زنگ خطر کم‌آبی به صدا در آمده است
یک کارشناس حوزه آب گفت: باید پذیرفت که مشکل کشورمان خشکسالی نیست و منابع آبی محدود است و این ما هستیم که باید به جای تقابل با این وضعیت، خود را با شرایط اقلیمی و محدویت‌های آب سازگار کنیم.
یک کارشناس حوزه آب با اشاره به بحران کم‌آبی در کشور گفت: لازم است به‌سرعت با تغییر پارادایم و با بهره‌گیری از همه ظرفیت‌های ملی اعم از بخش خصوصی ، دانشگاه‌ها و خبرگان علمی ، جوامع محلی و به دور از نگاه سیاسی و حزبی برای مقابله جدی با بحران پیش رو آماده شویم.
علیرضا شریعت با اشاره به اینکه ایران به لحاظ موقعیت جغرافیایی در یک محیط خشک و نیمه خشک قرار گرفته و منابع آب محدودی داشته است و خواهد داشت، اظهار کرد: باید پذیرفت که مشکل کشورمان خشکسالی نیست و منابع آبی محدود است و این ما هستیم که باید به جای تقابل با این وضعیت، خود را با شرایط اقلیمی و محدویت‌های آب سازگار کنیم.
وی افزود: نباید به بارانی که در برخی مقاطع تقریباً مناسب می‌بارد، دلخوش باشیم و در مواقعی که با کاهش میزان بارش مواجه می‌شویم زانوی غم بغل بگیریم؛ کما اینکه پیشینیان ما با انجام اقداماتی همچون احداث قنات و کشت محصولات کم آب بر و متناسب با اقلیم منطقه به استقبال این شرایط رفته و به نوعی خود را با اقلیم خشک و نیمه‌خشک سازگار کرده بودند.
انجام اقدامات توسعه‌ای عامل تشدید بحران کم‌آبی
وی با بیان اینکه متاسفانه طی دهه‌های اخیر حاکمیت با انجام اقدامات به اصطلاح توسعه‌ای و بدون توجه به محدودیت‌های منابع آب، محیط زیست کشور را با بحران شدید آبی مواجه کرده است، گفت: هر چند که بسیاری هم رشد جمعیت و به تبع آن افزایش مصرف آب شرب، کشاورزی و صنعت را به عنوان عوامل اصلی بروز بحران کمبود آب معرفی می‌کنند ولی با نگاهی به کشورهای دیگر منطقه که تقریباً شرایط اقلیمی مشابه و شاید بدتری نسبت به ما دارند، متوجه می‌شویم که با انجام اقدامات و برنامه‌ریزی دقیق کارشناسی و سیاست گذاری درست، همزمان با توسعه، مشکلات کم آبی خود را مدیریت کرده‌اند.
این کارشناس آب ادامه داد: این موضوع نشان می‌دهد نقش حاکمیت در ایجاد بحران در ایران بسیار پر رنگ‌تر بوده است چون حاکمیت، نقش مردم و ذینفعان محلی را در سیاستگذاری آب به‌شدت کاهش داده و به جرات می‌توان گفت به صفر رسانده است. برای نمونه در حوضه زاینده‌رود که طی قرن‌های متمادی توسط مردم و براساس طوماری به نام طومار شیخ بهایی اداره می‌شد و همین جوامع محلی با استناد به آن عمل می‌کردند و علیرغم کم آبی هیچوقت جریان آب از سراب تا پایاب قطع نمی‌شد، هیچ اعتراضی از سوی جوامع محلی وجود نداشت. دقیقاً از زمانی که دولت‌ها با کنار گذاشتن مردم محلی، مدیریت این حوضه آبریز و رودخانه را تمام و کمال به عهده گرفتند و صرفاً در قالب برنامه‌های توسعه‌ای تیشه به ریشه طومار شیخ بهایی زدند، تنازعات اجتماعی به مرور افزایش یافت.
شریعت با اشاره به اینکه طی دو سه سال اخیر شاهد اوج این تنازعات بوده‌ایم، دامه داد: طوماری که مبنای تعامل مردم و حاکمیت بود، متاسفانه به محل مناقشه تبدیل شد و هرچه این روند کم بارشی و خشکسالی تشدید شود قطعاً تنازعات افزایش خواهد یافت.
تبدیل کمبود آب به بحران اصلی با مصرف ۷۲ درصد از منابع آبی تجدیدپذیر
وی با اشاره به اینکه بر اساس آمارها و شاخص‌های بین‌المللی هر کشوری که بیش از ۴۰ درصد منابع تجدیدپذیر خود را مصرف کند با بحران کم آبی مواجه می‌شود، گفت: ما بیش از ۷۲ درصد منابع آب تجدید پذیر خود را مصرف کرده‌ایم و این موضوع نشان دهنده حکمرانی غلط در زمینه آب است و بحران تامین آب که تا همین دو دهه اخیر به عنوان دومین بحران پیش روی کشور مطرح بود امروزه به بحران اصلی کشور تبدیل شده است و اعتراضات پراکنده‌ای که به‌ویژه در یکی دو سال اخیر در استان‌های اصفهان، خوزستان و یزد رخ داده مبین همین مطلب است.
دبیر اجرایی فدراسیون صنعت آب ایران ادامه داد: در یک حکمرانی درست در کنار دولت و بخش خصوصی، حکمرانی محلی و دانش محلی قرار می‌گیرد و یک ترتیب نهادی چند مرکزی اتفاق می‌افتاد، اما در کشور متاسفانه اینگونه نشد و عملاً منابع آب به دولت‌ها واگذار شد و هرگونه مخاطره‌ای اعم از خشکسالی و کم آبی که ذات و ویژگی این سرزمین بوده و هست از طرف مردم به دولت‌ها نسبت داده شد.
وی تصریح کرد: همین شیوه حکمرانی غلط هم به‌درستی انجام نشده است و بین نهادهای متولی آب در کشور شامل وزارت نیرو، جهاد کشاورزی و سازمان حفاظت محیط زیست هم هیچ هماهنگی و همکاری درستی وجود ندارد؛ به‌طوری که وزارت نیرو به جای مدیریت عرضه آب صرفاً عرضه آب را به عهده دارد. از طرفی وزارت جهاد کشاورزی به جای مدیریت مصرف آب براساس اسناد بالا دستی صرفاً وظیفه تولید مواد غذایی و به اصطلاح "خودکفایی محصولات کشاورزی" را به عهده دارد و صرفاً متقاضی آب است و در طرف مقابل این دو وزارتخانه سازمان حفاظت محیط زیستی داریم که مسئول نگهداشت و پاسداشت محیط زیست و منابع طبیعی است ولی به دلیل ساختار بسیار ضعیف و شکننده در مقابل تصمیم‌های این دو وزارتخانه عریض و طویل و قدرتمند به هیچ وجه قدرت بازدارندگی ندارند و به ماشین امضای طرح‌های به شدت غیر توسعه‌ای و مخرب منابع آب تبدیل شده و به حاشیه رفته است.
ضرورت دوری از نگاه‌های حزبی و سیاسی برای مقابله جدی با بحران‌ها
به گفته شریعت در شیوه غلط حکمرانی آب، همکاری نکردن و هماهنگی نداشتن این سه نهاد متولی آب و محیط زیست که زیرمجموعه‌های دولت هستند "نور علی نور" است. با نگاهی به آمار و ارقام نگران کننده نزولات جوی در سال آبی ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ و میزان ذخائر آب سدهای اصلی کشور به‌ویژه سدهای استان‌های دچار تنش آبی کشور اعم از تهران، خوزستان، اصفهان و خراسان متوجه می‌شویم که دیگر با این شیوه سیاستگذاری قادر به مقابله با بحران‌های اجتماعی و سیاسی نیستیم و لازم است به‌سرعت با تغییر پارادایم و با بهره‌گیری از همه ظرفیت‌های ملی اعم از بخش خصوصی، دانشگاه‌ها و خبرگان علمی، جوامع محلی و به دور از نگاه سیاسی و حزبی برای مقابله جدی با بحران پیش رو آماده شویم.
دبیر اجرایی فدراسیون صنعت آب ایران با اشاره به اینکه تغییر اقلیم مختص یک یا دو کشور و یا فقط کشور ما نیست و تقریباً همه کشورهای دنیا با این مشکل مواجه هستند و خاورمیانه و آفریقا به دلیل ویژگی منطقه‌ای خیلی بیشتر از دیگر مناطق دنیا از این شرایط تاثیر گرفته‌اند، اظهار کرد: آینده متعلق به کشورهایی است که خود را برای سازگاری با شرایط جدید مهیا کرده‌اند؛ کما اینکه ظرف همین چند سال اخیر شاهد اقداماتی همچون ایجاد سازه‌های عظیم روی رودخانه‌های مرزی در بعضی کشورها هستیم که از ورود آب به کشور مجاور جلوگیری کرده است تا بتوانند با استفاده از این حربه ضمن استفاده تمام و کمال از منابع آب موجود خود در مسیر توسعه از این ظرفیت برای امتیاز گیری‌های سیاسی نیز استفاده کنند.
وی ادامه داد: در همین ارتباط می‌توان به اقدامات کشور ترکیه در ایجاد سازه‌های عظیم و جلوگیری از ورود آب به دجله و فرات اشاره کرد که تبعات این اقدام را امروزه در کشور خودمان، عراق و سوریه مشاهده می‌کنیم که علاوه بر نابودی مزارع کشاورزی این کشورها موجبات ایجاد ریزگردهای بسیار شدید در این کشورها شده است و یا می‌توان به همکاری نکردن طالبان در حق‌آبه سیستان در ایران اشاره کرد که نشان می‌دهد دنیای آینده متعلق به کشورهایی است که ضمن مدیریت منابع و مصارف آب خود را برای مواجهه و سازگاری با شرائط اقلیمی جدید آماده کرده‌اند.
تغییر الگوی کشت در دستور کار قرار گیرد
شریعت با اشاره به اینکه «تغییرالگوی کشت» عنوان یکی از مهمترین اقدامات برای سازگاری با کم آبی است، گفت: تغییر الگوی کشت موضوعی است که از مدت‌ها پیش در دستور کار متولیان بخش آب قرار گرفته است ولی متاسفانه در مقاطعی و به محض بارش نسبتاً مناسب به فراموشی سپرده شده است به‌طوری که امروزه به یک شوخی و مزاح تبدیل شده است. هر چند که با توجه به شرایط اقلیمی، گریزی از آن نیست و دیر یا زود که صد البته همین امروز هم دیر است باید این کار به‌طور جدی در دستور کار همه مسئولان و مردم قرار گیرد.
وی ادامه داد: البته «تغییرالگوی کشت» به هیچ وجه به‌صورت دستوری قابل انجام نیست و نیاز به بستر سازی دارد که مهمترین آن اعتماد سازی بین مسئولان و کشاورزان است، در مرحله بعدی باید پذیرفت که کشاورز طی سال‌ها و با توجه به شرایط اقتصادی و معیشتی به سمت کشت محصولاتی رفته است که هم بازار مناسب و هم درآمد و سود تضمین شده‌ای داشته و هم دانش و تجربه آن را به دست آورده است اما این محصول تولیدی بسیار آب بر است. لذا این موارد هم به عدم همکاری کشاورز با تغییر الگوی کشت دامن می‌زند.
دبیر اجرایی فدراسیون صنعت آب ایران ادامه داد: از سویی دیگر حتی در صورت همکاری و مشارکت کشاورز با تغییر الگوی کشت، باید دولت‌ها برای مدت زمان انجام تغییر الگوی کشت تا سودآوری محصول جدید بسته‌های حمایتی مالی و بیمه‌ای برای کشاورزان اعمال کنند که مستلزم تخصیص اعتبار زیادی است و تجربه ثابت کرده است که دولت‌ها علیرغم قبول این مشوق‌ها و حمایت‌ها که فقط روی کاغذ آورده می‌شود، به دلیل مشکلات اقتصادی و تامین هزینه‌های سرسام آور جاری به تعهدات خود عمل نمی‌کنند و در نهایت آموزش به کشاورزان که جزو اقدامات اساسی و لازمه تغییر الگوی کشت و مورد مهمی است و یک بار برای همیشه دولت‌ها باید بپذیرند که دیگر کار از شوخی و مزاح گذشته و مجبور به ایجاد بسترهای لازم برای این اقدام هستند.
افزایش گرمای بی سابقه درسال آبی جاری
وی افزود: سال آبی جاری و کاهش شدید بارندگی به‌ویژه در مناطق تنش‌زا و وضعیت بد ذخایر سدهای کشور از طرفی و افزایش بی‌سابقه گرما در ابتدای سال ۱۴۰۱ و پیش‌بینی ماندگاری آن طی ماه‌های آینده از طرف دیگر موجبات افزایش مصرف آب در بخش کشاورزی، صنعت و شرب را به دنبال خواهد داشت و زنگ خطر جدی است که به صدا درآمده و لازم است که برای جلوگیری از تبعات سیاسی و امنیتی ضمن انجام اقدامات اساسی در زمینه صرفه‌جویی در مصرف آب در بخش‌های مختلف در یک محیط تعاملی بین مسئولان و مردم به استقبال این شرایط برویم.
به گفته شریعت مردم کشور ایران همواره نشان داده‌اند که در مواقع حساس توان انجام کارهای بزرگ را دارند، البته به شرط آنکه همه کشور و به دور از هرگونه نگاه حزبی و گروهی و با هر دیدگاه دلسوزانه‌ای برای گذر از این بحران بزرگ بسیج شوند.
شریعت در پایان تصریح کرد: امروزه هیچکس منکر آن نیست که مدتهاست ایران با شدیدترین تحریم‌های ظالمانه بین‌المللی دست و پنجه نرم می‌کند و با توجه به مشکلات شدید اقتصادی و معیشتی نباید با ذکر مطالب ناامید کننده کام مردم را تلخ تر کنیم ولی این واقعیت را باید پذیرفت که روزها و ماه‌های سختی به لحاظ بحران آب پیش روی ماست و این توان و تجربه، اهمیت و دلسوزی در مجموعه‌های بخش خصوصی و صنعت آب کشور و همینطور مردم وجود دارد و فقط کافیست حاکمیت با اعتقاد به این توان و با بهره‌گیری از آنها نه تنها این مشکل را مرتفع کند بلکه زمینه ایجاد بستری مناسب برای توسعه متوازن و پایدار کشور با احترام به منابع آب و محیط زیست فراهم شود.
