انقلاب به روایت فوئنتس و فاشیسم به روایت زگرس

شرق: کارلوس فوئنتس در ‌چند رمان شاخصش از‌جمله در «گرینگوی پیر» و «مرگ آرتمیو کروز» به انقلاب مکزیک و به‌طور کلی انقلاب آمریکای لاتین پرداخته است. رمان «گرینگوی پیر» که از آثار مشهور فوئنتس است و با ترجمه خواندنی عبدالله کوثری به فارسی منتشر شده، روایتی از ماجراهایی است که بر آمبروز بی‌یرس، نویسنده و روزنامه‌نگار آمریکایی‌ رفته است. بی‌یرس در ۷۱‌سالگی به مکزیک رفت تا در انقلاب ۱۹۱۰ مکزیک شرکت کند و در آنجا، آن‌چنان که می‌خواست، باشکوه بمیرد. بی‌یرسی که فوئنتس خلق کرده، قهرمانی انقلابی و تنگ‌‌حوصله است که هرچند اسیر فکر مرگ است اما در بیابان‌های مکزیک زندگی تازه‌ای می‌یابد. فوئنتس در این رمان به رابطه ایالات متحد و مکزیک نیز توجه کرده است. انقلاب در مکزیک در چند مرحله جریان داشته است. گرینگوی پیر در مرحله‌ای پای به مکزیک می‌گذارد که نزاع برای اصلاحات ارضی و شورش‌های دهقانی در جامعه جریان دارد. او به انقلاب مکزیک می‌پیوندد تا با قرار‌گرفتن در متن نبرد برای آزادی و رهایی، به نوعی آزادی و رهایی خود را در سرزمینی دیگر که شناخت زیادی هم از آن ندارد، بازیابد. کوثری در بخشی از یادداشتی درباره رمان «گرینگوی پیر» درباره انقلاب مکزیک نوشته: «فوئنتس هم‌زمان با اوکتاویو پاز این انقلاب را تلاشی برای رسیدن به هویتی مستقل و دستیابی به ارزش‌هایی می‌داند که اگرچه یک‌شبه به دست نیامد، اما راه رسیدن به آنها با این انقلاب هموارتر شد و البته این راهی است که همچنان باید پیموده شود، اما با رأی و تصمیم خود مردم آمریکای لاتین و نه با مداخلات برادر بزرگ‌تر یعنی ایالات متحده. او در جایی این سخن را نقل می‌کند که انقلاب مکزیک غوطه‌خوردن ناگهانی مکزیک در هستی خود است. در انفجار انقلاب، هر مکزیکی سرانجام در دیداری مرگبار، مکزیکی دیگری را خواهد شناخت‌». «گرینگوی پیر» رمانی سرراست و آکنده از ماجراست که برخلاف «پوست‌انداختن»، اثر دیگر فوئنتس، برای طیف گسترده‌تری از مخاطبان جاذبه دارد. ترجمه انگلیسی «گرینگوی پیر» اولین اثری است که از نویسنده‌ای مکزیکی در شمار کتاب‌های پرفروش ایالات متحده بوده است. در بخشی از این رمان‌ می‌خوانیم: «من ژنرال آرویو هستم. نامش را با صدایى رسا اعلام کرد، اما تکیه‌ بیشتر بر عنوان نظامى‌اش بود و همان دم گرینگو دریافت که همه‌‌ جلوه‌هاى مبتذل نرینگىِ مکزیکى یکى پس از دیگرى بر موى سپیدش خواهد بارید تا آنگاه که دریابند او تا کجا تاب مى‌آورد؛ آزمون او، آرى، اما در عین حال پوشاندن چهره‌‌ خود از او، سر باز زدن از نشان‌دادن سیماى واقعى خود. بعد از هنرنمایى با کُلت 44 برایش هلهله کردند، یک کلاه لبه‌پهن مکزیکى به او هدیه دادند، تاکو همراه با چیلى تُند سوزان و سوسیس خون به حلقش تپاندند، بطرى مِسکال را با کِرم چاقى در ته آن تعارفش کردند تا تاب او را در برابر تهوع محک بزنند...». «گرینگوی پیر» با ترجمه عبدالله کوثری در نشر ماهی بازچاپ شده است.

«مرده‌ها جوان می‌مانند» از آنا زگرس، رمان دیگری است که در نشر ماهی تجدید چاپ شده است. علی‌اصغر حداد سال‌ها پیش این رمان را از آلمانی به فارسی برگردانده بود و درواقع این کتاب از ترجمه‌های قدیمی حداد است که پس از سال‌ها دوباره در سال‌های اخیر منتشر شده است. «مرده‌ها جوان می‌مانند» رمانی است که در سال ۱۹۴۹ نوشته شده و روایتی است از اوضاع آلمان از پایان جنگ جهانی اول تا پایان جنگ جهانی دوم و این دوره‌ای است که به برآمدن هیتلر انجامید. زگرس در این رمان سرگذشت چند خانواده با عقاید سیاسی گوناگون را به موازات هم روایت می‌کند تا نشان دهد چه شرایطی باعث شد جامعه آلمان به چنان انتخاب سیاسی دست بزند و واکنش بخش‌های مختلف جامعه به این انتخاب چه بود. در این رمان از مقاومت مخفیانه تعدادی از آلمانی‌ها در برابر حکومت نازی‌ها هم یاد شده است. آنا زگرس از مطرح‌ترین نویسندگان قرن بیستم ادبیات آلمان است که در نوامبر 1900 در ماینس متولد شد. او به شکل داوطلبانه در جنگ جهانی اول حضور داشت و پس از گرفتن دیپلم به تحصیل در رشته‌های هنر، تاریخ فرهنگ، تاریخ و چین‌شناسی پرداخت. او اولین داستانش را در سال 1924 با عنوان «مردگان جزیره جال» منتشر کرد. زگرس در سال‌های حیاتش در فرم‌های مختلف داستان‌نویسی به نوشتن پرداخت و امروز در میان آثار او از رمان و نوول و داستان کوتاه گرفته تا قطعه‌های کوتاه و طرح دیده می‌شود. او جزء نسلی از نویسندگان آلمانی به شمار می‌رود که با قدرت‌گرفتن هیتلر به اجبار تن به مهاجرت دادند. زگرس سال‌های مهاجرتش را در مکزیک گذراند و در 1947 به کشورش بازگشت و البته آلمان شرقی را به‌عنوان وطن برگزید. او دو سال بعد از این، یکی از مشهورترین آثارش را یعنی «مرده‌ها جوان می‌مانند» منتشر کرد و در این رمان سرگذشت ملت آلمان را در بستری تاریخی به تصویر درآورد و روایتی از اقشار و طبقه‌های گوناگون جامعه در طول زمانی بیش از یک ربع قرن به دست داد. «مرده‌ها جوان می‌مانند» در کنار «هفتمین صلیب» از مهم‌ترین رمان‌های زگرس به‌شمار می‌روند، اما سبک روایت «مرده‌ها جوان می‌مانند» به‌‌گونه‌ای است که این رمان را متفاوت‌تر از دیگر آثار زگرس کرده است. زگرس در این رمان روایت‌‌های چندشاخه‌ای را کنار هم قرار داده و در نهایت روایتی کلی ساخته که در آن روند تکامل آلمان در دهه‌های پیش از بروز جنگ جهانی دوم نشان داده شده است. زگرس از نویسندگان چپ آلمانی‌زبان قرن بیستم به‌شمار می‌رود که به رئالیسم سوسیالیستی معتقد بودند. دیدگاه طبقاتی زگرس که برآمده از باور او به سوسیالیسم بود، به‌روشنی در «مرده‌ها جوان می‌مانند» دیده می‌شود. شخصیت‌پردازی زگرس در این رمان، به‌گونه‌ای است که هر یک از شخصیت‌های داستان را می‌توان به‌مثابه طبقه یا قشری مشخص از جامعه آلمان دانست؛ شخصیت‌هایی که به‌ لحاظ اجتماعی و تاریخی نمونه‌وار هستند و روایت رمان نشان می‌دهد که چگونه قشرها و طبقات مختلف جامعه به ظهور فاشیسم کمک کردند. بورژوازی، زمین‌داران بزرگ و نظامیان هر یک نماینده‌ای در رمان زگرس دارند و اینها در اتحاد با هم در ظهور فاشیسم نقش داشتند. در این میان، شخصیت دیگری هم در رمان حضور دارد که در مقابل دیگر شخصیت‌های رمان است و درواقع او نماینده طبقه کارگر است. با این‌همه «مرده‌ها جوان می‌مانند» به لحاظ ارزش‌های ادبی رمانی درخشان است و ایده‌ها و باورهای نویسنده آسیبی به روایت رمان وارد نکرده است.