از آن دست‌نخورده باقی بماند تا طرح‌های زیبای در دل آن پیاده شود، امروز به نماد بیخردی در شهرسازی و معماری و مخرب محیط زیست و یکی از عوامل آلودگی هوا تبدیل شده است. در حالی که این طبیعت و زمین‌‌های بکر آن می‌توانست میزبان پروژه‌هایی نظیر پردیس سلامت، پارک بزرگ اکولوژیک یا پردیس کودکان ایران باشد که در پیرامون آن ساختمان‌های ستادی دولت مستقر می‌شد و آسیبی همچون استقرار ساختمان‌های دولتی در زمین‌های ذخیره شهر تهران یعنی تپه‌های باارزش عباس‌آباد وارد نمی‌شد.

دست‌اندازی به طبیعت تهران از یک سو و عملکرد مدیریت شهری با مصوبه برج‌باغ‌ها و تبدیل کاربری زمین‌های مزروعی و باغات به پهنه‌های مسکونی و تجاری از سوی دیگر، کالبد تهران را از یک باغ‌شهر مدرن به شهری نامتوازن در ابعاد گوناگون تبدیل کرد که آثار مخرب آن تا قرن‌ها کیفیت زندگی در شهر تهران را تحت تأثیر قرار خواهد داد. خوشبختانه شورای پنجم شهر تهران با چندین مصوبه و اقدام تلاش کرد تا مانع از ادامه روند تخریب باغات شود؛ لغو مصوبه معروف به «برج‌‌باغ»، تصویب لایحه خانه‌باغ، اختصاص درآمد حاصل از اخذ جرایم مربوط به لایحه حفظ و گسترش فضای سبز در شهر‌ها تماما به منظور تملک و احیای باغات و اراضی مشجر، به روزکردن شناسنامه باغات و اراضی مشجر شهر تهران، نظارت بر نحوه نگهداری باغات به وسیله مالکان و کمک به آبیاری و احیای درختان آن به وسیله شهرداری و درنهایت برخورد قانونی با افرادی که عامداً اقدام به خشک‌کردن درختان و نابودی باغات می‌کنند ازجمله اقداماتی بود که امید به پایداری باغ‌ها و مزارع شهری تهران را رقم زده است. گر چه لغو مصوبه برج‌باغ‌ها به عنوان گامی باارزش برای بهبود سلامت شهری مورد اقبال عمومی قرار گرفته است اما بیم آن می‌رود که با اعمال برخی شیوه‌های قانونی و حتی مغایر با قانون و سلیقه‌ای این مصوبه دچار چالش‌هایی شود و یا در آینده با مصوباتی دیگر به نقطه قبل بازگردد، بنابراین آنچه مهم است اتخاذ یک استراتژی پایدار برای حفظ باغ‌ها و زمین‌های مزروعی شهری به عنوان یک سرمایه ملی و تبدیل آن به یک مطالبه و مشارکت عمومی بر پایه حفظ حقوق عامه است که اصلی‌ترین نیاز آن مشارکت، همراهی و همکاری شهروندان و مالکان باغ‌ها با شهرداری است. زیرا مشارکت عمومی نه تنها در حفظ موهبت‌های طبیعی شهر یک رویکرد مردم‌محور و آینده‌نگر را امکان‌پذیر می‌کند بلکه جنبه مهمی برای دستیابی عادلانه به یک جامعه سالم است تا جایی که می‌توان نیازهای خاص زندگی مدرن شهری را برطرف کرد.
محققان توسعه باغ‌ها و زمین‌های کشاورزی شهری را وسیله‌ای برای حفظ فرهنگ و پیشگیری از وقوع جرم نیز توصیف می‌کنند که سبب می‌شود تا شهرها در برابر تغییرات اقلیمی و آب‌وهوای غیر قابل پیش‌بینی مقاومت کنند و فرصت‌هایی را برای شهروندان فراهم می‌کند تا مستقیما بر بهبود سلامت خود نقش داشته باشند. اگر چه ادبیات کافی برای مزایای حفظ باغات و افزایش کشاورزی شهری وجود دارد، اما هنوز در مورد چگونگی اجرای یک استراتژی واحد، جامع و یکپارچه برای حفظ آنها شکاف وجود دارد و نیاز به اتخاذ مدل‌های جدید اداره شهر و تملک باغات و زمین‌های مزروعی احساس می‌شود تا تهران بتواند امن‌تر، بی‌خطر‌تر، انعطاف‌پذیرتر و در سطح جهانی قابل رقابت باشد. این شهرداری است که باید با استفاده از سیاست‌های مالی، مشارکت بخش خصوصی و دولتی و مدل‌های درآمد مبتنی بر عملکرد نقش مهمی در ایجاد این تحول بازی کند و با حمایت از ایجاد شهرهای سبز مدرن‌سازی شهری را تحریک کند تا به جای هزینه‌کردن از طبیعت و آسمان و زمین با حفظ لکه‌های خالی باقیمانده یک مدل زنده برای جوان‌سازی اقتصاد‌ مدیریت شهری و حرکت رو به رشد آینده را پدید آورد، به نظر می‌رسد تهران به سرمایه‌گذاری مجدد و مدرن‌سازی زیر‌ساخت‌های عمده نیاز دارد که با فکرکردن خارج از چارچوب‌های مرسوم و متداول و مشارکت به روش‌های جدید با منابع مالی محدود ایجاد تغییرات مثبت در شهر پدید آورد. اگر درس‌های ارزشمندی از تجربیات گذشته بگیریم با رویکردهای خلاقانه سازگار با محیط زیست موفقیت سازندگان آینده تضمین خواهد شد و ضمن ارایه خدمات متناسب با تغییرات اقلیمی، فرهنگی، اجتماعی و تکنولوژیک به شهروندان، کسب درآمدهای پایدار توأم با توسعه متوازن تهران میسر خواهد شد. کمیته سلامت شورا به موازات تدوین «سند سلامت شهری» که با بازخوانی تأثیر ساختار شهری بر سلامتی و کیفیت زندگی شهروندان تهرانی همراه است، طرح پویش همگانی حفاظت از باغات تهران را نیز در دست بررسی دارد که به موجب آن شهرداری بتواند با جلب مشارکت مالکان و سرمایه‌گذاران داخل و خارج از کشور هر زمان که مالکی قصد فروش یا ساخت‌وساز در زمین یا باغ را خود دارد ابتدا با شهرداری وارد مذاکره شود تا به وسیله شهرداری امکان تملک املاک به نرخ روز فراهم شود. به همین منظور مدل‌های مشارکت خلاقانه برای ارتباط بین مالکان باغ‌ها و شهرداری و جلب اعتماد آنها برای نگهداشت باغات یا انتقال آن به عرصه عمومی شهر مورد نیاز است. دو هدف عمده این پویش عبارت است از: تأمین سرمایه لازم برای تملک باغ‌ها و زمین‌های مزروعی شهری و تبدیل‌شدن شهرداری به خریدار اصلی تمامی باغاتی که مالکان قصد فروش آن را دارند تا همه آنانی که دل‌شان برای امروز و فردای پایتخت و محیط زیست آن می‌تپد؛ به‌خصوص آنهایی که از موهبت زندگی و کسب‌وکار و تجارت در تهران صاحب ثروت و مکنت شده‌اند، دین خود را با پرداخت داوطلبانه هزینه حفظ باغات و فضای سبز به تهران ادا کنند. همچنین پیش‌بینی شده است تا هر فردی که بخواهد خدمات خیرخواهانه و ارزنده‌ای به عموم جامعه ادا کند، بتواند باغ و زمین خود را به شهرداری تهران هدیه کند و با حک‌شدن نامش بر در و دیوار آن مکان، نام نیک خود را برای همیشه در شهر ماندگار کند. کمیته سلامت از تمامی دوستداران شهر تهران دعوت می‌کند تا با ارسال ایده‌های خود برای بهبود سلامت شهری و تملک باغات به آدرس [email protected] در این مسیر شهر تهران را برای نسل آینده کشور پایدار نگه دارند.

باغ‌ها و زمین‌های مزروعی محدوده شهر‌ها مکانی برای پیوند طبیعت و محیط زیست با زندگی مدرن امروزی است. در دهه‌های گذشته پایتخت ایران به سمت‌وسویی حرکت کرده است که مدیریت شهری برای حمل بار عظیم ناشی از حوادث و بلایا، تغییرات اقلیمی نظیر خشکسالی، معضلات اجتماعی همچون اعتیاد، مهاجرت و حاشیه‌نشینی و همچنین بحران‌های اقتصادی کشور ناچار به دست‌اندازی به ثروت‌های عمومی شهر شده است و برای پرداخت هزینه اداره شهر نجیب‌ترین ثروت شهر که همانا سرمایه‌های طبیعی تهران باشد را نشانه گرفت. متأسفانه این رویکرد در شرایطی که هیچ یک از نهادهای حاکمیتی مستقر در پایتخت هزینه‌های خدماتی تحمیلی خود به مدیریت شهری را پرداخت نمی‌کنند تا حدودی اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌رسد و همین امر سبب شد تا مدیریت شهری به‌ناچار در مسیرخطرناک اخذ تصمیمات روزمره، کوتاه‌مدت و مخرب در قالب به‌ظاهر توسعه‌ای قرار بگیرد که نتیجه آن به جای‌ماندن زخمه‌هایی نامتوازن در کریدورهای سبز و تنوره‌های تنفسی شهر است. شکل‌گیری منطقه 22 به عنوان نمونه بارز این دست‌اندازی‌های بی‌هدف به سرمایه‌های شهر است که به نظر می‌رسد بدون آینده‌پژوهی در مورد فواید یا عوارض این حجم از ساخت‌وسازهای بلندمرتبه بر اکوسیستم و ساختار معماری پایتخت طراحی و اجرا شد. این منطقه که از منظر شهرسازی می‌توانست به منطقه‌ای برای آینده تبدیل شود و پیش از شروع ساخت‌وساز ساختمان‌ها، برج‌ها و محله‌های مسکونی بخش‌هایی از آن دست‌نخورده باقی بماند تا طرح‌های زیبای در دل آن پیاده شود، امروز به نماد بیخردی در شهرسازی و معماری و مخرب محیط زیست و یکی از عوامل آلودگی هوا تبدیل شده است. در حالی که این طبیعت و زمین‌‌های بکر آن می‌توانست میزبان پروژه‌هایی نظیر پردیس سلامت، پارک بزرگ اکولوژیک یا پردیس کودکان ایران باشد که در پیرامون آن ساختمان‌های ستادی دولت مستقر می‌شد و آسیبی همچون استقرار ساختمان‌های دولتی در زمین‌های ذخیره شهر تهران یعنی تپه‌های باارزش عباس‌آباد وارد نمی‌شد.

دست‌اندازی به طبیعت تهران از یک سو و عملکرد مدیریت شهری با مصوبه برج‌باغ‌ها و تبدیل کاربری زمین‌های مزروعی و باغات به پهنه‌های مسکونی و تجاری از سوی دیگر، کالبد تهران را از یک باغ‌شهر مدرن به شهری نامتوازن در ابعاد گوناگون تبدیل کرد که آثار مخرب آن تا قرن‌ها کیفیت زندگی در شهر تهران را تحت تأثیر قرار خواهد داد. خوشبختانه شورای پنجم شهر تهران با چندین مصوبه و اقدام تلاش کرد تا مانع از ادامه روند تخریب باغات شود؛ لغو مصوبه معروف به «برج‌‌باغ»، تصویب لایحه خانه‌باغ، اختصاص درآمد حاصل از اخذ جرایم مربوط به لایحه حفظ و گسترش فضای سبز در شهر‌ها تماما به منظور تملک و احیای باغات و اراضی مشجر، به روزکردن شناسنامه باغات و اراضی مشجر شهر تهران، نظارت بر نحوه نگهداری باغات به وسیله مالکان و کمک به آبیاری و احیای درختان آن به وسیله شهرداری و درنهایت برخورد قانونی با افرادی که عامداً اقدام به خشک‌کردن درختان و نابودی باغات می‌کنند ازجمله اقداماتی بود که امید به پایداری باغ‌ها و مزارع شهری تهران را رقم زده است. گر چه لغو مصوبه برج‌باغ‌ها به عنوان گامی باارزش برای بهبود سلامت شهری مورد اقبال عمومی قرار گرفته است اما بیم آن می‌رود که با اعمال برخی شیوه‌های قانونی و حتی مغایر با قانون و سلیقه‌ای این مصوبه دچار چالش‌هایی شود و یا در آینده با مصوباتی دیگر به نقطه قبل بازگردد، بنابراین آنچه مهم است اتخاذ یک استراتژی پایدار برای حفظ باغ‌ها و زمین‌های مزروعی شهری به عنوان یک سرمایه ملی و تبدیل آن به یک مطالبه و مشارکت عمومی بر پایه حفظ حقوق عامه است که اصلی‌ترین نیاز آن مشارکت، همراهی و همکاری شهروندان و مالکان باغ‌ها با شهرداری است. زیرا مشارکت عمومی نه تنها در حفظ موهبت‌های طبیعی شهر یک رویکرد مردم‌محور و آینده‌نگر را امکان‌پذیر می‌کند بلکه جنبه مهمی برای دستیابی عادلانه به یک جامعه سالم است تا جایی که می‌توان نیازهای خاص زندگی مدرن شهری را برطرف کرد.
محققان توسعه باغ‌ها و زمین‌های کشاورزی شهری را وسیله‌ای برای حفظ فرهنگ و پیشگیری از وقوع جرم نیز توصیف می‌کنند که سبب می‌شود تا شهرها در برابر تغییرات اقلیمی و آب‌وهوای غیر قابل پیش‌بینی مقاومت کنند و فرصت‌هایی را برای شهروندان فراهم می‌کند تا مستقیما بر بهبود سلامت خود نقش داشته باشند. اگر چه ادبیات کافی برای مزایای حفظ باغات و افزایش کشاورزی شهری وجود دارد، اما هنوز در مورد چگونگی اجرای یک استراتژی واحد، جامع و یکپارچه برای حفظ آنها شکاف وجود دارد و نیاز به اتخاذ مدل‌های جدید اداره شهر و تملک باغات و زمین‌های مزروعی احساس می‌شود تا تهران بتواند امن‌تر، بی‌خطر‌تر، انعطاف‌پذیرتر و در سطح جهانی قابل رقابت باشد. این شهرداری است که باید با استفاده از سیاست‌های مالی، مشارکت بخش خصوصی و دولتی و مدل‌های درآمد مبتنی بر عملکرد نقش مهمی در ایجاد این تحول بازی کند و با حمایت از ایجاد شهرهای سبز مدرن‌سازی شهری را تحریک کند تا به جای هزینه‌کردن از طبیعت و آسمان و زمین با حفظ لکه‌های خالی باقیمانده یک مدل زنده برای جوان‌سازی اقتصاد‌ مدیریت شهری و حرکت رو به رشد آینده را پدید آورد، به نظر می‌رسد تهران به سرمایه‌گذاری مجدد و مدرن‌سازی زیر‌ساخت‌های عمده نیاز دارد که با فکرکردن خارج از چارچوب‌های مرسوم و متداول و مشارکت به روش‌های جدید با منابع مالی محدود ایجاد تغییرات مثبت در شهر پدید آورد. اگر درس‌های ارزشمندی از تجربیات گذشته بگیریم با رویکردهای خلاقانه سازگار با محیط زیست موفقیت سازندگان آینده تضمین خواهد شد و ضمن ارایه خدمات متناسب با تغییرات اقلیمی، فرهنگی، اجتماعی و تکنولوژیک به شهروندان، کسب درآمدهای پایدار توأم با توسعه متوازن تهران میسر خواهد شد. کمیته سلامت شورا به موازات تدوین «سند سلامت شهری» که با بازخوانی تأثیر ساختار شهری بر سلامتی و کیفیت زندگی شهروندان تهرانی همراه است، طرح پویش همگانی حفاظت از باغات تهران را نیز در دست بررسی دارد که به موجب آن شهرداری بتواند با جلب مشارکت مالکان و سرمایه‌گذاران داخل و خارج از کشور هر زمان که مالکی قصد فروش یا ساخت‌وساز در زمین یا باغ را خود دارد ابتدا با شهرداری وارد مذاکره شود تا به وسیله شهرداری امکان تملک املاک به نرخ روز فراهم شود. به همین منظور مدل‌های مشارکت خلاقانه برای ارتباط بین مالکان باغ‌ها و شهرداری و جلب اعتماد آنها برای نگهداشت باغات یا انتقال آن به عرصه عمومی شهر مورد نیاز است. دو هدف عمده این پویش عبارت است از: تأمین سرمایه لازم برای تملک باغ‌ها و زمین‌های مزروعی شهری و تبدیل‌شدن شهرداری به خریدار اصلی تمامی باغاتی که مالکان قصد فروش آن را دارند تا همه آنانی که دل‌شان برای امروز و فردای پایتخت و محیط زیست آن می‌تپد؛ به‌خصوص آنهایی که از موهبت زندگی و کسب‌وکار و تجارت در تهران صاحب ثروت و مکنت شده‌اند، دین خود را با پرداخت داوطلبانه هزینه حفظ باغات و فضای سبز به تهران ادا کنند. همچنین پیش‌بینی شده است تا هر فردی که بخواهد خدمات خیرخواهانه و ارزنده‌ای به عموم جامعه ادا کند، بتواند باغ و زمین خود را به شهرداری تهران هدیه کند و با حک‌شدن نامش بر در و دیوار آن مکان، نام نیک خود را برای همیشه در شهر ماندگار کند. کمیته سلامت از تمامی دوستداران شهر تهران دعوت می‌کند تا با ارسال ایده‌های خود برای بهبود سلامت شهری و تملک باغات به آدرس [email protected] در این مسیر شهر تهران را برای نسل آینده کشور پایدار نگه دارند.